То?ыз??мала?.

Сыныбы: 9

Күні: 09-10.02

Тақырыбы: Дойбы

Мақсаты: а) ойын ережесін үйрету.

ә) ойлау қабілетін жетілдіру.

Көрнекілік: дойбы тақтасы, тастары, суреттер

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Әдісі: топтық.

Сабақтың барысы: ұйымдастыру кезеңі 5минут

1. Сәлемдесу.

2. Оқушыларды түгендеу.

3. Өткен сабаққа шолу жасау.

4. Жаңа сабақты түсіндіру.

5. Ойын тақтасымен жұмыс.

6. Қорытындылау, бағалау.

7. Үйге тапсырма беру.

Дойбы ойынына қысқаша түсінік: 10минут

Дойбы ойыны жекелей және командалық болып есепке алынады. Екі ойыншы өз тастарымен кезек - кезек жүріп тақтаның үстіндегі қарсыласының тастарын неғұрлым көп алу арқылы жеңіске жетуге тырысатындай ойынды дойбы деп атайды.

Дойбы ойынын екі ойыншы 12 тастан қара тор көздерге қойып, қарама – қарсы отырып ойнайды. Ойынды 64 шаршыдан құралған тор көзді тақтада ойнайды. Оның 32 –і ақ, 32 –і қара тор көздерден құралады. Ойын ережесі бойынша тастарды тек қара шаршыларға құрады. Жеу әдісі қиғаш бағытта. Еш кедергісіз қарсыластың соңғы қатардағы шаршысына жеткен кезде би ашылады. Би әр түрлі қашықтықтан жей алады. Ойын кезінде тастармен артқа жүруге болмайды. Ойынға керекті құралдар:

1. Ақ пен қара кезектесіп келетін 64 шаршылы дойбы ойнауға арналған торлы тақта.

2. 12 ақ және 12 қара тасатар.

Ойыншы мына жағдайда жеңіске жетеді:

1. Қарсыласы одан әрі жүре алмай қалса;

2. Тастардың жолы жабылып қалғанда;

3. Қарсыласы жеңілгенін мойындап «жеңілдім» деген жағдайда.

Оқушыларды ойын тақтасымен таныстырып, ойнату 25 минут

Қорытынды, бағалау 5 минут

Сыныбы:9

Күні: 11-16.02

Тақырыбы: Шахмат

Мақсаты: а) ойын ережесін үйрету.

ә) ойлау қабілетін жетілдіру.

Көрнекілік: шахмат тақтасы, шахмат фигуралары, суреттер

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Әдісі: топтық.

Сабақтың барысы: ұйымдастыру кезеңі 5минут

1. Сәлемдесу.

2. Оқушыларды түгендеу.

3. Өткен сабаққа шолу жасау.

4. Жаңа сабақты түсіндіру.

5. Ойын тақтасымен жұмыс.

6. Қорытындылау, бағалау.

7. Үйге тапсырма беру.

Шахмат ойынына сипаттама. 10 минут

Шахмат тақтасы 64 шаршыға бөлінген, оның 32-сі ақ түске, 32-сі қара түске боялған. Шахматта 1 король, 1 ферзь, 2 ладья, 2 піл, 2 ат, 8 пешка болады.

Корольдің жүрісі. Шахмат нотациясында Кр әріпімен белгіленеді. Король ең басты, әрі әлсіз фигура болып есептеледі. Өйткені тақтадағы бәсекенің негізгі мақсаты – корольге мат беру. Король әр шаршыға бір-ақ рет аттай алады.

Ферзінің жүрісі. Шахмат нотациясында Ф әріпімен белгіленетін ферзь ең күшті фигуралардың бірі. Оның бір өзінің күші екі ладьяға тең десе болады. Осыған байланысты шабуылда қарсыласына аса қауіпті, ал қорғаныста бағалы фигура болады.

Ладьяның жүрісі. Ладья ферзіден кейінгі күшті фигура болып саналады. Ладья тіке және көлденең бағытта жүреді. Шахмат нотациясында Л әріпімен белгіленеді.

Пілдің жүрісі. Шахмат нотациясында піл С әріпімен белгіленеді. Әрбір ойыншыда екі пілден болады. Олардың бірі ақ, екіншісі қара диоганаль бойымен жүре алады.

Аттың жүрісі. Шахмат нотациясында К әріпімен белгіленеді. Ат ең күрделі фигура. Аттың жүрісі «Г» әріпіне ұқсас болады.

Пешканың жүрісі. Шахмат нотациясында П әріпімен белгіленеді. Ол алғашқы қатарда тұрғанда ойыншы алға тек бір немесе екі шаршыға жүре алады. Пешкалар кейін жүре алмайды.

