Ғылыми жоба: "Әулиекөл ауданының әлеуметтік-экономикалық даму ерекшеліктері"

ӘУЛИЕКӨЛ АУДАНЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК - ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Багиткереева Н ұрай

Ғылыми жетекшісі: Абилова Ш.Қ.

Әулиекөл ауданының әлеуметтік-экономикалық дамуына әсер етуші факторлар

Табиғи фактор

Әлеуметтік-экономикалық

фактор

• географиялық орны;
• жер бедері;
• климаты;
• өзендер мен көлдері;
• табиғи ресурстары

• Халқының қоныстануы;
• Өндіріс орналасуы;
• Транспорттың рөлі

Әулиекөл ауданының географиялық орны

Әулиекөл ауданының жалпы жер көлемі – 11,1 мың шаршы км. Шекарасының ұзындығы- 560 км. Батыстан шығысқа қарай 130 км , солтүстіктен оңтүстікке қарай 112 км . Облыс жер көлемінің 7,3 %-ын алып жатыр.

Әулиекөл ауданының пайдалы қазбалары

• Пайдалы қазбалардың жер қойнауында түзілуіне осы аймақтың қалыптасу кезеңі немесе геологиялық жасы әсер етеді. Неғұрлым көне Орал сырты, Торғай үстірттерінде магмалық кендер кездессе, ал жас Торғай қолаты сияқты аймақтарда кенсіз пайдалы қазбалар түзіледі.

Әулиекөл ауданының жер бедері

Әулиекөл ауданының жер бедерінің негізгі түрі – төбелі жазық. Жерінің абсолюттік биіктігі 210-270 метр аралығында өзгеріп отырады.

Геологиялық құрылысы бойынша жер қыртысының даму кезеңін 3 жүйеге бөлуге болады. Олар:

• палеоген жүйесі;
• неоген жүйесі;
• төрттік жүйе.

Аудан территориясының топырағын 2 типке бөлуге болады:

• қара топырақ негізінен ауданның солтүстігін алып жатыр. Гумусы азырақ 4-6% құрайды;
• қара қоңыр топырақ оңтүстік және шығыс аймақтарда жатыр. Гумус мөлшері 3-4% құрайды.

Топырақ сапасы егіншілікке қолайлы болып келеді.

Әулиек ө л ауданының табиғат жағдайы

Климат

• Әулиекөл ауданы қоңыржай белдеуде орналасқан.
• Климат типі - қатаң континенталды.
• Қаңтар айының орташа температурасы -17,7˚С болса, шілденің орташа температурасы +20,2˚С болады.
• Жауын-шашынның жылдық мөлшері 260-280 мм.

Әулиекөл ауданының халқы

Халықтың орташа тығыздығы 1 км² жерге 4,3 адамнан келеді. Еліміз бойынша бұл көрсеткіш 1 км² жерге 5,5 адам.

1979

Барлық халық

67352

1989

Ерлер саны

1999

33262

65548

Әйелдер саны

34090

55338

2009

32425

26914

47863

33123

23040

28424

24823

80000

70000

60000

50000

40000

30000

20000

10000

0

1999

2009

1989

1979

Барлы қ халы қ

Ерлер саны

Ә йелдер саны

Халықтың жастық құрамы

Көші-қон:

• Ауданның 2007-2009 жылдар аралығындағы көші-қоны теріс сальдо. Кетушілер саны бұрынғысынша келушілер санынан көп.

• Соңғы 3 жылда аудан көші-қон есебінен 500 - ден аса адамға азайды. 2008 жылға дейін ауданда халықаралық көші-қон басым болды, ал 2008 жылдан-облыс ішіндегі басым.

Облыстың басқа өңірлерінен 2009 ж. 610 адам келді, ол барлық келгендердің 76%. Негізінен шағын ауылдардың тұрғындары, әсіресе жастар көшіп келеді. Ауылдық жерден көшу облысымыздың қалаларында орта және жоғары білім алуға, ауыл шаруашылығы өндірісінде жұмыстың болмауы мен еңбек ақының төмендігіне байланысты.

Әулиекөл ауданының экономикалық жағдайы

Бәсекелестікті дамыту. Бәсекелестік ортаны құру мәселесі базалық болып табылады.

Аудан экономикасының ерекшелігін ескере отырып, бірнеше шешуші сала бөлініп алынды, онда бәсекелестікті дамыту бойынша шараларды іске асыру мақсатты және барынша тиімді болады, олар:

• агроөнеркәсіп кешені;
• бөлшек сауда;
• отын-энергетикалық кешені.

