Балаларды отыр?ызып бол?ан со? интерактивті та?таны іске ?осып, ?ткен саба?ты ?айталау есебінде то?ыз??мала? та?тасыны? ??рылысын ж?не т?рлерімен таныстырдым. Содан кейін ?зімні? шы?ар?ан “То?ыз??мала? ойыны” атты электронды о?улы?ын пайдалана отырып ?ткіздім. Пайдалан?ан материалдарды к?рсетіп бол?ан со?, о?ушылар?а ж?ріс жасау ережелерін ?з ?олдарында?а та?таларымен ж?мыс жасау?а ша?ырдым. Олар саба?ты жа?сы игергендерін к?рсетіп, к?п ?ателеспей ж?рістерін жасады.
Ойын ережесі бойынша уа?ыт белгілеп, ??мала?тар салын?ан то?ыз??мала? та?тасы дайын бол?ан со?, ойыншылар ойынды бастап кетеді.
Бірінші ж?рісте жеребе бойынша аны?тал?ан ойыншы бастайды. Ж?ріс са?ат ж?рісіне ?арсы ба?ытта жасалады. Ал?ашты ж?рісті ойыншы, мысалы “та?ды?” пен ма?дайдан ж?ргеніні хабарлайды. (Ал?аш?ы ж?рісті тек то?ызыншы отаудан ?ана емес, бас?а кез-келген отауды? бірінен ж?ре алады.) Ж?рісті осыдан баста?аным д?рыс деп есептеген ойыншы сол отау?а бір ??мала?ты ?ана ?алдырып, ж?ріс жаса?ан отаудан кейінгісінен бастап бір-бірден тастай отырып, е? со??ы ??мала?ты ?арсыласыны? то?ыз??мала?ы бар отауларыны? бірінен бір ??мала? алып, сонымен ж?птап, ?з ?азанына салады. Демек, ойын ережесі бойынша ?арсыласынан ??мала? ала отырып,?з ??мала?ын ж?п сан?а келтіреді. Ойыншылар ойын барысында ?арсыласына ??мала? алдырмау ?шін ?з отауларында?ы ??мала?тарды? санын ж?п к?інде ?стап отыру?а тырысады. ??мала?тарыны? саны ж?п болып т?р?ан отауды“жабы? отау“ деп атайды.
Сондай-а? ?арсылас ойыншылар бір-біріні? отауларында?ы ??мала?тар санын та? жасау?а ?мтылады. ??мала?тарыны? та? болып т?р?ан отау “ашы? отау“ деп аталады да, ?арсылас б?л отаудан ??мала? ала алатын болады.
Ойын барысында ойыншыларды? ?ай-?айсысы болмасын ?арсыласыны? отауында?ы ??мала?тарын ?олмен санауына р??сат етілмейді.Тек отауларыны? ашы? немесе жабы? екенін ж?не ?айсысында ?анша ??мала? бар екенін ?ана с?рай алады.Сонды?тан ойыншыларды? ?ай-?айсысы болмасын,барлы? отауда?ы ??мала? санын есте ?стау?а тырысады.
Ал ойыншыны? ?ай-?айсысы болмасын,?арсыласыны? ?ой?ан с?ра?ына д?рыс жауап беруге тиіс. Ойын барысында отауда бір ??мала? ?алса ж?не ол ойыншыны? ж?руіне керек болса, онда ол жал?ыз ??мала?ты ?атарында?ы ?з отауына салады.
Б?л оны? ж?ріс ж?ргені болып есептеледі.
Ойынны? барысында ?ркімні? бір реттен т?зды? (дойбыда биге шы??ан сия?ты) алуына болады. Ол ?шін ?арсыласты? екі ??мала?ы бар отуына со??ы ??мала?ы?ызды т?сіріп, ?шеу етсе?із бол?аны. Жалпы т?зды? № 9 отаудан алынбайды. Бір ойыншы алдын ала т?зды? алып ?ойса, екінші ойыншы ?арсыласты? т?зды?ы бар аттас ( номерлес) отауынан т?зды? ала алмайды, я?ни № 9 ж?не номерлес отаудан бас?а, кез келген отаудан т?зды? алу?а болады. Т?зды? иесі б?дан былай т?зды??а т?скен тастарды ?з пайдасына алып отырады. Т?зды?ты? ??ны ?тып ал?ан 30 ??мала??а те? деп шамаланады.
