Ма?саты: То?ыз??мала? ойыны туралы толы? м?лімет беру
К?рнекті ??ралдар: То?ыз??мала? та?тасы, бор, жазу д?птер.
М?тіні: То?ыз??мала? ойыныны? шы?у тарихы. То?ыз??мала? ойыныны? ма?саты мен ма?ызы ж?рістерге т?сінік(жай ж?ріс, табысты ж?ріс). Т?зды? алу, атсырау, ж?ріс жасау с?ттері, нотация ойынды жазу т?ртібі.
Отаулар ?аража?ты? ?азаны
9 8 7 6 5 4 3 2
1
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
1 2 3 4 5 6 7 8
9
Отауда?ы ??мала? саны А? жа?ты? ?азаны 1-сурет
Б?л та?тада екі б?лікке б?лінген де ое сегіз ж?не екі к?лдене? отаулардан т?рады. Те? екі б?ліктен ?р?айсысында 9- дан отау ж?не 1-1- ден ?азан болады. Б?л ?азандар?а ?р ойыншы ?тып ал?ан ??мала?тарын салады. ?р отауда 9 ??мала?тан болады. Екі ойыншыда 81 ??мала? болады. Жалпы то?ыз??мала? та?тасында 162 ??мала?тан т?рады.
Ж?рістерге т?сінік. То?ыз??мала? ж?рісі кезінде ойыншы бір отауда?ы ??мала?тарды т?гел ?олына алып, бар оту?а бір – бірден салып шы?ады. Ж?ріс са?ат тіліне ?арс ба?ытта ж?реді.
9 8 7 6 5 4 3 2
1
9
9
9
10
10
10
10
10
9
9
9
9
9
9
10
10
10
1 2 3 4 5 6 7 8
9
2-сурет. Мысалы: Суретте к?рсетілгендей а? жа?ы 7-отаудан ж?рісті бастап 6-шы отаудан ая?тал?ан, ??мала? ж?п бол?анды?тан ?з ?азанына ??мала?тарды салады, б?л табысты ж?ріс.
9 8 7 6 5 4 3 2
1
10
10
1
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
1
10
10
1 2 3 4 5 6 7 8
9
3-сурет.
?ар жа?тан 7-ші отаудан ж?рілген ж?рісте табысты ж?ріс болады.
9 8 7 6 5 4 3 2
1
10
11
2
1
11
11
11
11
11
10
10
10
10
10
1
10
1
1 2 3 4 5 6 7 8
9
4-сурет
А? жа?тан 9-шы отаудан ж?рілген ж?ріс жай ж?ріс болып ая?талады.
9 8 7 6 5 4 3 2
1
1
11
2
1
11
11
11
11
11
11
11
11
11
11
1
2
2
1
1 2 3 4 5 6 7 8
9
5-сурет
?ара жа?тан 9- шы отаудан ж?рілген ж?ріс жай ж?ріс болып ая?талады.
Б?л жо?ар?ыда?ы келтрілген мысалдарадан шы?атын ?орытынды: Ж?п санды ??мала?ы бар отаулар «Жабы? отаулар» болып саналады да, та? сандардан ??мала?ы бар отаулар «Ашы? отаулар» болып саналады.
Т?зды? алу: Т?зды? бір ойында бір-а? рет алынады. Со??ы ??мала? ?арсыласыны? екі ??мала?ы бар отауына т?скен кезде сол отау «Т?зды? отауы» болып аталады. Т?зды? ма?дайдан ж?не аттас отаулардан алу?а болмайды.
Атсырау:
9 8 7 6 5 4 3 2 1
2
2
ч
1
7
1 2 3 4 5 6 7 8 9
6-сурет
Ж?ріс ?ара жа?тан бол?ады?тан енді 4 ж?рістен со? оны? отаулары бос ?алады.
9 8 7 6 5 4 3 2 1
1
2
1
х
8
1 2 3 4 5 6 7 8 9
7-сурет
Міне жо?арыда ?арсыластарды? біреуіні? бос ?алуын – АТСЫРАУ деп аталады.
Ойынды жазып алу т?ртібі
Ж?рісті жазу ?шін ?уелі ж?ріс жасалатын отауды? реттік саны онан со? сол отауда?ы ??мала? саны жазылады: 71:60 2-сурет, 71:60 3-сурет,
91:811 4- сурет, 91:811 5- сурет.
Ойынды жазып ойна?анда пайдаланатын шартты белгілері:
Жай ж?ріс
Табысты ж?ріс
Т?зды? белгісі
?р ойын кезінде осы партияны жазуды? ?зіндік ?дісі болады. Б?л нотация деп аталды. 1974 жылдан бері санды? нотация ?олданылып ж?р.
О?ушылар?а ?ткен та?ырыпан с?ра? беру, жауабын с?рау.
