Жас ?рпа??а саналы т?рбие, сапалы білім беру – б?гінгі к?нні? ?зекті м?селесі екенін ?о?амны? ?азіргі даму кезе?інде болып жат?ан ?леуметтік-саяси ж?не жа?а технологиялы? ?згерістер, т?рбие мен білім беру ж?йелеріні? ісін жа?а саты?а к?теру ?шін білім саласында жа?а, тиімді ?діс-т?сілдеді ?олдануды? ?ажеттілігі д?лелдеп отыр.
Жалпы білім беру ж?йесіндегі ж?не мектеп м??аліміні? алдында т??ан к?лемді ?рі жауапкершілігі мол міндеттерді? бірі – о?ушы?а тияна?ты білім беру болып табылады.
Тияна?ты білім дегеніміз – жаттанды емес, белгілі ж?йесі бар (?арапайымнан к?рделіліге ?арай дамытыл?ан), т?рмыспен, к?нделікті ?мірмен ты?ыз байланысты, о?ушыны? ой-?рісіні? дамуына к?мектесетін ??ымдар жиынты?ы.
Осы о?ушыны? ой-?рісіні? дамуына ж?не тияна?ты білім алу ?шін м??алім ?бір география саба?ын о?ушымен біте ?айнасып жат?ан сараманды? ж?йеде ж?ргізіп отырса, м?ндай о?ыту жо?ары де?гейде ?з д?режесін к?рсетер еді.
География саба?ын ??гіме, баяндау, тек т?сіндіру ар?ылы о?ыту айтарлы?тай н?тиже бермейді. О?ушыларды? о?у материалын о?ып-?йрену кезінде таным белсенділігі жо?ары болатын саба?тар білім мен біліктілікті сапалы т?рде ме?геруді ?амтамасыз ете алады. Тияна?ты білім беру, о?у ?рдісін жандандыру т?рлі ?діс-т?сілді та?дай білуге, ?олда бар к?рнекілікке, ??рал-жабды??а, т.б.к?птеген себептерге байланысты.
Жа?а саба?ты т?сіндіру м??алімні? ?ой?ан с?ра?тарына тікелей байланысты. Т?сіндіру, тере? ойлауды ?алыптастыру жолында д?птерге жазу, та?таны пайдалану, о?улы? бетіндегі аны?тамаларды, картаны ж?йелі о?у, ?осымшаны пайдалану, танымдар мен т?сініктерді ?алыптастыруда ?лкен роль ат?арады.
Ал енді география саба?ын сараманды? ж?йеде ?алай ?йымдастыру?а болады, осы?ан то?талып ?тсек.
География саба?ын сараманды? ж?йеде ?р сыныпта ?р т?рлі де?гейде ж?ргізу ?ажет. Мен сараманды? ж?йеде о?ытуды айтпас б?рын «Мектеп нені о?ытады?» деген с?ра??а жауап беруді ж?н к?рдім.
Ия мектеп о?ушы?а жыл бойы нені ?йретеді, нені о?ытады деген с?ра??а педагог мамандар «Таби?атты» деп жауап береді. Адам ?мірге келгеннен ?мірден оз?анынша таби?атпен біте ?айнасып, таби?атты зерттеп, таби?атты ?лшеп, таби?атты жырлаумен к?н кешеді. Демек таби?ат адам ?міріндегі бітпейтін ?лшеусіз лаборатория болып табылма?.
Осы алып лаборатория — «таби?атты» география п?нінен ажыратып тастау м?мкін бе? Жо?. Адам ??ымында?ы б?л екі с?з атауы жа?ынан айырмашылы? жаса?анымен бірлескен бірт?тас д?ние. Б?л жерде айтпа?ым, б?кіл о?у ж?йесі географияны о?ытады дей келе, геогафия п?нін елеусіз т?р?ыда ?арастыру?а м?лдем болмайды демекпін. География п?нін о?ыту барысында ?рбір саба?ты сараманды? ж?йеде ?тіп келемін.
