Презентация по географии на тему"ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТОПЫРАҚ ТҮРЛЕРІ" 7 сынып

ҚАЗАҚСТАННЫҢ

ТОПЫРАҚ ТҮРЛЕРІ

Бүгінгі сабақта:

жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде топырақ ресурстарына баға беруді үйренесіздер

Мақсатқа жету үшін:

Ендік зоналылық бойынша Қазақстан аумағындағы топырақ түрлерін анықтаймыз.

Қазақстан аумағындағы топырақ түрлерін салыстырамыз.

Қазақстан аумағында кездесетін топырақтың маңыздылығына баға беруді үйренеміз.

Қазақстан аумағының 86%-ы зоналық жазық топырақ

қара топырақ

қызғылт топырақ

қоңыр топырақ

сұрғылт топырақ

Қара топырақ  

Қара топырақ. Қазақстанның солтүстік, солтүстік-шығыс бөлігінде және 52–53° солтүстік ендігіне дейінгі жерлерін қара топырақ алып жатыр.

Бұл топырақ түрі Қазақстан аумағының 9,5%-ға жуық аумағында, яғни 25,5 млн гектарға таралған. 

Қара топырақ  

В.В. Докучаев қара топырақты құрамында қарашірінді көп болатындықтан, «топырақтың патшасы» деп атаған. Сондықтан бұл топырақ жамылғысы – елдің басты жер байлығы.

Егер қара топырақты қолға алып, жайлап илесең, алақанда майлы қара дақ қалады. Бұл – құрамында қарашірік мөлшері жоғары топырақ құнарлылығының бірінші белгісі. Қара топырақтың барлық үш қосалқы түрі де құнарлы болады.

Қара топырақтың қосымша түрлері

Қарашірік мөлшері 6–8%

Қарашірік мөлшері 4–6%-ға жуық

Қара топырақтағы қарашірік мөлшері

Қара топырақтың үш түрі кесек топырақтан тұрады

Қоректік заттарға, өсімдіктерге пайдалы микроорганизмдерге бай.

Қара топырақ өсімдіктерінің тамыр жүйесінде оттегі көп.

Қара топырақты жерлер жауын-шашынның жылдық жиынтық мөлшері 300–600 мм-ді құрайтын жақсы ылғалды аумақтарда таралған.

Қара топырақты жерлер ауылшаруашылық мақсатта игеруге мәдени дақылдар егу үшін пайдаланылады және республиканың негізгі астық өндіретін алқабы саналады.

Ресей,

Еуропалық Одақ

Ресей,

Монғолия

ЕО, Түркия,

Солтүстік Африка

Қытай, Оңтүстік-Шығыс Азия

Кавказ елдері

Өзбекстан

Қырғыстан

Иран

Түркменістан

Ауғанстан, Тәжікстан

Қызғылт топырақ  

Қара топырақтың оңтүстігіне қарай қызғылт топырақ орналасқан.

Каспий маңы ойпатының солтүстігін

Батыс-Сібір жазығының оңтүстік-шығыс бөлігін

Орталық Қазақстанның көпшілік бөлігін

Қызғылт топырақтың ауданы мен түрлері  

Қызғылт топырақ республика аумағының 90,6 млн га жерін немесе 34%-ын алады. Қызғылт топырақ үш қосалқы түрге бөлінеді:

Ашық қызғылт топырақ

Қызғылт топырақ

Күрең қызғылт топырақ

Қарашірік мөлшері 3–4,5%

Қарашірік мөлшері 2–3%

Қызғылт топырақтың таралуы  

жылдық жауын-шашын мөлшері 200–300 мм

Қызғылт топырақтың құнарлылығы оңтүстікке қарай азая түседі.

Су өткізгіштігі төмен, сазды және құмды түрлеріне жатады.

Ылғалдылығы жеткіліксіз және тұрақсыз жағдайда, сирек, аласа шөпті, шамалы белесті немесе жазық жерлерде түзіледі.

Күрең қызғылт және қызғылт топырақ  

Суарылмайтын егіншаруашылығы мен малшаруашылығына жарамды. Мұндай жерлерде бидайдың қатты сұрыптары, жүгері, сұлы, күнбағыс, бақша дақылдары өсіріледі.

Ашық қызғылт топырақтың су режімі қолайсыз. Осы жерлерді суару немесе қарды бөгеу арқылы қосымша ылғалдандыру және өзге де іс-шаралар қолдану арқылы ғана пайдалануға болады.

Қоңыр және сұрғылт қоңыр топырақ

Қызғылт топырақтың оңтүстігіне қарай (48˚ с.е.) қоңыр және сұрғылт қоңыр топырақ таралған. Олар Қазақстанның оңтүстік бөлігін қамтиды және 120 млн га немесе республика аумағының 44%-ын алып жатыр. Беткі қабаттан 15–25 см жерде сортаң және карбонатты қабаттар басталады. аналық тау жынысының құрамында гипс көп.

Қарашірік мөлшері 1-2%

Сұрғылт қоңыр топырақ

Қоңыр топырақ

Қоңыр және сұрғылт қоңыр топырақтың құрамы

Тұздың шоғырлануы булану мөлшерінің артуына байланысты болады. Сұрғылт қоңыр және қоңыр топырақтың құрылымы сазды және құмды болады және борпылдақ келеді.

Қоңыр және сұрғылт қоңыр топырақ жазы ыстық және қысы суық жерлерде, жауын-шашынның жылдық мөлшері 80–100 мм-ді құрайтын континенттік климат жағдайында түзіледі.

2019 жыл бойынша жүгері егілген алқаптардың ауданы

Тапсырма

Қазақстан аумағындағы топырақтың

Маңыздылығына салыстырмалы баға беріңіз.

Жауабы:

Қазақстанның солтүстігінде қара топырақ, орталықта қызғылт топырақ түрлері таралған. Салыстырмалы түрде олардың өсімдік жамылғысы солтүстікте жоғары, жауын-шашын мол жауады. Қарашірік мөлшері соған сәйкес оңтүстікке қарай азая түседі.

Тапсырма

Қоңыр және сұрғылт қоңыр топырақтарды қандай

мақсатта пайдаланған тиімді болуы мүмкін?

Жауабы:

Ылғал аз аумақтарда қарға тосқауыл қою арқылы шөп жамылғысын көбейтуге болады. Жайылым жерлерді көбейтуге болады. Су аз қажет ететін дақылдарды өсіруге болады.

Қорытынды

Жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде топырақ ресурстарына баға беруді үйрендіңіздер.

22