Футбол ережесі

« Қарабұйрат орта мектеп-бақша»КММ

Футбол ойынының ережелері

Билалов Д.С

2013-2014 оқу жылы

ұлттық ойындарды пайдалану.

Елбасымыз ұсынған «Қазақстан-2030» стратегиясының негізгі бағыттарының бірі ретінде халықтың ұлттық моделі мен салт-дәстүрлерін есепке ала отырып ,білім мен білігі жағынан өркениетті елдердің замандастарымен қатар тұра алатын , бойында ұлттық ,отаншылдық рухы мықты қазақстандықтардың жаңа ұрпағын тәрбиелеу қажеттігі баса айтылған.Мектеп жасына дейінгі балалардың мемлекеттік міндетті білім беру стандартының жобасында «Мектепке дейінгі білім беру – Қазақстан Республикасының жалпы білім беру жүйесінің құрылымдық бөлімі ретінде маңызды роль атқарады , себебі шегінде баланың табиғилық сапалары мен ерекшеліктері анықталып, олардың даму жағдайлары қамтамасыз етіледі...» деп көрсетілген.

Тәуелсіздік алған еліміздің келешек ұрпақты, халықтық және эпостық-мәдени тұрғыда тәрбиелеуі бүгінгі күннің өзекті мәселесі.Бұл мәселенің шешімін табу үшін үздіксіз білім беру жүйесі айтарлықтай қайта қаралып, оны желтілдіру жолында іздестірілуде.Мұндағы алға қойылып отырған негізгі талаптар- Қазақстан білім беру жүесінің бүкіләлемдік білім беру кеңістігінде толық енуінің алғашқы ұлттық даму стратегиясын жасап, моделін құру.Бұл талаптардың жүзеге асырылуы бағытындағы жұмысты үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы-мектепке дейінгі ұйымдарда баланың білімге деген құштарлығын арттырудан , ұлтымызға тән қасиеттер бойына сіңген шәкірт тәрбиелеуден бастағанның маңызы өте зор.

Қоғамның қазіргі даму кезеңінде мектепке дейінгі ұйымдардың оқу-тәрбие процесінде балаларды жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеуді жүзеге асыруда, балалардың мінез-құлқын қалыптастыруда ұлттық педагогиканың алатын орны зор, оның ішінде ойынның орны ерекше.Балардың ойын арқылы тәрбиелеу бүгінгі күннің өзекті мәселесі.Осыған сәйкес дәстүрлі құндылықтар негізінде жан-жақты дамыған жеке тұлғаны тәрбиелеудегі қазақстандық қоғамның қажеттіліктері мен мектепке дейінгі ұйымдарда балаларды ұлттық ойындар арқылы тәрбиелеуді қалыптастыру жүйесінің жеткіліксіздігі бірнеше қайшылықтар туындатады. Бұл қайшылықтарды шешімін табу мақсатында ойын арқылы тәрбиелеу мектепке дейінгі кезеңнен бастап қалыптастыру жолдарын анықтау менің зерттеу проблемамды айқындауға және тақырыпты «Бала тәрбиесінде ұлттық ойындарды пайдалану» деп таңдап алуыма негіз болады.

Іс-тәжиірибенің нысаны «Қарлығаш» орта тобы

Іс-тәжиірибенің мақсаты Балаларды ұлттық ойындар негізінде тәрбиелей отырып , жан-жақты дамыған тұлға қалыптастыру.

Іс-тәжірибенің міндеті

1)балаларды тәрбиелеуде ұлттық ойындармен байланысты әдебиеттермен таныстыру.

2)балаларды жас ерекшеліктеріне байланысты ұлттық ойындарды жинақтау.

3)белсененділік орталықтарында ұлттық ойындарды қолдану әдіс-тәсілдерін нақтылау.

Іс-тәжірибенің әдіс-тәсілдері

-Жаңа технологияның негізінде дамытушы орталықтарында ұлттық ойындарды қолдану.

-Ұлттық ойындардың қасиеттерін тәрбиелеу жұмысының мориторингісі.

