?аза?стан ?зіні? жер ?ойнауыны? байлы?ымен ?йгілі. Б?л Жер ?ыртысыны? геологиялы? ??рылысы мен даму ерекшеліктеріне байланысты. Тау т?зілу, магмалы? жыныстарды? енуі ж?не метаморфизм (?згеріске ?шыра?ан), я?ни эндогендік процестерді? ?рт?рлілігі, солармен байланысты тау жыныстарыны? ??рылымында, минералды? ж?не химиялы? ??рылысында бол?ан ?андай да бір ?згерістер т?рлі пайдалы ?азбаларды т?зеді.
Пайдалы ?азбалар деп, ?азіргі техниканы? даму де?гейінде, таби?и т?рінде немесе ??делгеннен кейін шаруашылы?та пайдалану?а болатын минералдар мен тау жыныстарын айтады. ?детте, таулы айма?тарда (?атпарлы ж?не ?атпарлы-жа?парлы аудандарда) ж?не ш?гінді ?абы?ынан айырыл?ан платформаларда рудалы ?азбалар кені к?птеп кездеседі.
Ал ш?гінді т?ріндегі пайдалы ?азбаларды (м?най, газ, к?мір, уран ж?не т.б.) ш?гінді ?абы?ы бар платформаларда (жазы?тарда) кездестіруге болады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Презентация "?аза?станны? пайдалы ?азбалары"»
Қазақстанның пайдалы қазбалары. Жанатын пайдалы қазбалар
Пайдалы қазбалар дегеніміз-қазіргі техниканың даму деңгейінде, табиғи түрінде немесе өңделгеннен кейін шаруашылықта пайдалануға болатын минералдар мен тау жыныстарын айтады
Жанатын пайдалы қазбаларға:мұнай мен газ, көмір, уран және т.б. кен орындары жатады.
Кенді пайдалы қазбаларға:темір, марганец, хром, никель, алюминий, мыс, полиметалдар, алтын, сирек кездесетін металдар (вольфрам, молибден, ванадий, висмут, сүрме)
Кенді пайдалы қазбаларға:асбест, фосфорит, тұз.
Пайдалы қазбалардың қоры жөнінен дүние жүзінде алатын орны:
пайдалы қазбалардың аты
алатын орны
Вольфрам
1
Хромит, фосфор
2
Марганец
3
Қорғасын, молибден
4
Алтын
6
Темір
8
Кенсіз пайдалы қазбалар
Асбест
Асбестгрекше asbestos – сөнбес, бұзылмас дегенді білдіреді. Химиялық құрамы жөнінен магний мен темірдің, ішінара натрийдің сулы силикаты болып табылады.
Кен орындары
Асбест кен орны магмалық жыныстарға байланысты игеріледі.
Ең ірі кен орны:Қостанай (Жітіқара) және Қарағанды (Жезқазған) облыстарында.
Мұғалжардың оңтүстігінде Бөгетсай және Шу-Іле тауларында, Хантау кен орындарында асбестің едәуір қоры бар.
Фосфорит
кальций фосфаты— фосфорит Ca3(PО)2
Кен орындары
Қазақстан фосфориттің қоры жонінен АҚШтан кейін екінші орын алады.
Оңтүстік Қазақстан облысында, Қаратауда ірі фосфорит кен орындары (Шолақтау, Ақсай, Жаңатас) бар. Сапасының жоғарылығы және қабатының қалыңдығы жөнінен бұл кен орындарының бүкіл жер шарында теңдесі жоқ.
Сондай-ақ фосфорит кен орындары Ақтөбе облысында, Жем озенінің жоғары ағысында да кездеседі
Тұз
Тұздар –химиялық қосылыстар класы; қышқыл молекулаларындағы сутек атомдарының орны толықтай немесе жартылай металл атомдары не ОН топтарына ауысқан қосылыстар; қалыпты жағдайда иондық құрылымдағы кристалл заттар. Тұздар ерте заманнан белгілі. 1812 жылы Я.Берцелиус тұздардың электрхимиялық теориясын құрды
Таралған аумағы*Қазақстан аумағында тұз қоры өте мол. Әсіресе тұзға Каспий маңы ойпаты бай. Ондағы кей жерлерде тұз қабатының қалыңдығы (тұз күмбездері) 2 км-ден асады. Кейбір қабаттарда ас тұзына қоса, калий, т.б. тұздар да кездеседі.*Сондай-ак Каспий маңы ойпаты мен Батыс Сібір жазығында және республиканың басқа да аудандарында кептеген тұзды көлдерде тұнба тұздар жиналған.
Кенді пайдалы қазбалар
Темір
Темір(латынша Ferrum), Fe – элементтердің периодты жүйесінің VIII- тобындағы химиялық элемент, асыл металдардың бірі. Реттік нөмірі 26, атом массасы 55, 847.
*Қазақстан темір кені қоры жөнінен ТМД бойынша Ресей мен Украинадан кейінүшінші орыналады (16,6 млрд т)Кен орындары :*Солтүстік Қазақстанда(85%)*Қостанай облысы(Қашар, Соколов -Сарыбай, Әйет, Лисаков)*Сарыбай темір кен орнын 1948 жылы ұшқышМ.Сургутановашты.*Солтүстік Қазақстан облысы(Атансор)*Қарағанды(Кентөбе, Қаратас )
Марганец
Марганец(латынша Manganum), Mn – элементтердің периодты жүйесінің VII-тобындағы химиялық элемент, асыл металдардың бірі. Реттік нөмірі 25, атом массасы 54, 938.