Ал енді география саба?ын сараманды? ж?йеде о?ыту дарынды о?ушыны? ?аншалы?ты тияна?ты білім алуына жа?адй ту?ызатынды?ына то?талайы?.
Мысалы, «План ж?не карта», «Атмосфера» тараулары о?ушымен бірлесіп, ?р саба?та картамен, географиялы? ала?ды пайдалана отырып сааманды? ж?йеде ж?мыс ж?ргізуге болады. М?нда топты?, серуен, картаны о?у, георафиялы? ала?мен ж?мыс ж?ргізу о?ушыны? география п?ніне деген ?ызы?ушылы?ын арттыра т?седі.
Жетінші сыныпта география п?нін о?ытуды к?рделендіре т?су керек.
Мысалы, ?р та?ырыпты м??алім картадан о?ып т?сіндіреді. Б?л о?ушыны? одан ?рі ?арай сол жа?а саба?ты о?ып т?сінуіне жа?дай ту?ызады.
Осы ж?йені ?алыптастыру ?шін п?н м??аліміні? теориялы? білімі жеткілікті ж?не ?р о?ушыда атлас пен контур картасы болуы керек.
Ал енді мен ?зім саба? ж?ргізіп ж?рген 8,9,10,11-сыныптар?а география саба?ын ?ту барысында т?мендегідей ?дістерді ?олдандым.
Бірден айта кететін жайт, 8-9 сыныптарда география саба?ын сараманды? ж?йеде о?ыту?а кері ?серін тигізетін бірден-бір себебі ?аза?станны? физикалы? ж?не экономикалы? атласты? ке? к?лемде ?амтылмауы.
Сегізінші сыныптар?а ?аза?станны? физикалы? география саба?ында к?нделікті та?ырыпты сараманды? о?ытуды негізге аламын. М?ндай о?ыту ж?йесін ?алыптастыру ?шін мен 1894 жылы Чикого университетінде енгізген Джон Дьюийді? проблемалы? о?ыту ?дісін пайдаланудамын.
Б?л ?діс к?нделікті саба?та ?олданылады. Та?ырып бойынша о?ушы?а жоспарлы с?ра? беру, жа?а саба??а ойын аудару осыдан келіп саба?ты? со?ында эврестикалы? ?діс ?олданылады. Я?ни о?ушыны? ?зіне жа?а саба?ты т?сіндіру. Б?л ?діс-т?сіл ар?ылы о?ушыны? іздену, зерттеу ?абілеті арта т?седі. Сонымен ?атар 8-9-10-11-сыныптар?а Дьяченконы? ж?птап о?ыту ?дісін пайдалан?ан д?рыс. М?нда баланы бір-біріне ?йрету, біріні? білім де?гейін біріне ба?алату, н?с?а бойынша тапсырмаларды беріп, о?ушыларды ?зара байланыстыру. Б?л ?дістер география саба?ыны? сараманды? т?р?ыда о?ытуда ?з септігін тигізеді.
8-сынып?а ?андай та?ырып болмасын, барлы?ын дерлік сараманды? т?р?ыда ?туге ?бден болады.
Мына та?ырып?а мысал келтірейін. М??алжар (Орал) тауы.
М??алімні? ?ыс?аша баяндамасынан кейін о?ушылар о?улы?та?ы немесе та?тада?ы картадан, карта о?у ар?ылы т?сіндіреді.
1. М??алжарды? физикалы? –географиялы? орны
2. Геотектоникалы? ??ылысы
3. ?азба байлы?тары
4. Климаты (есептер шы?ару)
а) Ыл?алдану коэффициентін табу
?) Ауыт?у амплитудасын аны?тау, жылды? орташа температурасын табу.
б) Атмосфералы? ?ысымды аны?тау.
5. Ішкі суларын физикалы? картадан о?у.
М?нда о?ушы та?та?а шы?ып, М??алжар тауыны? физикалы?-географиялы? орнын аны?тайды, жоспар бойынша атластан о?ып береді. Сонымен ?атар б?л жерде ж?птап т?сіндіру де ж?зеге асады. Мысалы бір о?ушы М??алжарды? геотектоникалы? ??рылысын картадан о?ып жат?анда, екінші о?ушы та?та?а М??алжар тауыны? ыл?алдану коэффициентін шы?арады да, геотектоникалы? ??рылысты т?сіндірген о?ушы?а есеп ??растырып шешуді ?сынады.