-Іс-тәжірибенің.нәтижесі: -балаларға ұлттық ойындарды пайдалана отырып , қоршаған орта туралы білім алумен қатар, күнделікті балалармен жүргізілетін оқу-тәрбие жұмыстарында алған білімдері ұлттық ойын арқылы толықтырылып отырады. -тәрбиелілік құзіреттілік - өзінің тәрбиелілігін ұлттық құндылықтар арқылы қалыптастырады - ұлттық ойындардың шарттарын біледі, қиындықтарды жеңуді үйренеді -оқу іс-әрекетінде ұлттық ойындарды кең түрде қолдану тиімді екндігі анықталады Іс тәжірбиенің болжамы егер ұлттық ойындар балалардың жас ерекшелігіне сәйкес жүйеленсе, ойындардың мазмұны жинақталса , әдістемелік көмекші құралдар дайындалса ,онда ұлттық ойындарды қолдана отырып мәні ашыла түседі.

1.Ұлттық ойындарды оқу іс-әрекеті және тәрбие үрдісінде пайдалану.

Бала бойында жалпыадамзаттық құндылықтар мен адамның

айналадағы дүниемен жеке тұлғалық қатынасын (этикалық, эстетикалық, адамгершілік тұрғысынан) тәрбиелеу мақсатын халқымыздың мәдени-рухани мұрасының салт-дәстүрінің озық үлгілерін оның бойына дарыту арқылы жүзеге асыруға болады.Осымен байланысты бағдарлама халқымызға тән әдептілік ,қонақжайлық, мейірімділік,т.б.сияқты қасиеттер, табиғатқа деген қарым-қатынасындағы біздің халыққа тән ерекшеліктерге бағытталған. Жас ұрпақ өз халқының асыл мұраларымен ұлттық әдебиеттер арқылы танысып келеді.

Халық ойынды тәрбие құралы деп таныған. Ойынды оқу іс-әрекетінде қолдану балалардың ой-өрісін жетілдірумен бірге,

өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп,кейінгі ұрпаққа жетізе білу құралы.

Ең алдымен , халық педагогикасы өскелең ұрпақтың еңбек пен

өмір сүру бейнесінің негізі болып, оларды келешектегі қызметіне дайындайды. Біздің халықтық педагогикада еңбек тәрбиесі өте ертеден бастау алады. Ертеден келе жатқан еңбек тәрбиесінің әдіс тәсілдер құралы, сөз жоқ, еңбек болып табылады. Еңбек адамның қалыптасуы мен тәрбиеленуінде бір ұрпақтан екінші ұрпаққа өмірлік тәжірибе береді және халықтың даму барысында шешуші рөл атқарады. Еңбек ету кезінде адамның дене, ақыл – ой, эстетикалық дамуы мен еңбек тәрбиесі қатар жүреді. Халықтық педагогиканың ең бір көне тиімді құралдарының біріне ойын жатады. Ойын арқылы бала қоршаған ортаны өз бетінше зерделейді.

Сөйтіп, өзінің өмірден байқағандарын іске асырып, қоршаған адамдардың іс - әрекеттеріне еліктейді. Соның нәтижесінде өзі корген жағдайларды отбасыық тұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады. Мәселен, қазақтың ұлттық ойындары: «Арқан тартыс», «Орамал тастамақ», «Бәйге», «Аударыспақ», «Көкпар», «Күрес», «Ханталапай», «Қыз қуу», «Тоғыз құмалақ», «Тенге алу», «Сақина салу», «Асық», «Күн мен түн», «Кім күшті», «Қазан»,«Үкі»,«Дауыста, атыңды айтам», «Тапқыр», «Итеріспек» т.б. балалардың еңбекке деген қарым – қатынас мен қабілеттерін арттырады.

Ұлы педагок В.И.Сухомлинский: «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, творчествосыз, фантазиясыз толық мәніндегі ақыл – ой тәрбиесі болмайды», - дейді. Демек, шәкірттің ақыл – ойы, парасаты ұлттық салт – сана сіңіру арқылы байи түседі.

Оқу үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану оқу іс-әрекеті тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана оның танымдық, тәрбиелік маңызы арта түседі. Балаларды әсіресе, «Сиқырлы қоржын», «Көкпар», «Асық» секілді ұлттық ойындарға қатыстыру өте тиімді екеніне көз жеткізу қиын емес. Бұл ойындарды жаңа материалды бекіту немесе қайталау кезінде қолдану керек деген пікір бар. Бала ойынының үстінде не соңында өзінің қатысу белсенділігіне қарай түрлі баға алуы мүмкін. Тәрбиеші әр баланың еңбегін бағалап, ынталандырып отыруы тиіс. Ойынның тәрбиелік маңызы мынада: ол баланы зеріктікке, білгірлікке баулиды.