Марганецтің ең ірі кен орындары:*Орталық Қазақстандағы Атасу , Жезді Мұндағы рудалардың 27%-ына жуығы марганец.* Марганец кендері:Ұлытау, Сарыарқа, Қаратау, Маңғыстау өңірлері*Республикадағы марганец рудасының қоры408 млн 100 мың т-нықұрайды.
Хром
Хром(Chromіum), Cr — элементтердің периодтық жүйесінің VІ тобындағы химиялық элемент, реттік нөмірі 24, атом массасы 52.
* Хромит кен орындарының99%-ы Мұғалжар тауларындағы Кемпірсай және Доң тобына жататын кен орындары жоғары сапалы рудалармен әйгілі.*Олар тоттанбайтын болат қорытуға қажет.*Хром әлемнің 40 еліне шығарылады.* Хромит кендеріҚостанай, Шығыс Қазақстан облыстарында да ашылды.*ТМД елдеріндегі хромиттің 97%-ы Қазақстанда өндіріледі .
Никель
Никель(Nіccolum), Nі – элементтердің периодтық жүйесінің VІІІ тобындағы хим. элемент, атомдық нейтроны 28, атомдық массасы 58,70. Күмістей ақ, иілгіш, созылғыш металл.
*Никельдің едәуір қорыМұғалжар таулы ауданында үгілген тау жыныстары қыртысында шоғырланған.* Никельдің 40-тан аса ірі кеніАқтөбе облысындағы Кемпірсай кен орнының үгілу қыртысындағы Бұрақтал кеніштеріне де шоғырланған.* Қостанай облысындағыАққара, Ақтау кендерінің қоры мол, сапасы жоғары.* Никель кен орындарыҚарағанды, Шығыс Қазақстан облыстарында да бар
Алюминий
Алюминий(лат. Aluminium),– ашудас, Al – элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы химиялық элемент, рет нөмірі 13, атомдық массасы 26,9815.
*Қазақстанда алюминийдің негізгі шикізаты -боксит.*Негізгі кен орындарыСарыарқаның солтүстік шығысында Ақмола және Торғай ойысында (Амангелді торабы).* Қазақстан алюминий өндіру жөніненТМД елдері арасында алдыңғы орындардың бірін алады.
Мыс
МысCu – элементтердің периодтық жүйесінің І-тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 29, атомдық массасы 63,546.
*Мысты құмтастардың ең ірі кен орныЖезқазган.*Жезқазған кен орныТМД бойынша бірінші, дұние жүзінде екінші орында.*Қазақстан мыс өндіружағынан дүние жүзінде жетінші орын алады.*Өнімнің 92%-ышет елге шығарылады.*Мысты кен орындарының ірілеріҚоңырат, Бозшакөл. Бұлардағы мыс ашық әдіспен қазылып алынады, бірақ рудада металл мөлшері аз.
Полиметалл
Полиметалл, полиметалл кентастары (поли… және металл) — басты құраушылары Pb мен Zn, қосымшалары Cu, Au, Ag, Cd, кейде Bі, Sn, Іn, Ga элементтерінен тұратын кешенді кентастар. Кейбір Полиметаллда барит, флюорит, күкірт, селен, теллур, германий, таллий болады.
Алтын
Алтын(лат. Aurum), Au – элементтердің периодты жүйесінің I-тобындағы химиялық элемент, асыл металдардың бірі. Реттік нөмірі 79, атом массасы 196, 967
*Қазақстанда 190 алтын кен орны бар.*Алтын республиканың шығысындағыАлтайда, Қалба жотасы шеңберінде, солтүстік-батысындағы Жітіқара өңірінде өндіріледі.*Орталық Қазақстанныңсолтүстік аймағындағы алтын шығатын кен орындары: кварцты желі, кайталама кварцит пен шашыранды алтын (Степняк, Ақсу, Майқайың) кездеседі.*Қалба жотасындада кварцты желі және шашыранды алтын кен орындары шоғырланған.*Шағын кварцты-желілі кен орындарыЖоңғар және Іле Алатауларында да бар.
Жанатын пайдалы қазбалар
*Мұнай елімізде ең бірінші рет 1899 жылы Қарашүңгілдегі Эмбі кен орнындағы мұнай скважинасынан атқылады.*14 алап және 207 кен орны бар
Мұнай кен орындары:*1911 ж. Доссор*1915ж. Мақат*1960ж. Өзен, Жетібай*Қаражамбас*Теңіз (Атырау облысы)*Кеңқияқ, Жаңажол (Ақтөбе облысы)*Қарашығанақ (Батыс Қазақстан)*Құмкөл (Қызылорда облысы)
*тас көмір мен қоңыр көмірдің 10 алабы, 300 кен орны бар.*көмір қоры 164 млрд тонна*көмір кен орындарының басым бөлігі Қарағанды, Павлодар және Қостанай облыстарында орналасқан
*Қарағанды алабы : 3600 км2
*Сапасы: кокстелетіндіктен сапасы өте жоғары
*Тас көмірдің кабаты: 80
*Жалпы қалыңдығы: 120 м.
*Көмірдің барланған жалпы қоры: 60 млрд т.
Екібастұз көмір алабы
*Сарыарқа мен Ертіс маңы жазығы аралығында орналасқан.
*Павлодар облысында ауданы 160 км2,
*көмір қабатының қалыңдығы 150 м.
*ашық әдіспен өндірілетін болғандықтан, еліміздегі көмірдің ең арзаны болып табылады.
*Майкүбі (Павлодар облысы) және Торғай (Обаған) көмір алаптары бар