Ракировка. Ойын барысында әрбір шахматшы корольмен ладьяның орнын ауыстырып қатар бір жүріс жасайды. Бұл әдіс кезінде корольмен ладья бұрын жүрілмеген ж\е арасндағы шаршыда фигуралар болмауы керек. Ұзын ракировканы жасау е1дегі король с1ге жылжытылады, а1дегі ладьяны д1 шаршысына алып барады.

Ракировканы мына жағдайда жасауға болмайды:

• Король мен ладьяның арасында өзі түстес не қарсы жақтың фигурасы тұрса;

• Егер корольмен ладья жүріп қойылса не ладьялардың біреуі жүріліп, ал король қозғалмаған болса, онда жүрілген жаққа ракировка жасалмайды;

• Ракировка жасағанға дейін корольге қарсы жақтың фигурасы шабуыл жасап, оны орнынан қозғаса;

• Король ракировкадан кейін қарсы жақтың фигурасы шабуыл жасайтын шаршыда тұрса.

Ойын ойнату 25 минут

Сабақты бекіту 5 минут

Бағалау.

Сыныбы:7

Күні: 12-14.02

Тақырыбы: Шахмат

Мақсаты: а) ойын ережесін үйрету.

ә) ойлау қабілетін жетілдіру.

Көрнекілік: шахмат тақтасы, шахмат фигуралары, суреттер

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Әдісі: топтық.

Сабақтың барысы: ұйымдастыру кезеңі 5минут

1. Сәлемдесу.

2. Оқушыларды түгендеу.

3. Өткен сабаққа шолу жасау.

4. Жаңа сабақты түсіндіру.

5. Ойын тақтасымен жұмыс.

6. Қорытындылау, бағалау.

7. Үйге тапсырма беру.

Шахмат ойынына сипаттама. 10 минут

Шахмат тақтасы 64 шаршыға бөлінген, оның 32-сі ақ түске, 32-сі қара түске боялған. Шахматта 1 король, 1 ферзь, 2 ладья, 2 піл, 2 ат, 8 пешка болады.

Корольдің жүрісі. Шахмат нотациясында Кр әріпімен белгіленеді. Король ең басты, әрі әлсіз фигура болып есептеледі. Өйткені тақтадағы бәсекенің негізгі мақсаты – корольге мат беру. Король әр шаршыға бір-ақ рет аттай алады.

Ферзінің жүрісі. Шахмат нотациясында Ф әріпімен белгіленетін ферзь ең күшті фигуралардың бірі. Оның бір өзінің күші екі ладьяға тең десе болады. Осыған байланысты шабуылда қарсыласына аса қауіпті, ал қорғаныста бағалы фигура болады.

Ладьяның жүрісі. Ладья ферзіден кейінгі күшті фигура болып саналады. Ладья тіке және көлденең бағытта жүреді. Шахмат нотациясында Л әріпімен белгіленеді.

Пілдің жүрісі. Шахмат нотациясында піл С әріпімен белгіленеді. Әрбір ойыншыда екі пілден болады. Олардың бірі ақ, екіншісі қара диоганаль бойымен жүре алады.

Аттың жүрісі. Шахмат нотациясында К әріпімен белгіленеді. Ат ең күрделі фигура. Аттың жүрісі «Г» әріпіне ұқсас болады.

Пешканың жүрісі. Шахмат нотациясында П әріпімен белгіленеді. Ол алғашқы қатарда тұрғанда ойыншы алға тек бір немесе екі шаршыға жүре алады. Пешкалар кейін жүре алмайды.

Ракировка. Ойын барысында әрбір шахматшы корольмен ладьяның орнын ауыстырып қатар бір жүріс жасайды. Бұл әдіс кезінде корольмен ладья бұрын жүрілмеген ж\е арасндағы шаршыда фигуралар болмауы керек. Ұзын ракировканы жасау е1дегі король с1ге жылжытылады, а1дегі ладьяны д1 шаршысына алып барады.

Ракировканы мына жағдайда жасауға болмайды:

• Король мен ладьяның арасында өзі түстес не қарсы жақтың фигурасы тұрса;

• Егер корольмен ладья жүріп қойылса не ладьялардың біреуі жүріліп, ал король қозғалмаған болса, онда жүрілген жаққа ракировка жасалмайды;

• Ракировка жасағанға дейін корольге қарсы жақтың фигурасы шабуыл жасап, оны орнынан қозғаса;

• Король ракировкадан кейін қарсы жақтың фигурасы шабуыл жасайтын шаршыда тұрса.

Ойын ойнату 25 минут

Сабақты бекіту 5 минут

Бағалау.

Сыныбы: 7

Күні: 17-19.02

Тақырыбы: Тоғызқұмалақ

Мақсаты: а) ойын ережесін үйрету.