Бабаларымыздың асыл қазыналарына деген көз қарасын құрметтеуге сөз әсемдігін сезінуге үйретеді. Батылдыққа, өжеттікке тәрбиелейді. Ендеше еңбекке баулу сабағын ұлттық ойындар арқылы түсіндіру пән тақырыбтарын тез, жылдам меңгеруге ықпал етеді. Баланың сөздік қорын байыта түседі. Халқымыздың ұлы перзенттерінің бірі, аса көрнекті жазушы М.Әуезов: «Біздің халқымыздың өмір кешкен ұзақ жылдарында өдері қызықтаған алуан өнері бар ғой. Ойын деген менің түсінуімше, көңіл көтеруғ жұрттың көзін қуантып, көңілін шаттандыру ғана емес, ойынның өзінше бір ерекще мағыналары болған», - деп тегіннен- тегін айтпаса керек.

Е. Сағындықов өз еңбегінде «Қазақтың ұлттық ойындар тақырыбқа өте бай және әр алаун», - дей келіп, ұлттық ойындарын негізінен үш салаға бөліп топтастырған. М.Жұмабаев ойындарды халық мәдениетінен бастау алар қайнар көзі, ойлау қабілетінің өсу қажеттілігі, тілдің, дене шынықтыру тәрбиесінің негізгі элементі деп тұжырымдайды.

Қазақтың белгілі ғалым – ағартушылары А.Құнанбаев, Ш.Уалиханоы, Ы.Алтынсарин халық ойындарының балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін жоғары бағалап, өткен ұрпақтың дістүрі мен салтын құрметтеп, адамдардың ойын мен іс - әрекетін танып түсінуде жастардың эстетикалық, адамгершілік ой талабының өсуіне оның атқаратын қызметіне жіті мән береді. Ежелден дәстүрлі ойындар да халықтың өмір сүру әдісі, тұрмыс – тіршілік еңбегі, ұлттық дәстүрлері батырлық – батылдық туралы түсінігі,адалдыққа, күштілікке ұмтылуы, шыдамдылық т.б құндылықтарға мән берілуі – халық данышпандығының белгісі.

2.Ұлттық мұраның бай қазынасы – халықтық ұлттық ойындар.

Халқымыздың ұлт ойындарында ұрпақ қамын ойлаған, бір жүйеге келтіріліп өрнектелген ой мен әрекеттің, құпия философияны түсінуге жетелейтін адамгершілік үлгі-өнегенің желісі бар.

Жас бала ойынға алдымен үйренуші, көруші, өсе келе соған белсенді қатынасушы, келесі кезеңде үйретуші, жаттықтырушы, ұлғая келе көруші жанкүйер ретінде қатынасады. Ұлт ойындарын жанұя тәрбиесінен бастап, балабақшада түрлі тәрбиелік шараларда қосымша материал ретінде пайдалану қажет. Кейінгі кезде ұлт ойындарында көңіл бөлу нәтижесінде, көбі ұмыт болып, мүлде жоғалуға жуық.

Қазақтың ұлттық ойындарын үш топқа бөліп қарастырып, бірінші топқа, сол жастағыларға лайықты: «санамақ, тәй-тай, айгөлек, соқыр теке, қуырмаш, алақан соқпақ, ақ серек- көк серек» т.б. ойындарын, ал одан кейінгі топқа: «тақия тастамақ, тартыс, сиқырлы қоржын, бәйге, көкпар,қыз қуу, асық, хан талапай, теңге алу, орамал тастамақ, ақсүйек, күрес» т.б. ойындарын жатқызуға болады. Мұндай ойындар баланы тез ойлауға, тапқырлыққа баулып, жаңа тақырыптарды жылдам меңгеруге ықпал етеді, сөз тіркесіне, ұйқастыруға дағдыландырады.

