-егерде сіз мектепке көтеріңкі көңілмен келсеңіз -оң қолыңызды көтеріңіз.-егерде сіз адамның шыншылдығын бағаласаңыз -алға адымдаңыз.-егер сіз өз біліміңізге сенсеңіз -аяғыңызды қозғаңыз.-егерде сізге география пәні ұнаса-қол шапалақтаңыз.-егерде ел болашағы біздің қолымызда деп сенсеңіз -қол дарыңызды ұстаңыз.
§ 55 Аустарлияның табиғат зоналары.
Мақсаты:Аустарлия құрлығының қалыптасуы, органикалық дүниесінің ерекшеліктері туралы түсінік қалыптастыру.
Бағалау парағы
Тапсырмалар
1
Жеттім
Аустралияның табиғат зоналарын картадан тауып,сипаттау.
2
Талпындым
Жануарлары мен өсімдіктері, оның өзгеше болуның себептері.
3
Термин сөздермен жұмыс жасап, анықтамасын айту.
4
Экологиялық себептері.
Қорытынды баға
1. Аустралияның ең үлкен өзені?
2. Кеуіп қалған өзен арнасы қалай аталады?
3. Аустралиядағы жаз айындағы ең жоғарғы температура?
4.Аустралияның ең суық айы?
5.Аустралияның ең көп бөлігін қандай климаттық белдеу алып жатыр?
6. Аустралияның ең ірі көлі?
7. Қандай портты қала ағылшын жаратылыстанушысының есімімен аталады?
8. Ағылшындық ақынның есімімен аталатын шеткі нүктесі?
9. Аустралияны ашқан голландтық теңізші?
10. Материкте қанша артезиан алабы бар?
Табиғат зоналарының қалыптасуы
Эндемиктер
Өсімдіктер
9000 түрі – 75 %
12000 түрі
Қалталылар
Эндемиктер
162 вида
90 %
Құстар
Эндемиктер
670 видов
450 видов
Сырттай саяхат күнделігі
Табиғат зоналары
1
Экспе-диция
Шөл және шөлейт
География-лық орыны
2
3
Климаттық белдеулері, жауын-шашын
Экспе-диция
Саванна және сирек ормандар
Өсімдіктері
Ылғалды тропиктік ормандар
Эксп -едиция
4
Жануарлары
Ылғалды субтропиктік ормандар
Экспе-диция
Тропиктік шөл және шөлейт
кенгуру
вомбат
Динго
Саванналар мен сирек ормандар
Ылғалды тропикті ормандар
Ылғалды субтропикті ормандар
коала
Жер шарындағы қорғалатын аймақтар
Австралияның
экологиялық
картасы
Вставка рисунка
Аустарлия Одағының елтаңбасы және ақшасы
Бейне ролик
налларбор
эвкаливт
керік
улуру
хамада
эму
С
Ө
З
Д
Е
р
Б
А
Н
К
і
ехидна
Вили-вили
зебра
скреб
коала
киви
эйр
тайга
намиб
үйректұмсық
самум
виктория
уәд
Қосымша тапсырма: (Оқулық, христоматия мәтінімен жұмыс жасап, өзінің аңғарымпаздығын тексеру).
Өсімдіктер дүниесінің ерекшелігіне тоқталу.
1) Австралияның жартылай шөл аймақтарында тікенекті акациялар мен аласа эвкалиптерден тұратын қалың ну кездеседі, ол ................................... деп аталады.
2) Эвкалипттер (500-ден астам түрі бар) сорғыштың ролін атқарады. Д.Кук экспедициясының мүшелері Бенкс пен Соландер бұл ағашты сипаттай келе, өте маңызды бір ботаникалық жаңалық ашты. Ол қандай жаңалық?
3) Акация, кенгуру және эму түйеқұсы Австралияның ................ бейнеленген?
Жануарлар дүниесінің ерекшелігі мен өзгешелігі неде?
1) Коалалар әлемнің ешбір зообағында жоқ. Неліктен?..........................................................................................................
2) Кенгуру – бұл қызық атау. Аударғанда «Түсінбеймін» деген мағынаны береді. Қалай ойлайсың, осы қалталы жануарға бұл атауды кім беруі мүмкін?.....................................................................................................
Рефлексия
-Сабақта жаңадан не үйрендіңіз?- Бұл сізге өмірде пайдаға асама?- Сабақта не қызықты болды?
Бағалау
Үйге
Тақырыпты қайталап оқу
Табиғат зоналарын кескін картаға түсіру
Аустралия одағы туралы хабарлама дайындау.