Бір ойыншыны? барлы? отаулары бос ?алып, ?арсыласты? ж?рісіне жауап ж?рісі туылса, оны атсырадыдейді. М?ндай жа?дайда ойын ая?талды деп есептеледі де, ж?рісі бар, демек атсырама?ан жа? отауларында?ы ?ала?ан тастарды ?з пайдасына алып, ?азанына салады.
Кездесу со?ында ?азандар?а жинал?ан ??мала?ты есептеп, ойын н?тижесін шы?арады. ?тып ал?ан ??мала? саны екі ойыншыда 81 болса, ойын те? болады. Же?іс пен ?тылысты? арасын 81 тастан асатын немесе жетпей ?алатын бір – а? тас шешетін бол?анды?тан, то?ыз??мала? шахмат, дойбы ойындарына ?ара?анда ?йтеуір бір ойыншы же?етін ?те н?тижелі ойын. Н?тижелі ойынны? жарыс кезінде 97 -98 пайыз шамасына жетуі – м?ны? ай?ын ай?а?ы.
Ж?ріс д?лдігі
Ж?ріс д?лдігі немесе айт?анда д?лдік ( атжетер ) деп, отауды? ішіндегі тастарды? санына байланысты со??ы тасты? д?л ?ай отау?а т?сетінін алдын ала аны?тауды айтамыз.
амалымен табу?а болады. Мысалы: № 3 отауда 4 тас жатса, оны к?збен тарат?анда № 3, 4, 5, 6 отауларына т?сетін бол?анды?тан, д?лдік 6 болады. Екінші жолмен аны?тау ?шін отауды? ішіндегі тас санына сол жа?та орналас?ан к?рші отауды? номерін ?осу ар?ылы д?лдік табамыз. Сонды?тан алды??ы мысалда?ы д?лдік 4 +2 = 6 – ?а те? екен. Отауды? саны бар бол?аны 9 бол?анды?тан, ?осуамалында ?осынды 9 – дан асса, онда ?арсыласты? № 1 отауына 10, № 2 отауына 11 ??мала? т.с.с. деп жал?астырып кете беруге болады.
Алу амалын ?олдану да о?ай. Ол ?шін отау ішіндегі тастар санынан, сол отау?а ?арсы жат?ан ?арсылас отауыны? номерін аламыз. Мысалы № 6 отауда 7 тас жатса, онда отауда?ы тастар саны боп табылатын 7 – ден, ?арсы жат?ан отауды? номері 4- ті алып тастаймыз. Д?лдік 7 – 4 =3 болады. К?збен тексерсек те осы н?тиже шы?ады.
Енді тастарды? саны 10 шамасында болса, я?ни 5 – 15 арасында бол?ан жа?дайды ?арастырса?. 10 тасы бар отауды? д?лдігі ?арсыласты? д?л сондай номерлес ( аттас) отауында жат?аны, та?та бетінде аны? к?рініп – а? т?р. Сонды?тан, тастар саны 10 – нан ?анша арты? болса, сонша санды отау номеріне ?осамыз. Егер кем болса, онда керісінше аламыз. Бір жа?та?ы отауды? ?зына бойын?ы саны 10 тас?а есептелгендіктен, арты? тас 10 тасты? ?стінде екінші ?абатта жатады. Мысалы: 15 тасты? 10 –ы астында ( бірінші ?абатта ), ал ?ал?ан 5 тасы ?стінде ( екінші ?абат та )жатып, ?осатын тас саны аны? к?рініп т?рады. Кем тас саны да, к?зге аны? к?рініп т?рады. Мысалы: 7 тасты? 3-і кем кем, 8 тасты?2-сі кем, 6 тасты? 4-і кем. т.с.с.