Ойын баланың көңілін өсіріп, бойын сергітіп қана қоймай, оның өмір құбылыстары жайлы таным-түсінігіне де әсер етеді. Балалар ойын арқылы тез тіл табысып жақсы ұғысады, бірінен-бірі ептілікті үйренеді. Оның үстінде дене қимылы арқылы өзінің денсаулығын нығайтады. Халқымыз ойындарға тек балдарды алдандыру, ойнату әдісі деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай оларды көзқарасының, мінез-құлқының қалыптасу құралы деп ерекше бағалаған. Қазір бізге жеткен ойындарымыз: тоғызқұмалақ, қуыршақ, асық ойындары. Қазақтың көне жыр-дастандарында ұлттық ойындар балаларды тәрбиелеуде ерекше орын алғандығы айқын көрінеді. Ойындардың үйретуші мүмкіндіктері туралы бұрыннан белгілі. Көптен белгілі педагогтар оқыту процесінде ойындарды қолдану тиімділігіне баса назар аударған. Ойында адамның, әсіресе баланың қасиеттері ерекше толық және кейде күтпеген ждерден пайда болады. Ойын – эмоциялық және ақыл-күштерінің қысымын талап ететін, ерекше ұйымдастырылған жұмыс. Ойын әрқашан шешім қабылдауды болжайды – не істеу, не айту керек, қалай жеңу керек? Бұл сұрақтарды шешу тілегі ойнайтындардың ойша қызметін шиелінестіре түседі. Балалар үшін ойын ең алдымен – қызықты ермек. Ойында бәрі тең. Ол тіпті әлсіз балалардың да қолынан келеді. Бала ойыны – кең түсінік. Сабақтағы ойындардың орны және ойынға берілетін уақыт бірқатар факторларға байланысты: балалардың дайындығына, оқытылатын материалға, нақты мақсаттар мен сабақ шарттарына және т.б. Егер ойын бірінші бекіту кезінде жаттықтыратын жаттығу ретінде қолданылатын болса, онда оған сабақтың 20-25 минутын беруге болады. Көптеген ойын құралдары қандай да бір белгілі тақырыппен байланысты емес, сондықтан, әрине, оларда балаларға таныс емес лексиканың біраз пайызы бар. Біз оны ойын шарттарын түсіндіру процесінде енгізуді ұстанамыз. Ұлттық қимылды ойындар балалардың Қозғалу белсенділігінің дамуы, олардың денсаулығының күшеюі үшін қолайлы жағдай жасайды, қандай да бір оқу-тәрбиелеу тапсырмаларын шешуге жәрдемдеседі. Қимылдық ойындар белгілі ережелер бойынша ұйымдастырылады, балалар оларға сәйкес әрекет етеді, қарым-қатынас жасайды. Мен ұлттық ойындарды балаларға, серуендерде, сабақ арасындағы уақыттарда, сондай-ақ қандай да бір оқу тапсырмаларын орындау кезінде сабақтарда немесе бой сергіту кезінде ұсынамын. Ұлттық ойындар: Тәрбиеші ойын арқылы әр баланың игі бастамасын өргіте, өзіндік мінез-құлқын қалыптастырады, әр баланың бойында өмірге деген белгілі бір бейімділігі сүйікті істер болады. Соны дер кезінде байқап, жан-жақты дамыта тәрбиелеу қажет. Тербиеші ойын ойнауға жағдай туғызып, балалардың ойынға белсенділігін үнемі арттырып отыруға тиісті. Балалардың өзара ынтымақтық жағдайында балалардың ойынды өз қалауымен бастауы, не болмаса еркімен қатысуыаса маңызды. Ойын сонау ата-бабалар заманынан бері мазмұн жағынан толысып, дамып, дәстүрлі жалғасып келеді. Ойын еш уақытта да дамудың бір сатысына жеткенде тоқтап қалмайды, жетіле түседі. Әр бір ойын-сабақтарды қызықты, өзекті ететін тәсілдердің бірі.