Просмотр содержимого документа
«То?ыз ??мала? ойыны»
Ашық сабақ: Едігеева Мұхташ-
«Тоғызқұмалақ ойыны»
ТАҚЫРЫБЫ: Тоғызқұмалақ ойыны
Өткізілетін орны: Сыныпта
Өткізілетін күні:
Сыныбы: 6 «ә»
Мақсаты: Тоғызқұмалақ ойыны туралы толық мәлімет беру
Көрнекті құралдар: Тоғызқұмалақ тақтасы, бор, жазу дәптер.
Мәтіні: Тоғызқұмалақ ойынының шығу тарихы. Тоғызқұмалақ ойынының мақсаты мен маңызы жүрістерге түсінік(жай жүріс, табысты жүріс). Тұздық алу, атсырау, жүріс жасау сәттері, нотация ойынды жазу тәртібі.
Отаулар Қаражақтың қазаны
9 8 7 6 5 4 3 2
1
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
1 2 3 4 5 6 7 8
9
Отаудағы құмалақ саны Ақ жақтың қазаны 1-сурет
Бұл тақтада екі бөлікке бөлінген де ое сегіз және екі көлденең отаулардан тұрады. Тең екі бөліктен әрқайсысында 9- дан отау және 1-1- ден қазан болады. Бұл қазандарға әр ойыншы ұтып алған құмалақтарын салады. Әр отауда 9 құмалақтан болады. Екі ойыншыда 81 құмалақ болады. Жалпы тоғызқұмалақ тақтасында 162 құмалақтан тұрады.
Жүрістерге түсінік. Тоғызқұмалақ жүрісі кезінде ойыншы бір отаудағы құмалақтарды түгел қолына алып, бар отуға бір – бірден салып шығады. Жүріс сағат тіліне қарс бағытта жүреді.
9 8 7 6 5 4 3 2
1
9
9
9
10
10
10
10
10
9
9
9
9
9
9
10
10
10
1 2 3 4 5 6 7 8
9
2-сурет. Мысалы: Суретте көрсетілгендей ақ жағы 7-отаудан жүрісті бастап 6-шы отаудан аяқталған, құмалақ жұп болғандықтан өз қазанына құмалақтарды салады, бұл табысты жүріс.
9 8 7 6 5 4 3 2
1
10
10
1
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
1
10
10
1 2 3 4 5 6 7 8
9
3-сурет.
Қар жақтан 7-ші отаудан жүрілген жүрісте табысты жүріс болады.
9 8 7 6 5 4 3 2
1
10
11
2
1
11
11
11
11
11
10
10
10
10
10
1
10
1
1 2 3 4 5 6 7 8
9
4-сурет
Ақ жақтан 9-шы отаудан жүрілген жүріс жай жүріс болып аяқталады.
9 8 7 6 5 4 3 2
1
1
11
2
1
11
11
11
11
11
11
11
11
11
11
1
2
2
1
1 2 3 4 5 6 7 8
9
5-сурет
Қара жақтан 9- шы отаудан жүрілген жүріс жай жүріс болып аяқталады.
Бұл жоғарғыдағы келтрілген мысалдарадан шығатын қорытынды: Жұп санды құмалағы бар отаулар «Жабық отаулар» болып саналады да, тақ сандардан құмалағы бар отаулар «Ашық отаулар» болып саналады.
Тұздық алу: Тұздық бір ойында бір-ақ рет алынады. Соңғы құмалақ қарсыласының екі құмалағы бар отауына түскен кезде сол отау «Тұздық отауы» болып аталады. Тұздық маңдайдан және аттас отаулардан алуға болмайды.
Атсырау:
9 8 7 6 5 4 3 2 1
2
2
ч
1
7
1 2 3 4 5 6 7 8 9
6-сурет
Жүріс қара жақтан болғадықтан енді 4 жүрістен соң оның отаулары бос қалады.
9 8 7 6 5 4 3 2 1
1
2
1
х
8
1 2 3 4 5 6 7 8 9
7-сурет
Міне жоғарыда қарсыластардың біреуінің бос қалуын – АТСЫРАУ деп аталады.
Ойынды жазып алу тәртібі
Жүрісті жазу үшін әуелі жүріс жасалатын отаудың реттік саны онан соң сол отаудағы құмалақ саны жазылады: 71:60 2-сурет, 71:60 3-сурет,
91:811 4- сурет, 91:811 5- сурет.
Ойынды жазып ойнағанда пайдаланатын шартты белгілері:
Жай жүріс
Табысты жүріс
Тұздық белгісі
Әр ойын кезінде осы партияны жазудың өзіндік әдісі болады. Бұл нотация деп аталды. 1974 жылдан бері сандық нотация қолданылып жүр.
Оқушыларға өткен тақырыпан сұрақ беру, жауабын сұрау.
Сабақты қортындылау, үйге өткен сабақтан тапсырма беру. Оқушыларды бағалау.
