О?ушыларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттырып ?ана ?оймай ?зіндік ізденісін, ынтасы мен белсенділігін ж?не шы?армашылы? ой-?рісін дамыту. Т?л?аны к?пшілдікке, бірлікке ж?не ?з ойын еркін жеткізе білуге т?рбиелеу.
П?наралы? байланыс: география,биология, тарих
Саба?ты? к?рнекілігі: Интерактивті та?та, д?ние ж?зіні? физикалы?
картасы
Саба? ?ткізу ?дісі: ІІІ кезе?нен т?рады.
1- кезе?: Дайынды? (О?ушыларды? топ?а б?лу, проблемаларды алдын- ала таныстыру, ?ажетті материалды жинау)
ІІ-кезе?: Ойын кезе?і ( ?абылданатын шешімді тал?ылау ж?не оны ба?ылау,тал?ыла?ан?ан шешімді ?абылдау)
ІІІ-кезе?: ?орытындылау. (проблеманы шешуді? тиімді жолдарын іздестіру)
Саба?ты? барысы:
- ?йымдастыру кезе?і. Амандасу, о?ушыларды саба??а дайындау;
?атысушы топтар:
1. Африка
2. Аустралия
3. О?т?стік Америка
Сайсыты? шарттары:
1-тур. Таныстыру (топ басшылар)
2-тур. С?ра? меннен,жауап сізден
3-тур. «Кім тап?ыр?» сайысы
4-тур. «Е? ерекше» сайысы
5-тур. «Білгенге маржан, білмеске арзан» (астаналарын табу)
6-тур. «Кім ж?йрік?» сайысы
1-тур. ?р топбасшысы ?з материгі туралы ?ыс?аша таныстырып кетеді.
Африка
Африка — аума?ы жа?ынан Еуразиядан кейінгі орынды алатын ??рлы?, д?ние б?лігі.Жеріні? аума?ы 29,2 млн. км2 (аралдарымен бірге 30,3 млн. км2). Т?р?ыны 887,9 млн. адам(2010 жыл?ы м?лімет ). Солт?стіктен о?т?стікке ?арай 8000 км-ге, батыстан шы?ыс?а ?арай 7500 км-ге (Сахарада) созыл?ан, о?т?стігіндегі ені 810 км. Жа?алауыны? жалпы ?зынды?ы 30500 км. Африканы экватор сызы?ы ортасынан кесіп ?теді. ??рлы?ты солт?стігінде Жерорта те?ізі, батысында Атлант м?хиты, шы?ысында ?нді м?хиты мен ?ызыл те?ізі сулары шайып жатыр. Солт?стік-шы?ысында жі?ішке Суэц мойна?ы (112 км) ар?ылы Азиямен жал?асады. Гибралтар б??азы ар?ылы Еуропаны? Пиреней т?бегінен б?лінген. Ірі шы?ана?тары Гвинея, Сидра. Е? ?лкен т?бегі – Сомали, ??рлы?ты? шы?ысында – Мадагаскар, Занзибар, Сокотра, Мафия, Пемба, Комор, Маскарен, Амирант ж?не Сейшель аралдары, батысында – Мадейра, Канар, Жасыл м?йіс, Гвинея шы?ана?ында Аннабон, Сан-Томе, Принсипи, Фернандо-По аралдары орналас?ан.
Жануарлар д?ниесі
Африкада жануарлар ?те к?п ж?не алуан т?рлі. ??рлы? с?т?оректі жануарлар?а, ?сіресе, т?я?ты жануарлар?а бай. Жер шарында?ы 51 туыс?а біріктірілетін с?т?оректілерді? 1/4-і осында шо?ырлан?ан. Тек ?ана Африка?а т?н жануарлардан африка піл, керік, зебр, адам т?різдес маймылдар – шимпанзе мен горилла, басы итке ??сас маймылдар павиан мен мандрил, сондай-а? бегемоттар, Мадагаскар аралы?ында?ы лемурды атау?а болады. ??рлы?ты? жануарлар д?ниесі 19 ?асырда, ?сіресе, 20 ?асырды? басында аяусыз ?ыру н?тижесінде к?рт азайып кеткен. ?азір ??рлы? бойынша 150-ден астам ?лтты? саяба?тар, ?оры?тар ??рыл?ан.
Тарихы
Африка туралы м?лімет ?те ерте кезден-а? белгілі бол?ан, ?сіресе, оны? жерортате?іздік жа?алауында?ы ірі мемлекеттер туралы деректер к?п. Египет пер?ауынында ?ызметте ж?рген финикиялы?тар бізді? заманымыздан б?рын?ы 600 жылы шамасында б?кіл ??рлы?ты айнала ж?зіп шы??ан. ??рлы?ты бізді? заманымызда е? ал?аш рет ?ндістан?а баратын ?ыс?а жол іздеу ма?сатында Васко да Гама (1497 – 1498) бас?ар?ан португал экспедициясы айналып шы??ан, біра? ??рлы?ты? ішкі б?лігіне ешкім тере?деп енбеген. Тек 19 ?асырда?ы отаршылы? нау?аны кезінде к?птеген зерттеу ж?мыстары ж?ргізілген. Оларды? ішінде а?ылшын саяхатшысы Давид Ливингстонны? 1840 – 1870 жылдары ж?не орыс саяхатшысы Василий Юнкерді? 1876 – 1896 жылдары зерттеулерін атау?а болады.