Енді д?лдік тауып ?йренейік. Мысалы:№ 4 отауда 13 тас жатса, 10 тастан 3 тас арты? бол?анды?тан, отау номері 4-ке 3 санын ?осса?, д?лдік 7 болады екен. Егер №5 отауда 8 тас жатса, д?лдік 5-2= 3 болады екен. Ал, алу амалын ?олданса? (?арсыласты? ?арсы отауы № 5 отау бол?анды?тан), 8-5= 3 те?.
Тастар саны 12-17 аралы?ында бол?анда, отау номерін 10-нан ас?ан арты? тастар есебінен 9-?а толтырып, ?ал?ан таспен д?лдік табамыз. Мысалы: 8-15 жа?дайында (№8 отауда 15 тас) отау номері 8-ді 9-?а толтыру ?шін, арты? 5 тасты? 1 тасын ?осамыз. (5-1=4), ?ал?ан 4 тас д?лдік аны?тайды.5-16 жа?дайында д?лдік 6-4=2 болады.
Келешекте 10,19, 28, 37 (цифрларыны? ?осындысы10-?а те?) т?йін сандарын еске са?тау керек. М?нда 10 тас жарты айналым, ал, 28 тас бір жарым айналым жасап, ?арсыласты? номерлес (аттас) отауында болады. Ал, 19 бен 37 та? т?йін сандарды? д?лдіктері ?з орнында жатады. Себебі 19 тас бір айналым, 37 тас екі айналым жасап, ?з орнына т?седі.
Сонды?тан отауда?ы тастар саны ?ай т?йін сан?а жа?ын кекніне ?арай ж?не тастар саны осы т?йін саннан ?анша арты? немесе кем екніне ?арай, отауды? номеріне сонша санды ?осу немесе алу амалын ?олданамыз. Мысалы: 5-30 жа?дайында (№5 отауда 30 тас) жа?ын т?йін сан 28 ж?не ол ?арсыласты? номерлес отауында бол?анды?тан, 5+(30-28) =7 екенін табамыз.
Т?йін санды тасы бар отаулар?а т?мендегідей ат береміз:10-кіші орда,19-орда,, 28-к?міс орда,37-алтын орда.
2. Жал?ыз тас жат?ан отаулар?а ж?не ?атарынан орналас?ан бірнеше «бай» (тасы к?п) отаулар?а са? болу (байланып ?алмау)
3. «Ор?а» (жал?ыз тасы бар отауды? алдында?ы отау бос болса, осылай аталады) ж?не бірнеше жал?ыз тасты отаулар?а (??тылмас т?зды? болмас ?шін) са? болу
4. Т?зды? алу немесе «бай» ?ту ?ауіптерін т?ндіріп, ?ор?а тасты аз-аздан болса да жинай беру.
8. Т?зды? алмас?аннан кейін «байларды» орнымен таратып жіберу.
9. Жалпы жа?дайды? тиімділігін пайдалану ?шін позицияны ?тымды пайдаланып ойнау.
10.Келешек атсырауды немесе тасты к?п алып, тез 82-ге жеткізуді ойлау.
К?п ??мала? жинал?ан отау бай деп аталады.
Т?зды? жо? кезде к?бінесе №8 отау?а «бай» (к?п тас) жинап, ?арсыластан амалсыз (к?шпен) т?зды? алу?а болады. Мысалы 92, 820, 75 позициясында 1,72х №1 немесе №2 отауларынан т?зды? алынады. Егер 93, 821, 75 болса, 1,92х ж?рісімен амалсыз т?зды? береді.
Жал?ыз тасты? алды бос бол?аны ?ауіпті. Себебі ??тылмас т?зды??а т?сіп ?алу?а болады. Тасы жо? бос отауды? артында?ы к?рші отауда жал?ыз тас жатса, онда м?ндай отауды «ор» деп атайды.