Ол мынадай: Бо?тыбай тауыны? етегінде ауа температурасы + 300С тау бас ауа температурасы ?андай болады деген есептерді ?р саба?та о?ушылар бір-бііне жасыру ар?ылы ізденушілік ж?не ойлау ?абілетін жетілдіріп отырады.
Саба?ты к?нделікті ?мірмен тікелей байланыстырып ?туге географиялы? ала?ны? ?лесі зор. ?лгерімі нашар о?ушы?а саба?ты? ?й тапсырмасын с?рау барысында сол кездегі жергілікті
1.ауа температурасын;
2.к?н са?аттан д?л уа?ытты;
3.флюгер ар?ылы желді? ба?ытын ж?не жылдамды?ын біліп келуге 4 минут уа?ыт беріледі де, ал о?ушы келгеннен со? келесі бір о?ушыны жіберіп, сол тапсырманы тексеруге болады. Бірінші о?ушы екінші о?ушы шы?ып кеткен со?, ?зіні? нені ж?не ?алай ба?далап бергендігін о?ушылар алдында баяндап береді. Екінші о?ушы келгенде ?шінші о?ушыны сырт?а шы?арып, екінші о?ушыны? жаса?ан жорамалын ты?даймыз. Екеуін ты?дап салыстырамыз, екеуіндегі айырмашылы? мол болса, ?шінші о?ушыны географиялы? ала??а зерттеуге жібереміз. Ал айырмашылы? м?лде жо? немесе аз болса, онда ?шінші о?ушыны ала??а жібермей, ала??а бар?ан екі о?ушыны ба?алаймыз. Ба?алау о?ушыны? д?рыс жауабына, уа?ытты ?немдеуіне байланысты ?ойылады. Ол т?мендегідей ж?зеге асады. Негізгі берілген уа?ыт 4 минут.
Егер о?ушы 3 минутта орындап келсе – «5»
4 минутта орындап келсе – «4»
5 минутта орындап келсе – «3»
6 минутта орындап келсе – «2»
деген ба?алар ?ойылады. Ба?аны? б?лай кемітілуі о?ушы алтыншы сыныптан географиялы? ала?да ?алай ж?мыс істеу керектігін жа?сы ме?гереді. Сонды?тан жылдам ж?мыс жасауды талап ету керек. М?ндай к?нделікті саба?та?ы сараманды? ж?мыстар 9-10-11-сыныптар?а бар?анда да ?з ережесі бойынша жал?асын табады.
9-сыныпта о?улы? карталарын ж?не экономикалы? картаны пайдалана отырып о?ушы к?нделікті саба?та ?зіндік ж?мыс ж?ргізеді. Экономикалы? географияны о?у барысында да есептер шы?арып, карта о?у ж?мысы ?з де?гейінде ж?ргізіледі. Мысалы, айма?тарды ?ткенде айма?ты? хал?ы ?анша пайызды ??райды
Ал енді 10-сыныпта д?ние ж?зіні? экономикалы? ж?не ?леуметтік географиясын о?у барысында б?кіл саба?ты сараманды? т?р?ыда ?тсе, о?ушы д?ние ж?зі елдеріні? экономикасын тере? т?сіне біледі.
Шетелдік мемлекеттерді жеке ?ткен кездерді о?ушылар?а же?іл болуы ?шін атлас ке?інен пайдалан?ан ж?н. Азия елдеін ?ткенде о?улы?та негізгі ?ш елге: ?ытай, ?ндістан, Жапония елдеріне толы? сипаттама берген. Ал ?ал?ан 45 елге ?ыс?аша сипаттамамен шектелген. О?ушы осы ?ал?ан 45 мемлекет жайлы м?ліметті ?айдан іздеуі керек деген с?ра? туындауы м?мкін. Енді осы мемлекеттерді? экономикалы? жа?дайын о?ушылар?а тияна?ты т?сіндіру ?шін атласты ке?інен пайдаланамыз.