Өнеркәсіп

Өнеркәсіп өнімін өндірумен 28 кәсіпорын айналысады, оның ішінде:

• 4 орта,
• 1 ірі,
• сонымен қатар осы салада шағын және орта бизнес кәсіпорындары істейді.

Ірі және орта өнеркәсіп кәсіпорындарында 0,8 мың адам жұмыс істейді. Өнеркәсіп кәсіпорындарындағы еңбек ақы облыс бойынша орташа еңбек ақыдан 1,04 есе артық.

Ауданда кен өндіру, өңдеу өнеркәсібі және электр энергиясы мен суды өндіру және тарату бойынша кәсіпорындар жұмыс істейді.

Аудан өнеркәсібінің құрылымында:

• өңдеу өнеркәсібі басым, 2009 жылы оның үлесі - 95,9 % құрады,

• жылу энергиясы мен суды өндіру және тарату - 3,5%.

Өңдеу өнеркәсібінің жалпы көлемінде 2009 жылы (3908,8 млн. теңге):

• тамақ өнімдерін

өндіру - 40,8 %;

• машина жасау - 35,9%.

Өңдеу өнеркәсібі өндірісінің динамикасы

№ р/т

Көрсеткіштер

1

Жылдар

2007

Өнеркәсіп өнімінің көлемі, млн. теңге

2

Өңдеу өнеркәсібі өндірісінің көлемі, млн. Теңге

2008

2523,8

3

Жалпы өнеркәсіп көлеміндегі өңдеу өнеркәсібінің үлесі, %

4633,7

2403,8

2009

4

3635,7

95,2

4073,7

Өнімнің негізгі түрлерін өндіру

78,5

3908,8

Ет және азықтық малдың ішек-қарыны, тонна

95,9

57,0

Астық дақылдарының ұны, мың тонна

Жаңа пісірілген нан, тонна

27

229,0

29,4

248,0

1289

Макарон және ұн өнімдері, тонна

36,4

1268

-

1472

-

1,0

Тамақ өнімдері өндірісі көлемінің динамикасы

Бірлік

Тамақ өнімдері өндірісінің көлемі, сусындарды қоса алғанда, оның ішінде

2007 жыл

млн. теңге

- ет өндіру, өңдеу және консервілеу

2008 жыл

млн. теңге

745,3

- ұн тарту – жарма өнеркәсібінің өнім өндіруі

- нан-тоқаш және ұн өнімдерін өндіру

млн. теңге

14,7

1582,3

2009 жыл

52,9

млн. теңге

1594,2

677,8

101,3

1451,5

52,8

77,9

1412,4

80,5

Машина жасау.

• Құсмұрын поселкесіндегі «Болашақ А» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі базасында маневрлік ТЭМ и ЧМЭЗ сериялы тепловоздарды жөндеу және техникалық қызмет көрсету жүргізіледі.
• 2009 жылғы қаңтар-желтоқсанда 2008 жылғы қаңтар-желтоқсанға қарағанда қызмет көрсету үлесі 104% құрады.

Әулиекөл ауданының ауыл шаруашылығы

Ауданның экономикасында ауыл шаруашылығы – жетекші сала болып табылады. Соңғы он жылда ауыл шаруашылығында елеулі өзгерістер болды:

• ауыл шаруашылығы ұйымдары іріленді, жеке кәсіпкерлер қызметі белсендірілді;
• олардың нәтижесінде ауыл шаруашылығы өндірушілерінің жаңа типтері пайда болды;
• мүліктік және жер қатынастары өзгерді.

Егін шаруашылығы - ауданның негізгі салаларының бірі болып табылады. Ауыл шаруашылығына жарамды жерлердің жалпы көлемі 986 гектар. Оның ішінде :

• егістік көлемі 465,1 мың гектар,
• шабындық 9,2 мың гектар,
• жайылым жерлер 501 мың гектар.

Аудан егіншілері дәнді, техникалық, бау-бақша дақылдарын өсіреді. Дәнді дақылдардан бидай, арпа, сұлы өсіріледі.

Өңірлер бойынша егістік алаңы

Егістік

алаңы

(га)

одан

А

кәсіпорындар

1

егістік

Әулиекөл ауд.

