То?ыз??мала? ойыны ж?не шы?у тарихы.

То?ыз??мала? ойыныны? шы?у тарихы.

?лтты? ойындарды? адам?а тигізетін пайдасы халы? ертеден-а? білген. Ал?аш?ы ?ауымды? ??рылыс ертедегі тайпаларды? ода??а біріккен д?уірлері ?лт ойындарыны? ед?уір дамы?ан кезе?і болды. К?шпелі ?мір кешіп, мал ба??ан тайпаларды? к?зін аш?аннан к?рген театры да, ?нері де, к??іл к?терер ?ызы?ы да осы ?лт ойындары еді.

Ежелден бері келе жат?ан ?лтты? болысымыз?а сі?істі ?рт?рлі ойындар бар. Оны ретіне ?арай жас та, жас емес те ойнайды.

Тере? ойды талап ететін, ойнаса? ?ызы?ына ешбір тоймайтын, халы? даналы?ы ?алдыр?ан ойындарды? бірі – ТО?ЫЗ??МАЛА?. Халы?пен бірге жасасып келе жат?ан даналарды? ойыны атал?ан то?ыз??мала? – б?гінде ?зіні? даму сатысында екенін айта кеткен ж?н.

То?ыз??мала?- бізді? ?лтты? ма?танышымыз. Шахматты ойлап тап?ан елді а?ылды,дана дейді. Ал, то?ыз??мала? шахматтан да к?рделі, ендеше оны ойлап тап?ан бізді? ата-бабаларымыз бізге д?ниеде те?десі жо? осы м?раны ?алдыр?ан.

Б?л бас шыны?тыратын ойынды бізді? ?лтты? «шахматымыз» десе бол?андай. 162 таспен ойналатын осы осы бір ойлы ойынны? жо?алып кетпеуіне кезінде академик-жазушы М?хтар ?уезов, халы? ?ртісі ?алибек ?уанышбаев, техника ?ылымыны? кандидаты М.Ибраев пен шахматшы Е.Браундарды? сі?ірген е?бектері ?те зор.

То?ыз??мала?тан ал?аш?ы республикалы? жарыс 1948 ж ?ткізіліп, жарыс?а халы? ойыныны? шеберлері Абайды? немересі Ыс?а?ов(Семей), А.Ж?кеев(?ара?анды), О.?аржауов(Семей), Ш.?тегенов(Жамбыл) сия?ты то?ыз??мала?шылар ?атысты. Республиканы? т???ыш чемпионы Ш.?тегенов болды. 1948-1960 ж. Аралы?ында ?аза?стан айма?ында к?птеген біріншіліктер ?тті. Осы кезе?дерде ?атарынан 6 жыл бойы Рахымбай Ахмамбетов 1-ші орынды же?іп алап отырды. Кейін к?п жылдар бойы ?останайлы? жерлесіміз Д.С.Поляков 1-ші орынды же?іп алып отырды.

Ертеде е?бектеген баладан е?кейген к?ріге дейін ойна?ан ?аза? хал?ыны? а?ыл-ой спорты – то?ыз??мала? аласапыран заманыны? ?легінен ?мыт бала жаздап, ХХ ?асырды? жетпісінші жылдарында ?ана ?айта жанданып, жа?а даму жолына т?сті. Енді еліміз егемендігін ал?ан со?, ата-бабадан ?ал?ан ?лтты? алтын м?раны ?ол?а алып, шахмат, дойбы секілді олимпиядалы? ойындармен те?естірмесек, онда келешек ?рпа? алдында парызымызды ?тей алмай, ?яты боларымыз аны?.

То?ыз??мала? та?дау курсыны? ба?дарламасында?ы ж?мыс б?лімдері:

1.Т?сінік хат;

2.Та?ырыпты? жоспар;

3.Саба? жоспарыны? – кестесі;

4.Ба?дарламаны? мазм?ны.

То?ыз??мала? ?дістемелік ??ралында?ы ж?мыс б?лімдері:

1.?йренушілерге бірер с?з;

2.Та?таны? жалпы ??рылысы;

3.Ойнау ережесі;

4.Ойынды жазу;

5.Ж?ріс д?лдігі;

6.Бастама ?а?идалары;

7.Т?зды?ты пайдалану;

8.Атсырау;

9.Ж?ріс есептеу;

10.Тас алу;

11.Пайдалы ке?естер;

12.То?ыз??мала? с?здігі;

13.Сым та?та;

14.Бастаманы тарату;

15.К?рнекті бейнелеу;

16.Сауатты жазу – ?нер;

17.То?ыз??мала? ойыныны? разрядты? талаптары.