Ойын балаларға сабақта да, серуенде де өте қажет, тіпті бала жай демалып отырғанның өзінде де ойын үстінде болады. Қимылды ойындар баланың барлық жаскезеңінде өтеді. Қазіргі таңда біздің балабақша Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауында көрсетілгендей, балалардың шығармашылық және интелектуалдық қабілеттерін дамытуға орай жаңа технологиямен жұмыс істеп жатқандықтан, сабақтар ойын белсенді орталықтары арқылы өту керек. Ұлттық ойындарды ойнатудағы мақсат, бала өз халқының ұлттық мәдениетімен танысады, өз халқының болмысын танып біледі, адамгершілік-патриоттық рухы өз бойына сіңіріп өседі. Ойын баламен мәңгілік өмір сүреді. Баланың өмірін қозғалыссыз елестете алмайсың. Сондықтан ұлттық ойындар балалардың қозғалу белсенділігің дамуы, олардың денсаулығының күшеюі үшін қолайлы жағдай жасайды, қандай да бир оқу-тәрбиелеу тапсырмаларын шешуге, соның ішіндегі ойын үйрету бойынша тапсырмаларды шешуге жәрдемдеседі.Ұлттық ойындар белгілі ережелер бойынша ұйымдастырылады,балалар оларға сәйкес әрекететеді, қарым-қатынас жасайды. Сондықтан ойын-баланың өмірінің нәрі деп білеміз.

Илимбаева А. Б.

Денсаулық сақтау әдісін қолдану және меңгеру.

Сабақтарда денсаулық сақтау технологияларын қолдану жолдары.

Кемелді келешек білімдінің қолында десек, ол үшін баланың денсаулығына мұқият болуымыз керек. Халықтың әлеуметтік тобының көпшілігін балалар құрайды. Баланың денінің сау болуы ата-ананың сондай-ақ ұстаздардың да ойын алаңдатады. Денсаулық деген не? Денсаулық 6 түрге бөлінеді (физикалық, психикалық және интелектуалдық, жеке денсаулық, эмоцияналды денсаулық, рухани, әлеуметтік)

1. Физикалық денсаулық – ешқандай дене аурулары жоқ, шыныққан және жаттыққан дене.

2. Психикалық және интелектуалдық денсаулық- ақыл-есінің толықтығы яғни білімді қабылдау және оны өзбетінше ой жүйесімен саралап қарау.

3. Жеке денсаулық- адам өзін-өзі адам ретінде сезінуі, өмірге деген талпынысы бар.

4. Эмоцияналды денсаулық-өз сезімдерін түсінетін, өзәне-өзі тоқтам, бақылау керек кезінде сезімін түсінікті деңгейде шығару.

5. Рухани денсаулық –бұл адам өмірінің орталығы мораль, тәртіп және мейірімділік пен қайрымдылық, әдемілікті қабылдау этикасы.

6. Әлеуметтік денсаулық-адамның материалды жағдайы, тұрмыстық өмірі.

Осындай қасиеттері бойынан табылған адамды ғана дені сау адам деп атауға да болады.

Бастауыш сынып оқушыларының денінің сау болып, психологиялық болсын физикалық тұрғыда дайын болып өсіуіне тағы бір себеп өздеріннің алатын білімдерінің тиімділігінде болмақ. Қазіргі таңдағы білімге қойылатын талаптарға қарай біз көбіне бала денсаулығына емес, өтілетін тақырыптарымыз бен берілетін тапсырмалар мөлшерін орындағанды ғана дұрыс көреміз. Базалық білім мазмұнын орындамас бұрын ондағы қойылатын талаптар бала денсаулығына қатты әсер етеді. Кезкелген пәнді алсаңызда өте күрделі материалдар. Әсіресе ана тілі яғни әдебиеттік оқу пәні бастауыш сынып үшін алынбайтын қамалмен тең. Ал бастауыш сыныпта тек сабақтың көп бөлігі ойын арқылы болуы қажет. Кезкелген сабақтарда сергіту сәттері және дамыту жаттығуларына байланысты ойын түрлері сабақтың әр кезендеріне сай қолданылуы шарт. Ана тілі сабақтарында көбіне тірек-сызбалар арқылы түсіндіруге болады. . Егер сол тірек-сызба арқылы мәтін ойын ашып айтса, онда баланың түсінгені деп білеміз.. Қазақ тілі сабақтарында да жаттығудың 1-2 жазғызып, қалған бөлігін ауызша талдау арқылы жасату керек. Не болмаса 7 сөйлемнен тұратын жаттығуды 3 қатарға 2 сөйлемнен ғана жазуға берілуі тиіс. Математика сабағында да 2 есеп келсе соның бірін 1 топ оқушылары ал, 2-ісін 2 топ оқушылары орындайды. Үйге берілетін тапсырма қиын болмауы тиіс. Себебі бала үйде тынығуы шарт яғни 1 тәліктің жарты бөлігін мектепте өткізген бала тәуліктің қалған бөлігінде демалып, тынығуы керек. Бастауыш сынып оқушыларына ереже жаттатуға болмайды. Себебі бала ойында тежелу жүреді. Ережені басқа жолмен қарастырып көрген тиімді. Қаншама ереже бала ойында сақтала бермейді. Ол үшін сызбалар беріліп отырса, бала есінде қатты сақтал