Екі жерден т?зды??а т?сіп ?алмау керек. Мысалы: б.86, 96; ?.11, 42 жа?дайында 1,95 ж?рісінен кейін, ?оштаушы №1 немесе №4 отауларынан т?зды? беруге м?жб?р болады.
Тас (??мала?) ?тып алу ?шін бір отауды байлап, екінші отау?а ?ауіп т?ндіреді. Мысалы: б. 84,92 ?. 16,26 позициясында 1,91 ж?рісінен со?, бастаушы тас ?тып алады.
Пайдалан?ан ?дебиеттер
“То?ыз??мала? ?ліппесі” С.Тілеубаев, С.Биза?ов. Алматы-2000 ж.
“То?ыз??мала? (?аза?ты? ?лтты? ойыны)” С. А. Аманжолов. Алматы-1936 ж.
“То?ыз??мала?” (ойынны? кодексі мен классификациясы) ?.А?шораев, Н.Ж?нісбаев. Алматы. “Мектеп” 1980 ж.
“?аза? хал?ыны? энцоклопедиясы” 2003 ж.
w.w.w. ylutau.kz. cайты.
w.w.w. euk-ekb.kz. cайты.
w.w.w. yandex.ru. cайты.
w.w.w. google.ru. cайты.
w.w.w. mectep.kz. cайты.
“Мектептегі дене шыны?тыру” журнал жина?тамасы. 2003-2009 ж.
“?аза?ты? ?лтты? ойындары” Алматы-2005ж
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«То?ыз??мала?ты? ж?рістері.»
Сабақтың тақырыбы: Тоғызқұмалақ жүрістері.
Сабақтың мақсаты: Оқушылар арасында тоғызқұмалақ ойынын насихаттау.
Сабақтың міндеті:
1. Оқушыларға тоғызқұмалақ
ойынын үйрету.
2. Тоғызқұмалақ ойыны арқылы
оқушылардың ұлттық ойындарға
деген қызығушылығын арттыру
және өз елін сүюгетәрбиелеу.
3. Тоғызқұмалақ ойыны арқылы
оқушылардың ойлау қабілеттерін
дамыту.
Сабақтың өтетін орыны: сынып
Сабақ өткізілетін сынып: 4
Керекті құрал – жабдықтар: Интерактивті тақта, тоғызқұмалақ тақта.
Сабақты жүргізген: Калжанов А.
Сабақ
бөлімі
Сабақ мазмұны
Уақыт мөлшері
Әдістеме-лік нұсқау
Ұйымдыс-тару нұсқау
Кіріспе
Оқушылармен салемдесу.
Оқушыларды тізім бойынша тексеру.
Сабақтың барысын айту.
Балаларды отырғызу
5 минут
Оқушыларды
екі -екіден,
қарама- қарсы,
бір-біріне отырғызу,
тақта көрінетін болсын
Балалар тәртібін
сақтау.
ойындарды
жайып қою.
Негізгі бөлім
Балаларды отырғызып болған соң интерактивті тақтаны іске қосып, өткен сабақты қайталау есебінде тоғызқұмалақ тақтасының құрылысын және түрлерімен таныстырдым. Содан кейін өзімнің шығарған “Тоғызқұмалақ ойыны” атты электронды оқулығын пайдалана отырып өткіздім. Пайдаланған материалдарды көрсетіп болған соң, оқушыларға жүріс жасау ережелерін өз қолдарындаға тақталарымен жұмыс жасауға шақырдым. Олар сабақты жақсы игергендерін көрсетіп, көп қателеспей жүрістерін жасады.
Ойын ережесі бойынша уақыт белгілеп, құмалақтар салынған тоғызқұмалақ тақтасы дайын болған соң, ойыншылар ойынды бастап кетеді.