Показать полностью

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«То?ыз??мала? ойыны ж?не шы?у тарихы.»

Қарағанды қаласындағы

педагогикалық институт

Негізгі мамандығы: Дене тәрбиесі пәнінің

мұғалімі

Наурызым ауданы, Дәмді орта мектебінің

Дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі.

Амангелді ауданы, Бүйректал совхозының

Дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі .

Қостанай қаласы, Қостанай ауданы

Н.Наушабаев атындағы

Затобол орта мектебінің Дене тәрбиесі

пәнінің мұғалімі.

Мақсаты: тоғызқұмалақ ойынын кеңінен тарату, қызықтыру, ойынның тура мүмкіншіліктерін, құпиялары мен сырын түсіндіру, әуесқой жас өркендерді осы ойынға үйрету және олардың өз шеберлігін жетілдіруге көмектесу. Міндеті:

Мақсаты: тоғызқұмалақ ойынын кеңінен тарату, қызықтыру, ойынның тура мүмкіншіліктерін, құпиялары мен сырын түсіндіру, әуесқой жас өркендерді осы ойынға үйрету және олардың өз шеберлігін жетілдіруге көмектесу.
Міндеті: тоғызқұмалақ ойынын меңгере отырып оқушының өз бетімен ойлау қабілетін қалыптастыру. Ақыл-ой жұмыс қабілеттілігінің қажетті деңгейін арттыру.

Ұлттық ойындардың адамға тигізетін пайдасы халық ертеден-ақ білген. Алғашқы қауымдық құрылыс ертедегі тайпалардың одаққа біріккен дәуірлері ұлт ойындарының едәуір дамыған кезеңі болды. Көшпелі өмір кешіп, мал баққан тайпалардың көзін ашқаннан көрген театры да, өнері де, көңіл көтерер қызығы да осы ұлт ойындары еді.

Ежелден бері келе жатқан ұлттық болысымызға сіңісті әртүрлі ойындар бар. Оны ретіне қарай жас та, жас емес те ойнайды.

Терең ойды талап ететін, ойнасаң қызығына ешбір тоймайтын, халық даналығы қалдырған ойындардың бірі – ТОҒЫЗҚҰМАЛАҚ . Халықпен бірге жасасып келе жатқан даналардың ойыны аталған тоғызқұмалақ – бүгінде өзінің даму сатысында екенін айта кеткен жөн.

Тоғызқұмалақ- біздің ұлттық мақтанышымыз . Шахматты ойлап тапқан елді ақылды,дана дейді. Ал, тоғызқұмалақ шахматтан да күрделі, ендеше оны ойлап тапқан біздің ата-бабаларымыз бізге дүниеде теңдесі жоқ осы мұраны қалдырған.

Бұл бас шынықтыратын ойынды біздің ұлттық «шахматымыз» десе болғандай. 162 таспен ойналатын осы осы бір ойлы ойынның жоғалып кетпеуіне кезінде академик-жазушы Мұхтар Әуезов, халық әртісі Қалибек Қуанышбаев , техника ғылымының кандидаты М.Ибраев пен шахматшы Е.Браундардың сіңірген еңбектері өте зор.

Тоғызқұмалақтан алғашқы республикалық жарыс 1948 ж өткізіліп, жарысқа халық ойынының шеберлері Абайдың немересі Ысқақов(Семей), А.Жөкеев(Қарағанды), О.Қаржауов(Семей), Ш.Өтегенов(Жамбыл ) сияқты тоғызқұмалақшылар қатысты. Республиканың тұңғыш чемпионы Ш.Өтегенов болды. 1948-1960 ж. Аралығында Қазақстан аймағында көптеген біріншіліктер өтті. Осы кезеңдерде қатарынан 6 жыл бойы Рахымбай Ахмамбетов 1-ші орынды жеңіп алап отырды. Кейін көп жылдар бойы Қостанайлық жерлесіміз Д.С.Поляков 1-ші орынды жеңіп алып отырды .

Ертеде еңбектеген баладан еңкейген кәріге дейін ойнаған қазақ халқының ақыл-ой спорты – тоғызқұмалақ аласапыран заманының әлегінен ұмыт бала жаздап, ХХ ғасырдың жетпісінші жылдарында ғана қайта жанданып, жаңа даму жолына түсті. Енді еліміз егемендігін алған соң, ата-бабадан қалған ұлттық алтын мұраны қолға алып, шахмат, дойбы секілді олимпиядалық ойындармен теңестірмесек, онда келешек ұрпақ алдында парызымызды өтей алмай, ұяты боларымыз анық.