Ақтөбе облысы,Мәртөк ауданы,

Қаратоғай орта мектебінің

тарих пәнінің мұғалімі

Көпжан Оразғали Мінәжұлы

Әкеге қарап ұл өсер

Халқымыздың сан ғасырдан бергі даналығына құлақ ассақ, «Адамның бақыты — балада» деген екен. Кез келген адам өзі өмір бойы қуып жете алмайтын бақыт деген құдыретті сөздің өлшемі өмірінің жалғасы ұрпағымен келетініне мән бермеуі де мүмкін. Біреу бақытын байлықтан тапқысы келсе, екінші біреуі даңқ пен атақтан, мансап пен қызметтен іздестіреді. Мұның бәрі түсінген адамға қолдың кірі сияқты нәрсе. Адамға нағыз бақытты — тәрбиелі ұрпағы ғана сыйлай алады. «Адам ұрпағымен мың жасайды» деген сөз тегін айтылмаса керек. Олай болса адам өмірінің мәні — өз ұрпағы.

Шыр етіп сәби дүниеге келген сәттен бастап ата-ана алдында нәзік те қиын, қыр-сыры мол үлкен қоғамдық міндет тұрады. Ол — бала тәрбиесі. Бала тәрбиесінде алғашқы ұстаз — ата-ана. Бала үшін үй ішінен, ата-анадан артық тәрбиеші жоқ. Адамгершілік, бауырмалдық, татулық, қайырымдылық, әдептілік, инабаттылық сияқты қасиеттер — жанұяда тәрбие балаға сөзбен, теориямен дамымайды, үлкендердің үлгісімен сіңеді.

Әр отбасы – жеке мемлекет. Бұл мемлекеттің іргетасын қалаушы, оны басқарушы, отағасы – әке. Отбасының рухани, материалдық жағынан құлдырамай, мықты болуы әкеге байланысты. Ұлы күш пен сабырлықтың иесі болып табылатын – әке. Әке өсиеті мен тәлім-тәрбиесінің маңызы ерекше. Қанша дегенмен, жүрегі жұмсақ аналарымыз кейде тым еркелетіп жібергенде, әкенің салмақты сөзі ауадай қажет болып жатады.

Отбасының ұйытқысы, берекесі, мейір – шапағат көзі – әке. Әрине, ер азамат өзінің әкелік борышын ұмытпағанда, әсіресе әйелімен қабағы жарасып, тату, сүйіспеншілікте тұрғанда, оған деген көзқарасында халқымыздың ізгі дәстүрін, өнегелі өміршең салтын, діни жол – жосығымызды ескергенде ғана оның қадір - қасиеті, бүкіл отбасын, ауылды ағайын - туысты топтастырушылық мәртебесі арта түспек.

Әке – ол ұрпағының ең қастерлі символы. Әке иығына отбасының бар тағдыры мен тауқыметі жүктелген. Шаңырақтың материалдық базасын жасау, ұрпағының тәрбиелі, өнерлі, білімді болуына мүмкіндік туғызу, саяси көзқарасын қалыптастыру, Отанының адал перзенті болуға тәрбиелеу — әкелердің басты міндеті.

Әке – әулет басшысы, отбасы мүшелерінің тірегі, асырап сақтаушысы, қамқоршысы. Отбасындағы бала тәрбиесінде әкенің орны ерекше. Әке үйі барлық балалары үшін «үлкен үй», «қара шаңырақ» деген киелі ұғымдармен сыйлы да құрметті. Әке тәрбиесі арқылы, ұл мен қыз балалардың өздеріне тән мінез-құлықтарын ерекше сергектікпен қалыптастыратындығы да анық. Әсіресе,  ұл бала үйдегі де, сырттағы да ер адамға қажет тағылымдарды, көбінесе әкесінен үйренуге ұмтылады. Сондықтан да, әке тәрбиесі дұрыс та, мейірімді болу керек. «Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер», – деп бекер айтпаса керек.