Жоспарда к?рсетілгендей, Азия елдерін Закавказ елдері, О?т?стік Шы?ыс Азия, Орталы? Шы?ыс Азия, О?т?стік Батыс Азия елдері деп т?рт топ?а б?ліп ?арастырамыз. ?р айма??а кем дегенде 8-10 мемлекет кіреді. М?ны? барлы?ын м??алім т?гелдеп айтып жеткізу м?мкін емес. Сонды?тан саба? ?ар?ынды ж?ру ?шін даынды о?ушылар о?улы? атластан о?иды.
О?улы? атласын о?уды? ?з ережесі бар.
Мысалы, О?т?стік Батыс Азия елдерін алайы?. О?ушы алдымен атласты? саяси бетінен о?т?стік батыс Азия елдерін аны?тап, жане халыктар жайлы картаны окиды7 Экономикалы? картаны о?у т?мендегідей реттілікпен ж?ргізіліп отырады.
халы?ты? ?лтты? ??рамы;
діні;
жынысты? ??рамы;
бала тууы;
адам ?лімі;
таби?и ?сімі;
халы?ты? ты?ызды?ы;
урбандалу де?гейі.
М?нда тек халы? туралы м?лімет алу ?шін осындай салаларды бір немесе екі о?ушы о?ып шы?ады.
Т?ркия Республикасы. Енді жеке мемлекетті, мемлекеттерді топтап о?у?а ?ара?анда к?рделірек болма?. Себебі о?ушыны? алдында?ы о?улы? атласы ?са? масштабты бол?анды?тан біршама ?иынды? тудырады.
Жеке елдерді о?у жоспары мынадай.
Міне, осындай ж?йеде ?тілген ?рбір саба? о?ушы жадында жатталып, ?рі ?за? есте са?талып ?алары с?зсіз. Сонымен ?атар, ескере кететін жайт, ?сіресе, 9-10-11-сынып о?ушыларына ?й тапсырмасын жеке-жеке міндеттеп беру ?ажет. Мысалы, 10-сыныпта ?тілген та?ырып?а байланысты, атап айт?анда, ?атар отыр?ан екі о?ушы?а бір мемлекетті реферат т?рінде жазып келу ж?ктеліп отырса, о?ушы сол тапсырманы ?здігінен орындау ар?ылы сол мемлекет жайлы танымын жетілдіреді.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Жас ұрпаққа саналы тәрбие, сапалы білім беру – бүгінгі күннің өзекті мәселесі екенін қоғамның қазіргі даму кезеңінде болып жатқан әлеуметтік-саяси және жаңа технологиялық өзгерістер, тәрбие мен білім беру жүйелерінің ісін жаңа сатыға көтеру үшін білім саласында жаңа, тиімді әдіс-тәсілдеді қолданудың қажеттілігі дәлелдеп отыр.
Жалпы білім беру жүйесіндегі және мектеп мұғалімінің алдында тұған көлемді әрі жауапкершілігі мол міндеттердің бірі – оқушыға тиянақты білім беру болып табылады.
Тиянақты білім дегеніміз – жаттанды емес, белгілі жүйесі бар (қарапайымнан күрделіліге қарай дамытылған), тұрмыспен, күнделікті өмірмен тығыз байланысты, оқушының ой-өрісінің дамуына көмектесетін ұғымдар жиынтығы.
Осы оқушының ой-өрісінің дамуына және тиянақты білім алу үшін мұғалім әбір география сабағын оқушымен біте қайнасып жатқан сарамандық жүйеде жүргізіп отырса, мұндай оқыту жоғары деңгейде өз дәрежесін көрсетер еді.
География сабағын әңгіме, баяндау, тек түсіндіру арқылы оқыту айтарлықтай нәтиже бермейді. Оқушылардың оқу материалын оқып-үйрену кезінде таным белсенділігі жоғары болатын сабақтар білім мен біліктілікті сапалы түрде меңгеруді қамтамасыз ете алады. Тиянақты білім беру, оқу үрдісін жандандыру түрлі әдіс-тәсілді таңдай білуге, қолда бар көрнекілікке, құрал-жабдыққа, т.б.көптеген себептерге байланысты.