Бірінші жүрісте жеребе бойынша анықталған ойыншы бастайды. Жүріс сағат жүрісіне қарсы бағытта жасалады. Алғашты жүрісті ойыншы, мысалы “таңдық” пен маңдайдан жүргеніні хабарлайды. (Алғашқы жүрісті тек тоғызыншы отаудан ғана емес, басқа кез-келген отаудың бірінен жүре алады.) Жүрісті осыдан бастағаным дұрыс деп есептеген ойыншы сол отауға бір құмалақты ғана қалдырып, жүріс жасаған отаудан кейінгісінен бастап бір-бірден тастай отырып, ең соңғы құмалақты қарсыласының тоғызқұмалағы бар отауларының бірінен бір құмалақ алып, сонымен жұптап, өз қазанына салады. Демек, ойын ережесі бойынша қарсыласынан құмалақ ала отырып,өз құмалағын жұп санға келтіреді. Ойыншылар ойын барысында қарсыласына құмалақ алдырмау үшін өз отауларындағы құмалақтардың санын жұп күінде ұстап отыруға тырысады. Құмалақтарының саны жұп болып тұрған отауды“жабық отау“ деп атайды.
Сондай-ақ қарсылас ойыншылар бір-бірінің отауларындағы құмалақтар санын тақ жасауға ұмтылады. Құмалақтарының тақ болып тұрған отау “ашық отау“ деп аталады да, қарсылас бұл отаудан құмалақ ала алатын болады.
Ойын барысында ойыншылардың қай-қайсысы болмасын қарсыласының отауындағы құмалақтарын қолмен санауына рұқсат етілмейді.Тек отауларының ашық немесе жабық екенін және қайсысында қанша құмалақ бар екенін ғана сұрай алады.Сондықтан ойыншылардың қай-қайсысы болмасын,барлық отаудағы құмалақ санын есте ұстауға тырысады.
Ал ойыншының қай-қайсысы болмасын,қарсыласының қойған сұрағына дұрыс жауап беруге тиіс. Ойын барысында отауда бір құмалақ қалса және ол ойыншының жүруіне керек болса, онда ол жалғыз құмалақты қатарындағы өз отауына салады.
Бұл оның жүріс жүргені болып есептеледі.
Ойынның барысында әркімнің бір реттен тұздық (дойбыда биге шыққан сияқты) алуына болады. Ол үшін қарсыластың екі құмалағы бар отуына соңғы құмалағыңызды түсіріп, үшеу етсеңіз болғаны. Жалпы тұздық № 9 отаудан алынбайды. Бір ойыншы алдын ала тұздық алып қойса, екінші ойыншы қарсыластың тұздығы бар аттас ( номерлес) отауынан тұздық ала алмайды, яғни № 9 және номерлес отаудан басқа, кез келген отаудан тұздық алуға болады. Тұздық иесі бұдан былай тұздыққа түскен тастарды өз пайдасына алып отырады. Тұздықтың құны ұтып алған 30 құмалаққа тең деп шамаланады.
Бір ойыншының барлық отаулары бос қалып, қарсыластың жүрісіне жауап жүрісі туылса, оны атсырадыдейді. Мұндай жағдайда ойын аяқталды деп есептеледі де, жүрісі бар, демек атсырамаған жақ отауларындағы қалаған тастарды өз пайдасына алып, қазанына салады.
Кездесу соңында қазандарға жиналған құмалақты есептеп, ойын нәтижесін шығарады. Ұтып алған құмалақ саны екі ойыншыда 81 болса , ойын тең болады. Жеңіс пен ұтылыстың арасын 81 тастан асатын немесе жетпей қалатын бір – ақ тас шешетін болғандықтан, тоғызқұмалақ шахмат, дойбы ойындарына қарағанда әйтеуір бір ойыншы жеңетін өте нәтижелі ойын. Нәтижелі ойынның жарыс кезінде 97 -98 пайыз шамасына жетуі – мұның айқын айғағы.
Жүріс дәлдігі
Жүріс дәлдігі немесе айтқанда дәлдік ( атжетер ) деп, отаудың ішіндегі тастардың санына байланысты соңғы тастың дәл қай отауға түсетінін алдын ала анықтауды айтамыз.