Аманқарағай

Әулиекөл

Диев

Қ.Тұрғымбаев

Қазанбасы

Қосағал

Құсмұрын

Москалев

Новонежин

Новоселов

Первомайск

Сұлукөл

Тимофеев

Чернигов

Шағала

шаруа қожалықтары

2

барлық егістік алаңына

%- бен

319908

25989,1

11551,7

74580,9

8208,4

7478,3

13911,2

7767,2

12130,1

31552,0

21974,5

20229,3

13241,7

36833,5

19923,0

14537,4

3

е г істік

236747

25225,0

11495,0

67025,0

-

-

816,0

7642,0

11977,0

22064,0

12512,0

16115,0

11130,0

33646,0

17100,0

-

барлық егістік алаңына %- бен

74,0

97,1

99,5

89,9

-

-

5,9

98,4

98,7

69,9

56,9

79,7

84,1

91,3

85,8

-

жұртшылық шаруашылықтары

4

5

егістік

82546

621,0

-

7533,0

8200,0

7443,0

13088

-

138,0

9414,0

9450,0

4102,0

2083,0

3152,0

2790,0

14532

6

барлық

егістік

алаңына

%- бен

25,8

2,4

-

10,1

99,9

99,5

94,1

-

1,1

29,8

43,0

20,3

15,7

8,6

14,0

100,0

7

615,3

143,1

56,7

22,9

8,4

35,3

7,2

125,2

15,1

74,0

12,5

12,3

28,7

35,5

33,0

5,4

0,2

0,5

0,5

0,0

0,1

0,5

0,0

1,6

0,2

0,3

0,1

0,0

0,2

0,1

0,2

0,0

Мал шаруашылы ғы

Әулиекөл ауданы – мал шаруашылығы дамыған өңір, облыстың мал шаруашылығы өнімінің 7% береді.

Мал шаруашылығының табысты дамуы көп жағдайда оның жем-азық базасының сапасымен анықталады.

Әулиекөл ауданындағы мал санының өсуінің салыстырмалы көрсеткіштері мен диаграммасы

2009

Ірі қара

қой-ешкі

2008

46725

28750

шошқа

44685

өсу %

104,6

18678

жылқы

28019

102,6

18537

6209

құс

100,8

5982

160500

103,8

153200

104,8

«Әулиекөл» сиыры

• «Әулиекөл» сиыры батыс Еуропалық «Абердин-антус» және «Шароле» сиырларының тұқымдарымен қазақтың ақбас сиырының тұқымын сатылап будандастыру жолымен алынған.

• Бұл тұқымның қасиеттері:

тез жетілгіш, әр түрлі табиғат жағдайларына тез бейімделгіш, ауа-райының өзгеруіне көнбіс болып келеді. Жүні қалың, түсі ақшыл-сұр. Бұқаларының салмағы 500-1125 кг , ал сауын сиырларының салмағы 500-700 кг болады. Бордақыланған 15 айлық өгізшелерінің салмағы 450 кг дейін тартады. Бұл малдардың төлдері тез өседі. Тәулігіне орта есеппен 1000-1200 грамм салмақ қосады.

«Солтүстік қазақ мериносы» тұқымы немесе Сұлукөл қойы

• «Солтүстік қазақ мериносы» тұқымы немесе Сұлукөл қойы етті-жүнді бағытта өсірілетін қой түрі.
• Сұлукөл қойының жүні тығыз әрі шайырлы. Жүн қылшығының ұзындығы 8-8,5 см. Қойлар 5,5 кг, қошқарлары 10 кг-ға дейін жүн береді. Қошқарларының салмағы 100 кг-ға дейін, қойлардың салмағы 55 кг-ға дейін жетеді.

Көлік инфрақұрылымы

• Аудан аумағынан республикалық негізгі Р-36 ұзындығы 97 км көлік дәліздері өтеді. Астана – Қостанай –Челябі – полимагистральдік байланыстар.

• Жүк тасымалдау ішкі республикалық бағыттарда, тікелей поездар тек қана Алматы қаласына жүзеге асырылады. Аудан аумағында үш темір жол:

• Құсмұрын поселкесі;
• Аманқарағай;
• Қазанбасы селоларының стансасы бар.

Жолдар. 2010 жылдың 1 қаңтарында республикалық,облыстық және аудандық маңызы бар автокөлік жолдарының желісі 555 км, оның ішінде: қара жабындымен – 427 км, ұсақ тасты жабындымен – 60 км, топырақ жабындымен – 64 км құрайды, 4 көпір және 211 су өткізгіш құбырлар бар.

Аудандық маңызы бар жолдар:

• «Лаврентьев-Первомайский-Приозерное-Б. Чураковка»;
• «Новонежин-Октябрь-Тимофеев»;
• «Октябрь-Дәңгірбай»;
• «Семиозер орман шаруашылығы-Миалы ауылы».

Қорытынды

• Ғылыми жұмысты қорытындылай келе, Қостанай облысы Әулиекөл ауданының соңғы жылдардағы экономикалық дағдарысқа қарамастан, өзінің экономикалық даму жолында кездескен түйіткілді мәселелерді, кедергілерді әр түрлі бағдарламалар, жобалар жасау арқылы шешіп, аудан ретінде мәртебесін сақтап қалудағы рөлі айқындалды.