Жаңа сабақты түсіндіру мұғалімнің қойған сұрақтарына тікелей байланысты. Түсіндіру, терең ойлауды қалыптастыру жолында дәптерге жазу, тақтаны пайдалану, оқулық бетіндегі анықтамаларды, картаны жүйелі оқу, қосымшаны пайдалану, танымдар мен түсініктерді қалыптастыруда үлкен роль атқарады.
Ал енді география сабағын сарамандық жүйеде қалай ұйымдастыруға болады, осыған тоқталып өтсек.
География сабағын сарамандық жүйеде әр сыныпта әр түрлі деңгейде жүргізу қажет. Мен сарамандық жүйеде оқытуды айтпас бұрын «Мектеп нені оқытады?» деген сұраққа жауап беруді жөн көрдім.
Ия мектеп оқушыға жыл бойы нені үйретеді, нені оқытады деген сұраққа педагог мамандар «Табиғатты» деп жауап береді. Адам өмірге келгеннен өмірден озғанынша табиғатпен біте қайнасып, табиғатты зерттеп, табиғатты өлшеп, табиғатты жырлаумен күн кешеді. Демек табиғат адам өміріндегі бітпейтін өлшеусіз лаборатория болып табылмақ.
Осы алып лаборатория — «табиғатты» география пәнінен ажыратып тастау мүмкін бе? Жоқ. Адам ұғымындағы бұл екі сөз атауы жағынан айырмашылық жасағанымен бірлескен біртұтас дүние. Бұл жерде айтпағым, бүкіл оқу жүйесі географияны оқытады дей келе, геогафия пәнін елеусіз тұрғыда қарастыруға мүлдем болмайды демекпін. География пәнін оқыту барысында әрбір сабақты сарамандық жүйеде өтіп келемін.
Ал енді география сабағын сарамандық жүйеде оқыту дарынды оқушының қаншалықты тиянақты білім алуына жағадй туғызатындығына тоқталайық.
География пәнін 6-сыныптан бастағанда әр тарау, әр тақырыпты күнделікті оқушының әс-әрекеті арқылы жүргізіп отыру қажет.
Мысалы, «План және карта», «Атмосфера» тараулары оқушымен бірлесіп, әр сабақта картамен, географиялық алаңды пайдалана отырып саамандық жүйеде жұмыс жүргізуге болады. Мұнда топтық, серуен, картаны оқу, георафиялық алаңмен жұмыс жүргізу оқушының география пәніне деген қызығушылығын арттыра түседі.
Жетінші сыныпта география пәнін оқытуды күрделендіре түсу керек.
Мысалы, әр тақырыпты мұғалім картадан оқып түсіндіреді. Бұл оқушының одан әрі қарай сол жаңа сабақты оқып түсінуіне жағдай туғызады.
Осы жүйені қалыптастыру үшін пән мұғалімінің теориялық білімі жеткілікті және әр оқушыда атлас пен контур картасы болуы керек.
Ал енді мен өзім сабақ жүргізіп жүрген 8,9,10,11-сыныптарға география сабағын өту барысында төмендегідей әдістерді қолдандым.
Бірден айта кететін жайт, 8-9 сыныптарда география сабағын сарамандық жүйеде оқытуға кері әсерін тигізетін бірден-бір себебі Қазақстанның физикалық және экономикалық атластың кең көлемде қамтылмауы.
Сегізінші сыныптарға Қазақстанның физикалық география сабағында күнделікті тақырыпты сарамандық оқытуды негізге аламын. Мұндай оқыту жүйесін қалыптастыру үшін мен 1894 жылы Чикого университетінде енгізген Джон Дьюийдің проблемалық оқыту әдісін пайдаланудамын.