Скрэб дегеніміз не?
Аустралия Одағының мемлекеттік елтаңбасында не бейнеленген
Ылғалды тропиктік ормандар
Шаңды дауылдар мен құйындар
Ағашсыз
Тез тұтанатын эфир майы көп болады
Үлкен суайрық жотасындағы табиғат зоналары
Тікенекті акация мен эвкалипттен құралған ну бұта
Австралияның «өлі жүрегі»
Эйр көлінің айналасы
Вилли-вилли
Суккулентті өсімдіктер
«Налларбор»
Эвкалипт
Ксерофиттер өсетін зона
Эму түйеқұсы мен кенгуру
эвкалипт, акация ағаштары басым
Бойына ылғал жинайтын өсімдіктер
Саванналар сирек ормандарда
Тропиктік шөлдерде
Скрэб дегеніміз не?
Аустралия Одағының мемлекеттік елтаңбасында не бейнеленген
Ылғалды тропиктік ормандар
Шаңды дауылдар мен құйындар
Тез тұтанатын эфир майы көп болады
Ағашсыз
Үлкен суайрық жотасындағы табиғат зоналары
Тікенекті акация мен эвкалипттен құралған ну бұта
Эйр көлінің айналасы
Австралияның «өлі жүрегі»
Вилли-вилли
Суккулентті өсімдіктер
«Налларбор»
Эвкалипт
Ксерофиттер өсетін зона
Эму түйеқұсы мен кенгуру
эвкалипт, акация ағаштары басым
Бойына ылғал жинайтын өсімдіктер
Саванналар сирек ормандарда
Тропиктік шөлдерде
Коала аюы – эвкалиптің жапырағын жеп күнелтеді, 1 ағашты жеп біткенше түспейді, егер қажетті жапырақ болмаса коала аштан өледі, басқа азық жемейді. Жапырақта ылғал жеткілікті болатын көрінеді. Австралиялық тайпа коаланы «су ішпеу» деп атайды, бойы 1 метрден аспайды, салмағы 10 кг жуық. Жаңа туылған баласының ұзындығы 2 см, ал салмағы5 г болады. 5-6 ай сүт емеді. 2 жылда бір рет балалайды, баласын «қолына алып» тербетіп қамқорлық жасайды екен.
Үйрек тұмсық – су астында көрмейді де, естімейді де. Ол су астында бір минутқа жақын шыдай алады, тәбеті адам айтқысыз күшті. Ол күніне 1 кг, яғни өзінің жеке салмағының жартысындай ас жейді, бірақ оның тісі жоқ, ол асты таңдайына ысқылап, ұсатып жейді, 2 см-дей 2-3 ақ дөңгелек жұмыртқа салады, 10 күннен кейін жұмыртқа жарып шыққан балаларын бес ай сүтімен асырайды екен
Вомбат.Шөлдерде суырға ұқсас жер қазатын шөп қоректі жануар. Қалталылар деп аталу себебі, қарынында әдеттегі тіршілік жағдайларына бейімделмеген жаңа туған төлін салып жүретін тері қалтасы болады
Эвкалипт ағашыауыр әрі тығыз сүрегі өте берік болады. Ағаштың биіктігі 100 метр, тамырының ұзындығы 30 метр. Ол әсіресе кеме жасау ісінде жоғары бағаланады. Эвкалипт ағашынан жасалған телеграф бағаналары ұзаққа шыдайды. Жапырақтарынан шипалы эфир майы алынады.Эвкалипт тез өседі және ылғалды көп талап етеді.Эвкалипті «безгекке қарсы» ағаш деп атайды, эвкалиптөскен жерде батпақ болмайды, сондықтан безгекті қоздыратын маса ұрығының өсуіне жағдай болмайды.Эвкалипттің ұзын тамыры суды насос сияқты сорады, сондықтан оны «насос ағаш» деп атайды.
Киви жемісі- Кеден инспекторы Жаңа Зеландиядан келген жәшік ішінде қоңыр-жасыл түсті түсініксіз конструкциядағы жүздеген гранат корпустары күңгірт жылтырайды. Әп-сәтте босап қалған қойманы полиция қоршап алып, әбігерге түседі. Терроризммен күрес мамандары келіп жәшіктегі гранат емес кәдімгі киви екендігін дәлелдейді.Киви – жемісін жинау бүкілхалықтық мереке Жаңа Зеландияда,Те-Пуке-кивидің астанасы, ол 0 С температура жағдайында киви дәмді және хош иісті күйінде жарты жыл, ал уйдегі тоңазытқышта бір неше апта бойы сақталады, ол 30 елге тасымалданады.