ә) ойлау қабілетін жетілдіру.

б) ұлттық ойынды насихаттау.

Көрнекілік: тоғызқұмалақ тақтасы.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Әдісі: жекелей, топтық.

Сабақтың барысы: ұйымдастыру кезеңі

1. Сәлемдесу.

2. Оқушыларды түгендеу.

3. Өткен сабаққа шолу жасау.

4. Жаңа сабақты түсіндіру.

5. Ойын тақтасымен жұмыс.

6. Қорытындылау, бағалау.

7. Үйге тапсырма беру. Тоғызқұмалақ тарихы.

Қазақ халқының ежелгі ұлттық спорттының бірі – тоғызқұмалақ. Зерттеушілердің пайымдауынша, бұл ойынның пайда болуы шамамен 4 мың жылдық кезеңді қамтитын көрінеді. Алайда, өкінішке қарай тоғызқұмалақ ойыны туралы білетіндер өте аз. Осыған орай, бүгінгі тақырыппен тоғызқұмалақ ойынымен танысамыз. Бүгінде тоғызқұмалақ ойынының әлемде әртүрлі үлгілері бар. Мәселен, Египетте осыған ұқсас ойынды “калах” деп атаса, Шри-Ланкада “олинда калия”, қырғыздарда “тоғызкоргоол” , африкалықтарда “манкала” “габата”, “абапа”, “нам-нам”, “бао”, “тамподуа”, “омвесо”, “маработ” деп аталады екен. Сол сияқты америкалықтарда да тоғызқұмалақтың өз үлгілері бар. Олар оны “аджи-бото” немесе “варри роунд” деп атайды.

Тоғызқұмалақ ойын ережесі

Тоғызқұмалақ ойыны арнайы тақтада екі адам арасында ойналады. Ойын тақтасы 2қазан, 18отау, 162 құмалақтан тұрады. Ойын барысында әр ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға тоғыз-тоғыздан салынған 81құмалақ тиесілі. Алғашқы жүріс жасаған ойыншыны бастаушы, екінші жүріс жасаған ойыншыны қостаушы деп атайды. Жүріс жасау үшін өз жағындағы отаулардың бірінен сегізін алып, береуін орнында қалдырып, қалған құмалақтарды қолға алып, солдан оңға қарай бір-бірлеп таратамыз. Тарату сәтінде құмалақтар өз отауларымыздан асып кетен болса, қарсыластың отауына таратамыз. Егер соңғы құмалақ қарсыластың тақ санды құмалағы бар отауына түсіп, ондағы құмалақтарды жұп қылса (2,4,6,10,12) сол отаудағы құмалақтар ұтып алынып, өз қазанымызға салынады.Егер соңғы құмалақ қарсыластың жұп санды құмалағы бар отауына түсіп, (3 құмалақтан басқа) тақ қылса немесе өз отауымызға түссе құмалақ “Х” деген шарты таңба мен белгіленеді. Тұздық ойында бір рет алынады және №9 отаудан ешқашан алынбайды. Сондай-ақ тұздық аттас отаулардан алынбайды. Мәселен егер бастаушы сіздің №2 отауыңызға тұздық қойса, сіз оның №2 отауына тұздық сала алмайсыз.

Тұздық алу

Тоғызқұмалақта құмалақтан басқа ойында бір рет қарсыластың отауын ұтып алуға болады. Оны ежелде “тұзды үй” деп атаған. Бүгінде “тұздық” дейді. Тұздық алу үшін жүріс жасаған кезде қарсыластың екі құмалағы бар отауына сіз тартқан құмалақтардың соңғысы түсуі керек. Сонда сол отауда қалыптасқан үш құмалақ пен бірге отауда ұтып алынып сол отау ойынның соңына дейін сіздің меншігіңізге айналады. Яғни жүріс жасалған сайын тұздық алынған отауға түсетін бір құмалақ міндетті түрде сіздің қазаныңызға салынып отырады. Тұздық алынған отауға арнайы белгі қойылады. Жазбаша түрде “х” деген шартты таңбамен белгіленеді. Тұздық ойында бір рет алынады және №9 отаудан ешқашан алынбайды. Сондай-ақ тұздық аттас отаулардан алынбайды. Мәселен егер бастаушы сіздің №2 отауыңызға тұздық қойса, сіз оның №2отауына тұздық сала алмайсыз.

Сабақты бекіту 5 минут.

Бағалау.

Сыныбы: 9

Күні: 17-18.02

Тақырыбы: Тоғызқұмалақ

Мақсаты: а) ойын ережесін үйрету.

ә) ойлау қабілетін жетілдіру.

б) ұлттық ойынды насихаттау.