Бұл әдіс күнделікті сабақта қолданылады. Тақырып бойынша оқушыға жоспарлы сұрақ беру, жаңа сабаққа ойын аудару осыдан келіп сабақтың соңында эврестикалық әдіс қолданылады. Яғни оқушының өзіне жаңа сабақты түсіндіру. Бұл әдіс-тәсіл арқылы оқушының іздену, зерттеу қабілеті арта түседі. Сонымен қатар 8-9-10-11-сыныптарға Дьяченконың жұптап оқыту әдісін пайдаланған дұрыс. Мұнда баланы бір-біріне үйрету, бірінің білім деңгейін біріне бағалату, нұсқа бойынша тапсырмаларды беріп, оқушыларды өзара байланыстыру. Бұл әдістер география сабағының сарамандық тұрғыда оқытуда өз септігін тигізеді.
8-сыныпқа қандай тақырып болмасын, барлығын дерлік сарамандық тұрғыда өтуге әбден болады.
Мына тақырыпқа мысал келтірейін. Мұғалжар (Орал) тауы.
Мұғалімнің қысқаша баяндамасынан кейін оқушылар оқулықтағы немесе тақтадағы картадан, карта оқу арқылы түсіндіреді.
1. Мұғалжардың физикалық –географиялық орны
2. Геотектоникалық құылысы
3. Қазба байлықтары
4. Климаты (есептер шығару)
а) Ылғалдану коэффициентін табу
ә) Ауытқу амплитудасын анықтау, жылдық орташа температурасын табу.
б) Атмосфералық қысымды анықтау.
5. Ішкі суларын физикалық картадан оқу.
Мұнда оқушы тақтаға шығып, Мұғалжар тауының физикалық-географиялық орнын анықтайды, жоспар бойынша атластан оқып береді. Сонымен қатар бұл жерде жұптап түсіндіру де жүзеге асады. Мысалы бір оқушы Мұғалжардың геотектоникалық құрылысын картадан оқып жатқанда, екінші оқушы тақтаға Мұғалжар тауының ылғалдану коэффициентін шығарады да, геотектоникалық құрылысты түсіндірген оқушыға есеп құрастырып шешуді ұсынады.
Ол мынадай: Боқтыбай тауының етегінде ауа температурасы + 300С тау бас ауа температурасы қандай болады деген есептерді әр сабақта оқушылар бір-бііне жасыру арқылы ізденушілік және ойлау қабілетін жетілдіріп отырады.
Сабақты күнделікті өмірмен тікелей байланыстырып өтуге географиялық алаңның үлесі зор. Үлгерімі нашар оқушыға сабақтың үй тапсырмасын сұрау барысында сол кездегі жергілікті
1.ауа температурасын;
2.күн сағаттан дәл уақытты;
3.флюгер арқылы желдің бағытын және жылдамдығын біліп келуге 4 минут уақыт беріледі де, ал оқушы келгеннен соң келесі бір оқушыны жіберіп, сол тапсырманы тексеруге болады. Бірінші оқушы екінші оқушы шығып кеткен соң, өзінің нені және қалай бағдалап бергендігін оқушылар алдында баяндап береді. Екінші оқушы келгенде үшінші оқушыны сыртқа шығарып, екінші оқушының жасаған жорамалын тыңдаймыз. Екеуін тыңдап салыстырамыз, екеуіндегі айырмашылық мол болса, үшінші оқушыны географиялық алаңға зерттеуге жібереміз. Ал айырмашылық мүлде жоқ немесе аз болса, онда үшінші оқушыны алаңға жібермей, алаңға барған екі оқушыны бағалаймыз. Бағалау оқушының дұрыс жауабына, уақытты үнемдеуіне байланысты қойылады. Ол төмендегідей жүзеге асады. Негізгі берілген уақыт 4 минут.
Егер оқушы 3 минутта орындап келсе – «5»
4 минутта орындап келсе – «4»
5 минутта орындап келсе – «3»
6 минутта орындап келсе – «2»
деген бағалар қойылады. Бағаның бұлай кемітілуі оқушы алтыншы сыныптан географиялық алаңда қалай жұмыс істеу керектігін жақсы меңгереді. Сондықтан жылдам жұмыс жасауды талап ету керек. Мұндай күнделікті сабақтағы сарамандық жұмыстар 9-10-11-сыныптарға барғанда да өз ережесі бойынша жалғасын табады.