амалымен табуға болады. Мысалы: № 3 отауда 4 тас жатса, оны көзбен таратқанда № 3, 4, 5, 6 отауларына түсетін болғандықтан, дәлдік 6 болады. Екінші жолмен анықтау үшін отаудың ішіндегі тас санына сол жақта орналасқан көрші отаудың номерін қосу арқылы дәлдік табамыз. Сондықтан алдыңғы мысалдағы дәлдік 4 +2 = 6 – ға тең екен. Отаудың саны бар болғаны 9 болғандықтан , қосуамалында қосынды 9 – дан асса, онда қарсыластың № 1 отауына 10 , № 2 отауына 11 құмалақ т.с.с. деп жалғастырып кете беруге болады.
Алу амалын қолдану да оңай. Ол үшін отау ішіндегі тастар санынан, сол отауға қарсы жатқан қарсылас отауының номерін аламыз. Мысалы № 6 отауда 7 тас жатса, онда отаудағы тастар саны боп табылатын 7 – ден, қарсы жатқан отаудың номері 4- ті алып тастаймыз. Дәлдік 7 – 4 =3 болады. Көзбен тексерсек те осы нәтиже шығады.
Енді тастардың саны 10 шамасында болса, яғни 5 – 15 арасында болған жағдайды қарастырсақ. 10 тасы бар отаудың дәлдігі қарсыластың дәл сондай номерлес ( аттас) отауында жатқаны, тақта бетінде анық көрініп – ақ тұр. Сондықтан, тастар саны 10 – нан қанша артық болса, сонша санды отау номеріне қосамыз. Егер кем болса, онда керісінше аламыз. Бір жақтағы отаудың ұзына бойынғы саны 10 тасқа есептелгендіктен, артық тас 10 тастың үстінде екінші қабатта жатады. Мысалы: 15 тастың 10 –ы астында ( бірінші қабатта ), ал қалған 5 тасы үстінде ( екінші қабат та )жатып, қосатын тас саны анық көрініп тұрады. Кем тас саны да, көзге анық көрініп тұрады. Мысалы: 7 тастың 3-і кем кем, 8 тастың2-сі кем, 6 тастың 4-і кем. т.с.с.
Енді дәлдік тауып үйренейік. Мысалы:№ 4 отауда 13 тас жатса, 10 тастан 3 тас артық болғандықтан, отау номері 4-ке 3 санын қоссақ, дәлдік 7 болады екен. Егер №5 отауда 8 тас жатса, дәлдік 5-2= 3 болады екен. Ал, алу амалын қолдансақ (қарсыластың қарсы отауы № 5 отау болғандықтан), 8-5= 3 тең.
Тастар саны 12-17 аралығында болғанда, отау номерін 10-нан асқан артық тастар есебінен 9-ға толтырып, қалған таспен дәлдік табамыз. Мысалы: 8-15 жағдайында (№8 отауда 15 тас) отау номері 8-ді 9-ға толтыру үшін, артық 5 тастың 1 тасын қосамыз. (5-1=4), қалған 4 тас дәлдік анықтайды.5-16 жағдайында дәлдік 6-4=2 болады.
Келешекте 10,19, 28, 37 (цифрларының қосындысы10-ға тең) түйін сандарын еске сақтау керек. Мұнда 10 тас жарты айналым, ал, 28 тас бір жарым айналым жасап, қарсыластың номерлес (аттас) отауында болады. Ал, 19 бен 37 тақ түйін сандардың дәлдіктері өз орнында жатады. Себебі 19 тас бір айналым, 37 тас екі айналым жасап, өз орнына түседі.
Сондықтан отаудағы тастар саны қай түйін санға жақын кекніне қарай және тастар саны осы түйін саннан қанша артық немесе кем екніне қарай, отаудың номеріне сонша санды қосу немесе алу амалын қолданамыз. Мысалы: 5-30 жағдайында (№5 отауда 30 тас) жақын түйін сан 28 және ол қарсыластың номерлес отауында болғандықтан, 5+(30-28) =7 екенін табамыз.