Көрнекілік: тоғызқұмалақ тақтасы.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Әдісі: жекелей, топтық.

Сабақтың барысы: ұйымдастыру кезеңі 5минут

1. Сәлемдесу.

2. Оқушыларды түгендеу.

3. Өткен сабаққа шолу жасау.

4. Жаңа сабақты түсіндіру.

5. Ойын тақтасымен жұмыс.

6. Қорытындылау, бағалау.

7. Үйге тапсырма беру. Тоғызқұмалақ тарихы. 15 минут

Қазақ халқының ежелгі ұлттық спорттының бірі – тоғызқұмалақ. Зерттеушілердің пайымдауынша, бұл ойынның пайда болуы шамамен 4 мың жылдық кезеңді қамтитын көрінеді. Алайда, өкінішке қарай тоғызқұмалақ ойыны туралы білетіндер өте аз. Осыған орай, бүгінгі тақырыппен тоғызқұмалақ ойынымен танысамыз. Бүгінде тоғызқұмалақ ойынының әлемде әртүрлі үлгілері бар. Мәселен, Египетте осыған ұқсас ойынды “калах” деп атаса, Шри-Ланкада “олинда калия”, қырғыздарда “тоғызкоргоол” , африкалықтарда “манкала” “габата”, “абапа”, “нам-нам”, “бао”, “тамподуа”, “омвесо”, “маработ” деп аталады екен. Сол сияқты америкалықтарда да тоғызқұмалақтың өз үлгілері бар. Олар оны “аджи-бото” немесе “варри роунд” деп атайды.

Тоғызқұмалақ ойын ережесі

Тоғызқұмалақ ойыны арнайы тақтада екі адам арасында ойналады. Ойын тақтасы 2қазан, 18отау, 162 құмалақтан тұрады. Ойын барысында әр ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға тоғыз-тоғыздан салынған 81құмалақ тиесілі. Алғашқы жүріс жасаған ойыншыны бастаушы, екінші жүріс жасаған ойыншыны қостаушы деп атайды. Жүріс жасау үшін өз жағындағы отаулардың бірінен сегізін алып, береуін орнында қалдырып, қалған құмалақтарды қолға алып, солдан оңға қарай бір-бірлеп таратамыз. Тарату сәтінде құмалақтар өз отауларымыздан асып кетен болса, қарсыластың отауына таратамыз. Егер соңғы құмалақ қарсыластың тақ санды құмалағы бар отауына түсіп, ондағы құмалақтарды жұп қылса (2,4,6,10,12) сол отаудағы құмалақтар ұтып алынып, өз қазанымызға салынады.Егер соңғы құмалақ қарсыластың жұп санды құмалағы бар отауына түсіп, (3 құмалақтан басқа) тақ қылса немесе өз отауымызға түссе құмалақ “Х” деген шарты таңба мен белгіленеді. Тұздық ойында бір рет алынады және №9 отаудан ешқашан алынбайды. Сондай-ақ тұздық аттас отаулардан алынбайды. Мәселен егер бастаушы сіздің №2 отауыңызға тұздық қойса, сіз оның №2 отауына тұздық сала алмайсыз.

Тұздық алу

Тоғызқұмалақта құмалақтан басқа ойында бір рет қарсыластың отауын ұтып алуға болады. Оны ежелде “тұзды үй” деп атаған. Бүгінде “тұздық” дейді. Тұздық алу үшін жүріс жасаған кезде қарсыластың екі құмалағы бар отауына сіз тартқан құмалақтардың соңғысы түсуі керек. Сонда сол отауда қалыптасқан үш құмалақ пен бірге отауда ұтып алынып сол отау ойынның соңына дейін сіздің меншігіңізге айналады. Яғни жүріс жасалған сайын тұздық алынған отауға түсетін бір құмалақ міндетті түрде сіздің қазаныңызға салынып отырады. Тұздық алынған отауға арнайы белгі қойылады. Жазбаша түрде “х” деген шартты таңбамен белгіленеді. Тұздық ойында бір рет алынады және №9 отаудан ешқашан алынбайды. Сондай-ақ тұздық аттас отаулардан алынбайды. Мәселен егер бастаушы сіздің №2 отауыңызға тұздық қойса, сіз оның №2отауына тұздық сала алмайсыз.

Ойын ойнау 20минут

Қорытынды 5 минут

Сыныбы: 9

Сабақтың өтетін уақыты: 23-24.02

Сабақтың тақырыбы: Стол теннисі

Сабақтың мақсаты: а) оқушыларды ойын ережесімен таныстыру;

ә) қимыл қозғалысты дамыту;

б) денсаулықты сақтау және нығайту

Сабаққа қажетті құралдар: қалақша, теннис тақтасы, шар