О?т?стік Америка
О?т?стік Америка – батыс жарты шарды? о?т?стігіндегі ??рлы?.[1] Жеріні? аума?ы (аралдарымен ?оса есептегенде) 18,28 млн. км². Хал?ы 340 млн. адам (2000). Солт?стіктен о?т?стікке ?арай 7150 км-ге, батыстан шы?ыс?а ?арай 5150 км-ге созыл?ан. ??рлы?ты? солтт?стіктен Кариб те?ізімен, батысын Тыны? м?хиты, шы?ысын Атлант м?хиты, о?т?стіктен Магеллан, Дрейк б??аздарыны? суы шайып жатыр. Солт?стік-батысында жі?ішке Панама мойна?ы ар?ылы Орталы? ж?не Солт?стік Америкамен жал?асады. Е? биік жері – Аконкагуа (6960 м). Те?із де?гейінен е? т?мен жат?ан жері – Вальдес ойысы (–40 м). О?т?стік Америкада?ы е? ?зын ?зен ж?йесі – Амазонка (Мараньон саласымен ?оса есептегенде – 6437 м). Д?ние ж?зіндегі те?із де?гейінен е? биік орналас?ан к?л – Титикака (биіктігі 3812 м), е? биік су ??ламасы – Анхель (1054 м) ж?не е? биік жанартау – Льюльяйльяко осында орналас?ан. О?т?стік Америка ??рамына Отты Жер, Фолкленд, Галапагос аралдары, Чили топаралы, т.б. ?са? аралдар кіреді.
Климаты
О?т?стік Америка д?ние ж?зіндегі е? ыл?алды ??рлы?, ?рі жеріні? басым б?лігі т?менгі ендіктерде орналас?анды?тан к?н с?улесін де мол алады.
Ішкі сулары
О?т?стік Америка д?ние ж?зіндегі е? суы мол ??рлы?, бас?а ??рлы?тармен салыстыр?анда онда екі есе арты? жауын-шашын т?седі. Жер бетіндегі ??рлы?ты? 12%-ын ??райтын оны? аума?ына д?ние ж?зіндегі ?зендер а?ыныны? 27%-ы тиесілі. ??рлы? пішіні, оны? климатты? жа?дайы мен орографиялы? ??рылымы, жер бедері ірі ?зен ж?йелеріні? ?алыптасуына м?мкіндік береді. Ірі ?зендерді? к?пшілігі Атлант м?хитына ??яды. Д?ние ж?зіндегі суы е? мол ?зен – Амазонка осы О?т?стік Америкада орналас?ан.
Тілдік ??рамы
О?т?стік Америка мемлекеттеріні? арасында е? к?п ?олданылатын бірнеше тіл бар. ?олданатын адам санына байланысты О?т?стік Америкада?ы тілдерді? орналасу кестесі:
Тілі
Адам саны
испан тілі
233.600.108
португал тілі
191.480.630
а?ылшын тілі
800.000
голланд тілі
510.000
француз тілі
230.000
Аустралия
Аустралия, ресми атауы - Аустралия Ода?ы (а?ылшынша 'Commonwealth of Australia' - латын тіліндегі australis - о?т?стік деген с?зінен шы??ан) - Австралия материгі мен Тасмания аралында ж?не к?птеген кішігірім аралдарында орналас?ан мемлекет. Жер аума?ы - 7 686 850 км², осы к?рсеткіш бойынша д?ниеж?зінде алтыншы орын?а ие. Австралия Ода?ы Шы?ыс Тимор, Индонезия Республикасы, Папуа Жа?а Гвинея, Вануату, Жа?а Каледония, Соломон Аралдары, ж?не Жа?а Зеландия елдерімен те?із ар?ылы шектеседі. Австралияны? астанасы – Канберра ?аласы. Ірі ?алалары - Сидней, Мельбурн, Хал?ыны? саны 21 миллион адам.
Гидрология
Аустралияда ?зен, к?лдер аз. Материкті? 60%-ын ?амтитын ішкі т?йы? алап?а уа?ытша кебетін ?зен арналары - криктер т?н. Олар ?алды? к?лге ??яды. ?те таяз, суы т?зды болып келетін, жа?алаулары ?алы? т?з ?абырша?тарымен жабыл?ан к?лдер – ?алды? к?лдер. К?лдер ??р?а? кезе?де тартылып ?алады. ?алды? к?лдер материкті? батысы мен орталы?ында к?п. Е? ірісі – Эйр к?ліне ба?ыттал?ан Куперс-Крик. Аустралия ?зендері жа?быр ж?не жер асты суларымен ?оректенеді. ?нді м?хиты алабына Аустралияны?
