А) Ша??ы спорты – ?ыс?ы спорт т?рлері негізгілеріні? бірі. Б?л спорт т?рлеріні? ?атарына ша??ымен жарысу, ша??ымен т??ырдан секіру, ша??ы ?оссайысы, тау ша??ысы, биатлон т?рлері енеді. Б?ларды? барлы?ы да ?ыс?ы Азия ойындарды?, Олимпиадалы? ойындарды? ба?дарламаларында бар. Ша??ы спортынан жатты?улар мен жарыстар ашы? аспан астында, таза ауада ?тетін бол?анды?тан адамны? денсаулы?ына ?те пайдалы. Ол адамны? бойында?ы шыдамдылы?, к?ш шапша?ды?, батылды?, ептілік, табандылы?, айнала?ды ба?ылау сия?ты аса керек ?асиеттерді ?кпені? сыйымдылы?ы жан-жа?ты дамытады. Ша??ы спортымен айналысу кезінде адамны? барлы? дене м?шелері ж?мыс істейді. Сонды?тан ол жан-жа?ты жетілуге, даму?а, шыны?у?а негіз салады. Ша??ы спортынан ал?аш?ы ресми жарыс 1767 жылы Норвегияда ?тті.
?) Ша??ы – ?ар бойынша адамны? орын ауыстыруы ?шін ??рал-сайман, (150-220 см) екі ?зын а?аш пластиктен жасал?ан планктері болады. Ша??ылар ?ажетті арнайы ша??ы б?те?келер ша??ыларды? ?олдануы ?шін ая?тар?а бекіткіштер ар?ылы бекітіледі.
Б?л спорт т?рімен айналыс?анда киетін киім-кешекке де к??іл б?лген д?рыс. Е? бастысы, киетін киім же?іл, ы??айлы ?рі жел ?тпейтін жылы болуы тиіс. Ша??ы тебудегі е? ы??айлы ?рі жылы ая? киім – табаны ?атты, был?арыдан тігілген б?те?ке.
В) Ша??ыны? сыр?анайтын б?лігіні? бастап?ы ?алпын са?тау: ша??ыны? ортасында?ы иін ша??ымен ж?ру кезінде ая??а серпімділік береді. Сонды?тан оны не??рлым ?за? са?тауды естен шы?арма?ан ж?н. Ол ?шін ша??ыны? табандарын беттестіріп, бас жа?ы мен ая? жа?ын жіппен байлап, ортасына керіп ашып т?ратындай а?аш ?ысып ?ою керек.
Ша??ыны д?рыс пайдаланып, табанына арнайы май жа?ылады. Ауа райына байланысты жа?ылатын майды? бірнеше т?рі болады. Ша??ыны майла?ан кезде бірнеше ереже есте са?та?ан д?рыс: - ша??ы табаны ??р?а? ?рі таза болуы тиіс; - майды ша??ыны? табанына біркелкі етіп жа?у керек.
Г) Ша??ы тепкен адам ?зін шапша?ды? пен т?зімділікке шы?дап ?ана ?оймай, сонымен ?атар жа?сы тыны?ады. Б?л спорт т?рі жас?а ?арамайды, онымен жас та, к?рі де айналысады. Ша??ы тебуді ?йрену арнайы ережелерді талап етпейді. Жатты?уларды ?арапайым жай ж?рістен баста?ан д?рыс. Ша??ы тебуді ?йренуді? ?арапайым т?сілі – екі ая?пен адымдап, ал?а ?арай сыр?анау. Осы ?діс екі ая??а салма?ты алма-кезек т?сіруге негізделген. Адам сол ая?пен адымда?анда тая? ?ста?ан о? ?олды ал?а, ал о? ая?пен адымда?анда сол ?олды ал?а ?арай сермейді. Осылайша, алма-кезек адымдау кезінде тая? жерді бір рет ?ана тірейді.
Киім ойда?ыдай жылы болу керек. Міндетті жылы іш киім, то?ыма ?ол?ап пен б?рік болуы керек. Желді к?ні кеудеше киген д?рыс.