Түйін санды тасы бар отауларға төмендегідей ат береміз:10-кіші орда,19-орда, , 28-күміс орда,37-алтын орда.
Бұл айтылғандардан қорытындылайтынымыз- дәлдікті анықтау үшін, алғаш жақын түйін санның қайда жатқанын тақта бетінде біліп, қалғанын көзбен тапқан өте ыңғайлы екендігі.
Пайдалы кеңестер
Ойынның барысын жақсы білу үшін бастамада қателеспей, мына пайдалы кеңестерді орындаған жөн.
1. Алғашқы жүрістерді алдыңғы шептің отауларынан жүріп, ортаңғы әсіресе артқы шеп отауларының күшін сақтауға (тастарының көбеймеуіне) тырысу.
2. Жалғыз тас жатқан отауларға және қатарынан орналасқан бірнеше «бай» (тасы көп) отауларға сақ болу (байланып қалмау)
3. «Орға» (жалғыз тасы бар отаудың алдындағы отау бос болса, осылай аталады) және бірнеше жалғыз тасты отауларға (құтылмас тұздық болмас үшін) сақ болу
4. Тұздық алу немесе «бай» ұту қауіптерін төндіріп, қорға тасты аз-аздан болса да жинай беру.
5. Тұздық алмасқанда неғұрлым күштісін (№ 5 отауға жақын) алып, қарсыласқа нашарлауын беру.
6. Нашарлау тұздық ауысқанда бір-екі «байды» артық алу.
7. Тұздық орнына 30-40 тасты артық алу.
8. Тұздық алмасқаннан кейін «байларды» орнымен таратып жіберу.
9. Жалпы жағдайдың тиімділігін пайдалану үшін позицияны ұтымды пайдаланып ойнау.
10.Келешек атсырауды немесе тасты көп алып, тез 82-ге жеткізуді ойлау.
Көп құмалақ жиналған отау бай деп аталады.
Тұздық жоқ кезде көбінесе №8 отауға «бай» (көп тас) жинап, қарсыластан амалсыз (күшпен) тұздық алуға болады. Мысалы 92, 820, 75 позициясында 1,72х №1 немесе №2 отауларынан тұздық алынады. Егер 93, 821, 75 болса, 1,92х жүрісімен амалсыз тұздық береді.
Жалғыз тастың алды бос болғаны қауіпті. Себебі құтылмас тұздыққа түсіп қалуға болады. Тасы жоқ бос отаудың артындағы көрші отауда жалғыз тас жатса, онда мұндай отауды «ор» деп атайды.
Екі жерден тұздыққа түсіп қалмау керек. Мысалы: б.86, 96; қ.11 , 42 жағдайында 1,95 жүрісінен кейін, қоштаушы №1 немесе №4 отауларынан тұздық беруге мәжбүр болады.
Тас (құмалақ) ұтып алу үшін бір отауды байлап, екінші отауға қауіп төндіреді. Мысалы: б. 84,92 қ. 16,26 позициясында 1,91 жүрісінен соң, бастаушы тас ұтып алады.
Пайдаланған әдебиеттер
“Тоғызқұмалақ әліппесі” С.Тілеубаев, С.Бизақов. Алматы-2000 ж.
“Тоғызқұмалақ (қазақтың ұлттық ойыны)” С. А. Аманжолов. Алматы-1936 ж.
“Тоғызқұмалақ” (ойынның кодексі мен классификациясы) Ә.Ақшораев, Н.Жүнісбаев. Алматы. “Мектеп” 1980 ж.
“Қазақ халқының энцоклопедиясы” 2003 ж.
w.w.w. ylutau.kz. cайты.
w.w.w. euk-ekb.kz. cайты.
w.w.w. yandex.ru. cайты.
w.w.w. google.ru. cайты.
w.w.w. mectep.kz. cайты.
“Мектептегі дене шынықтыру” журнал жинақтамасы. 2003-2009 ж.