9-сыныпта оқулық карталарын және экономикалық картаны пайдалана отырып оқушы күнделікті сабақта өзіндік жұмыс жүргізеді. Экономикалық географияны оқу барысында да есептер шығарып, карта оқу жұмысы өз деңгейінде жүргізіледі. Мысалы, аймақтарды өткенде аймақтың халқы қанша пайызды құрайды
Ал енді 10-сыныпта дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясын оқу барысында бүкіл сабақты сарамандық тұрғыда өтсе, оқушы дүние жүзі елдерінің экономикасын терең түсіне біледі.
Шетелдік мемлекеттерді жеке өткен кездерді оқушыларға жеңіл болуы үшін атлас кеңінен пайдаланған жөн. Азия елдеін өткенде оқулықта негізгі үш елге: Қытай, Үндістан, Жапония елдеріне толық сипаттама берген. Ал қалған 45 елге қысқаша сипаттамамен шектелген. Оқушы осы қалған 45 мемлекет жайлы мәліметті қайдан іздеуі керек деген сұрақ туындауы мүмкін. Енді осы мемлекеттердің экономикалық жағдайын оқушыларға тиянақты түсіндіру үшін атласты кеңінен пайдаланамыз.
Жоспарда көрсетілгендей, Азия елдерін Закавказ елдері, Оңтүстік Шығыс Азия, Орталық Шығыс Азия, Оңтүстік Батыс Азия елдері деп төрт топқа бөліп қарастырамыз. әр аймаққа кем дегенде 8-10 мемлекет кіреді. Мұның барлығын мұғалім түгелдеп айтып жеткізу мүмкін емес. Сондықтан сабақ қарқынды жүру үшін даынды оқушылар оқулық атластан оқиды.
Оқулық атласын оқудың өз ережесі бар.
Мысалы, Оңтүстік Батыс Азия елдерін алайық. Оқушы алдымен атластың саяси бетінен оңтүстік батыс Азия елдерін анықтап, жане халыктар жайлы картаны окиды7 Экономикалық картаны оқу төмендегідей реттілікпен жүргізіліп отырады.
халықтың ұлттық құрамы;
діні;
жыныстық құрамы;
бала тууы;
адам өлімі;
табиғи өсімі;
халықтың тығыздығы;
урбандалу деңгейі.
Мұнда тек халық туралы мәлімет алу үшін осындай салаларды бір немесе екі оқушы оқып шығады.
Атластан әр оқушы жеке-жеке оқиды. Мұндай жүйеде өтілген сабақтар оқушының ойлау, зерттеу, іздену қабілеттерін арттырады және сыныптағы барлық оқушыны бағалауға мүмкіндік туғызады.
Шетелдің экономикалық географиясын сарамандық жүйеде оқытудың тиімділігін дәлелдей түсу үшін тағы бір мысал келтіргенді жөн көріп отырмын.
Түркия Республикасы. Енді жеке мемлекетті, мемлекеттерді топтап оқуға қарағанда күрделірек болмақ. Себебі оқушының алдындағы оқулық атласы ұсақ масштабты болғандықтан біршама қиындық тудырады.
Жеке елдерді оқу жоспары мынадай.
Міне, осындай жүйеде өтілген әрбір сабақ оқушы жадында жатталып, әрі ұзақ есте сақталып қалары сөзсіз. Сонымен қатар, ескере кететін жайт, әсіресе, 9-10-11-сынып оқушыларына үй тапсырмасын жеке-жеке міндеттеп беру қажет. Мысалы, 10-сыныпта өтілген тақырыпқа байланысты, атап айтқанда, қатар отырған екі оқушыға бір мемлекетті реферат түрінде жазып келу жүктеліп отырса, оқушы сол тапсырманы өздігінен орындау арқылы сол мемлекет жайлы танымын жетілдіреді.