Шары?тар ке? бол?аны ж?н, жылы болу ?шін ш?лы? киіп, ?лтара? сал?анда, ая?ты ?ыспауы ?шін ая? киіміні? ке? бол?аны керек.
Аязды к?ндері о?ушыларды? денесін ?сік шал?андай белгі бай?алса, ол жерді? айналасын ?армен ?ызар?анша ыс?ылап, к?мек к?рсету ?ажет.
Ша??ыны? бекіткіші мен шары?ты? д?рыс киілуіне ?рдайым назар аударып отыру ?ажет.
?алы? ?армен, м?зда?ты жерлермен, б?талар арасынан са?ты?пен ?ту ?ажет.
Таудан т?мен сыр?анау тек ?ана м??алімні? р??сатымен, кезекпен белгілі ара?ашы?ты?ты са?тай отырып жасалады. Тау?а к?терілу арнайы белгіленген жерлерде ?ана м?мкін, сондай – а? таудан т?сіп келе жат?андарды? жолын кесіп ?туге тыйым салынады.
- Бой жазу жаттығуларын орындауы (музыка ырғағымен).
ІІ. Қызығушылықты ояту.
“Ой шақыру” стратегиясы
Бейнебаян көрсету (қысқы спорт түрлері жөнінде).
“Ассоциация” стратегиясы
шаңғы жарысы биатлон
Қысқы спорт түрлері
мәнерлеп сырғанау конькимен жүгіру
фристайл хоккей
ІІІ. Мағынаны тану.
1. Үй тапсырмасының тексерілуі.
Жұптық жұмыс.
1 жұп: Шаңғышылар туралы мәлімет.
2 жұп: Өлеңдер, жұмбақтар.
3 жұп: “Үндемес” ойынын ұйымдастыру (қысқы спорт түрлерінің қимыл-қозғалысын
орындап көрсету).
4 жұп: “Суретшілер” (қысқы спорт түрі құрал-жабдықтарының суретін салу).
5 жұп: Қысқы спорт түрлерінен қысқаша мәліметтер.
2. Жұмбақ жасырылуы.
Табаныма байладым,
Қос таяқпен айдадым.
(шаңғы)
3. Дәптермен жұмыс.
Күннің жады, тақырыбы жазылынуы.
4. Мұғалімнің түсіндіруі.
(Шаңғы тебудің пайдасы, шаңғышы киімі, қауіпсіздік техникасы ережелері, саптағы жаттығулары, шаңғы жабдықтары және оның күтімі туралы әңгіме жүргізу)
А) Шаңғы спорты – қысқы спорт түрлері негізгілерінің бірі. Бұл спорт түрлерінің қатарына шаңғымен жарысу, шаңғымен тұғырдан секіру, шаңғы қоссайысы, тау шаңғысы, биатлон түрлері енеді. Бұлардың барлығы да қысқы Азия ойындардың, Олимпиадалық ойындардың бағдарламаларында бар. Шаңғы спортынан жаттығулар мен жарыстар ашық аспан астында, таза ауада өтетін болғандықтан адамның денсаулығына өте пайдалы. Ол адамның бойындағы шыдамдылық, күш шапшаңдық, батылдық, ептілік, табандылық, айналаңды бақылау сияқты аса керек қасиеттерді өкпенің сыйымдылығы жан-жақты дамытады. Шаңғы спортымен айналысу кезінде адамның барлық дене мүшелері жұмыс істейді. Сондықтан ол жан-жақты жетілуге, дамуға, шынығуға негіз салады. Шаңғы спортынан алғашқы ресми жарыс 1767 жылы Норвегияда өтті.
Ә) Шаңғы – қар бойынша адамның орын ауыстыруы үшін құрал-сайман, (150-220 см) екі ұзын ағаш пластиктен жасалған планктері болады. Шаңғылар қажетті арнайы шаңғы бәтеңкелер шаңғылардың қолдануы үшін аяқтарға бекіткіштер арқылы бекітіледі.