Молох кесірткесі – оның денесіндегі тікенекті бездер ауадағы ылғалды жеткілікті жұтып отыруға бейімделген.
Бөтелке ағашы. Бөтелке ағашының биіктігі 15 метр, диаметрі үш метрді құрайды. Шығыс Аустралияда өсетін бұл ағашты жергілікті халық жақсы көреді. Құрғақшылық кезінде ағаш жапырағы малға азық ретінде пайдаланылады. Ағаш діңі - ауыз судың қайнар көзі.Ағаш діңінің жоғары жағында тәтті шырын жиналады. Ағаштың тұқымын қуырып та, шикілей де асқа пайдаланады. Жас ағаштың тамыры өте дәмді боландықтан асқа тағам ретінде пайдаланылады.
Шөп ағаш.Шөп ағаштың діңі түзу, әрі айтарлықтай жуан болып өседі. Оның ұшар басында астық тұқымдастардағыдай, жан – жағына тікірейіп өсетін ұзын, жіңішке жапырақтардан тұратын жұмсақ шөмеле орналасады. Белінде белбеуі бар, қолында найза ұстаған, «қара нәсілді әскерге» ұқсайды, сондықтан оны «қара нәсілді адам» деп те атайды. Шөп ағаштан қою сары шырын алынады.
Кенгуру.Қалталылардан кенгурудың 17 түрі өседі. Кейбіреуінің бойы 2 метрге жетеді.Ұсақ кенгурулар да кездеседі. Өте ірі кенгурулардың балалары кіп –кішкене болып туады, небары 3 см-дей. Ұрғашы кенгуру өз балаларын қалтасында жарты жыл немесе одан да көп уақыт өсіреді. Кенгуру нашар көреді, бірақ жақсы естиді. Кенгурудың елтірісіне қызыққандар оны азайтып жіберген. «Кенгуру» - «түсінбедім» деген ұғымды білдіреді.
Динго- Аустралиядағы бірден – бір жыртқыш жануар.Бірнеше мың жыл бұрынТынық мұхитының аралдарынан әкелінген жыртқыш ит деген жорамал бар. Динго – жалғыздық және еркіндік символы болып саналады.
Қара какаду.Тотықұстар арасында әлемдегі ең үлкен тұмсық иесі – қара какаду. Тұмсығының ұзындығы -10 см. «Какаду» сөзі - малай тілінде «какатуа» «тістеуік» деген мағынаны білдіреді
Тотықұс.Әлемде тотықұстардың 350-ден аса түрі кездеседі. Бүгінгі таңда 72 түрі мен 142 түр топтары халықаралық табиғат қорғау кеңесінің Қызыл кітабына еніп үлгерген. Аустралияда тотықұстарға арналған арнайы мектптер бар. Онда құстарды сөйлетіп үйретеді. Гиннестер рекордтар кітабына енген Жако есімді тотықұс 400 сөз біліп, бірнеше тілде толық сөйлемдерді еркін айта алған.Атақты тотықұс, бірнеше тілде толық сөйлемдерді еркін айта алған. Атақты тотықұс 31 жасында 2007 жылы қайтыс болған. Тотықұстардың өмір сүру ұзақтығы кейде 50-60 жыл, кейде 100 жылға созылған.
Лирақұйрық.Құйрығын жазғанда пішіні лира деген музыка аспабына ұқсайтын болғандықтан лирақұйрық деп аталған. Әртүрлі дыбыстар шығара алады, жәндіктер мен құрттармен қоректенеді.
Аустралия- үлкен қазына, үлкен қорық. Өсімдік, жануарлар дүнпиесі алуан түрлі. Басқа материктерде құрып кеткен, тек Аустралияда сақталған эндемик өсімдіктер мен жануарлар бар. Мысалы: үйректұмсық, ехидна, коала, кенгуру, эвкалипт, шөп ағашы, бөтелке ағашы.б.Аустралиялықтар жануарлар дүниесін, материк табиғатын өте жақсы көреді, оларды қорғап, көбейтіп отырады. Оны мынадан байқауға болады: олардың тиындарында 5 центте –ехидна, 10 центте – лирақұйрық, 20 центте – үйректұмсық бейнеленген.Аустралия Одағының мемлекеттік елтаңбасында эму түйеқұсы мен кенгуру бейнеленген.Аустралияда қорғауға арналған кешендер саны мыңнан асады. Соның ішінде Улуру, Үлкен Тосқауыл рифі, Какаду тәрізді ұлттық парктер дүние жүзіне әйгілі.