Бұл спорт түрімен айналысқанда киетін киім-кешекке де көңіл бөлген дұрыс. Ең бастысы, киетін киім жеңіл, ыңғайлы әрі жел өтпейтін жылы болуы тиіс. Шаңғы тебудегі ең ыңғайлы әрі жылы аяқ киім – табаны қатты, былғарыдан тігілген бәтеңке.
Б) Өз бойыңа лайықтап шаңғы мен шаңғы таяғын таңдап алу: - шаңғыны жаңына тігінен ұстап, бір қолыңды жоғарыға созғанда, алақаның шаңғының ұшына емін-еркін жету; - шаңғы таяғының ұзындығы жанға түзу созған қолға тірелу.
В) Шаңғының сырғанайтын бөлігінің бастапқы қалпын сақтау: шаңғының ортасындағы иін шаңғымен жүру кезінде аяққа серпімділік береді. Сондықтан оны неғұрлым ұзақ сақтауды естен шығармаған жөн. Ол үшін шаңғының табандарын беттестіріп, бас жағы мен аяқ жағын жіппен байлап, ортасына керіп ашып тұратындай ағаш қысып қою керек.
Шаңғыны дұрыс пайдаланып, табанына арнайы май жағылады. Ауа райына байланысты жағылатын майдың бірнеше түрі болады. Шаңғыны майлаған кезде бірнеше ереже есте сақтаған дұрыс: - шаңғы табаны құрғақ әрі таза болуы тиіс; - майды шаңғының табанына біркелкі етіп жағу керек.
Г) Шаңғы тепкен адам өзін шапшаңдық пен төзімділікке шыңдап қана қоймай, сонымен қатар жақсы тынығады. Бұл спорт түрі жасқа қарамайды, онымен жас та, кәрі де айналысады. Шаңғы тебуді үйрену арнайы ережелерді талап етпейді. Жаттығуларды қарапайым жай жүрістен бастаған дұрыс. Шаңғы тебуді үйренудің қарапайым тәсілі – екі аяқпен адымдап, алға қарай сырғанау. Осы әдіс екі аяққа салмақты алма-кезек түсіруге негізделген. Адам сол аяқпен адымдағанда таяқ ұстаған оң қолды алға, ал оң аяқпен адымдағанда сол қолды алға қарай сермейді. Осылайша, алма-кезек адымдау кезінде таяқ жерді бір рет қана тірейді.
Ғ) ШАҢҒЫ ДАЙЫНДЫҒЫ сабақтарында қауіпсіздік ережелерін сақтау.
Киім ойдағыдай жылы болу керек. Міндетті жылы іш киім, тоқыма қолғап пен бөрік болуы керек. Желді күні кеудеше киген дұрыс.
Шарықтар кең болғаны жөн, жылы болу үшін шұлық киіп, ұлтарақ салғанда, аяқты қыспауы үшін аяқ киімінің кең болғаны керек.
Аязды күндері оқушылардың денесін үсік шалғандай белгі байқалса, ол жердің айналасын қармен қызарғанша ысқылап, көмек көрсету қажет.
Шаңғының бекіткіші мен шарықтың дұрыс киілуіне әрдайым назар аударып отыру қажет.
Қалың қармен, мұздақты жерлермен, бұталар арасынан сақтықпен өту қажет.
Таудан төмен сырғанау тек қана мұғалімнің рұқсатымен, кезекпен белгілі арақашықтықты сақтай отырып жасалады. Тауға көтерілу арнайы белгіленген жерлерде ғана мүмкін, сондай – ақ таудан түсіп келе жатқандардың жолын кесіп өтуге тыйым салынады.
5. Топтық жұмыс.
(Флипчарт арқылы алдын-ала дайындалған тапсырмалармен жұмыстану)
І. “Сәйкестендіру” (суретке назар сала сәйкес келетіндерін анықтап, оларды сызықшалар
мәнерлеп сырғанау конькимен жүгіру