Әкенің мінез-құлқы, өзгелермен қарым-қатынасы, өнер-білімі ұл баланың көз алдындағы үлгі-өнеге алатын, соған қарап өсетін нысанасы. Қазақта біреудің баласы жақсы, өнегелі азамат болса: «Оның әкесі немесе атасы жақсы кісі еді, көргенді бала екен, өнегелі жерден шыққан ғой», – деп мадақтайды. Отбасында ұлдар әкелері немесе аталарының бойындағы қасиет пен өнерін үйреніп өскен. Шығармашылықта, ақындықта танылған жас баланың тәрбиесіне аса назар аударылған. Ата өнерін ұрпағының қууы, оны мирас етуі қазақ отбасыларында жиі кездесетін дәстүр.

 Қазақ отбасында әуелі әке, содан кейін шеше, бұлар – жанұя мектебінің ұстаздары болады. Әке мен шешенің баласына қоятын ең бірінші басты талап-тілектері – баланың «әдепті бала» болып өсуі.
 Сондықтан қазақ жанұясы әрдайым: «Әдепті бол, тәрбиесіздік етпе, көргенсіз болма» деген сияқты сөздерді балаларының құлағына құйып өсірген.
 Қазақ отбасында өз баласын мейірімділікке, имандылыққа баулып өсірген. Үнемі жанұясында осылай тәрбие көрген бала ақырында, өздігінен тіл алғыш, адал, тиянақты, ұқыпты болып шыға келеді.
 Тәрбие басы әдептілік деп білген ата-ана әуелі баласына өздерін сыйлап-құрметтеуді, өзгелерге, әсіресе үлкендерге, сыпайылық танытуды, ешкімді мұқатпауды үйреткен. Сонымен қатар, балаларының ер-азамат болып, халқына еңбек етулерін басты міндет етіп қойған.
Балалар үшін әке беделі аналарының сөзі, іс-қимылы, қас-қабағы арқылы қалыптасады. Аналардың балаларға: «әкеңмен ақылдас», «әкең біледі», «әкеңнің айтқанын істе» т.б. сияқты дәстүрімізде бар сөздерді айтып отыруы қандай ғанибет! Атақты  «Абай» эпопеясында халқымыздың осыған орайлас қадірлі дәстүрін танытатын мынадай бір тағылымды эпизод бар. «...Семей қаласында үш жыл оқып, жайлаудағы әке үйіне күн кешкіре жеткен, 13 жасар шәкірт бала – Абай аттан түскен бетте, амандасу үшін, шешеге қарай жүреді. Сонда ақылды да байсалды ана Ұлжан: «Әй балам, анда әкеңдер тұр, әкеңе барып, сәлем бер!» – дейді. Бір сәтке балалық сезім жеңіп, қателік жіберіп алғанын түсінген жас Абай кілт бұрылып, ортасында әкесі Құнанбай бар шеткерірек тұрған оқшау топқа қарай адымдай жөнеледі». Ұлы жазушы Мұхтар Әуезов мұны халықтың жүрекке жылы осындай тамаша дәстүрінен хабардар ету үшін ғана емес, оның тәрбиелік зор маңызын жоғары бағалағандықтан да келтіріп отырғаны анық.
Ата-ананың бір-бірінің қадір-қасиетін осылайша ардақтап, беделін өсіруі, араларында өкпе-наз, кикілжің туа қалғанда, оны балалардан оңашада, екеу ара шешіп отыруы – шынайы инабаттылық, әдептілік.
Қазақ халқының " Ата – балаға сыншы" деген мақалы бар. Әр әке өз балаларының ерекшелiктерiн, қандай iске бейiмдiлiгiн дамытуға тырысып, ерте аңғарып, ән мен күй өнерiнен бейiмi болса, өнер қуған сал-серiлерге, үй шаруасына бейiм болса, үй шаруасының тiзгiнiн берiп, сөз ұғарлық ойы болса, жақсыларға жанастыратын. Ер бала әкесімен сырлас, жолдас, дос. Ол әрқашан бір әрекет жасау үшін әуелі әкесімен сырласады. Ер баланың өсіп, жетіліп, өз алдына жеке тұлға болып қалыптасуына, қоғамдағы өз орнын дұрыс табуына әкенің атқарар еңбегі ерекше. Қазақ халқында «Бір бала бар – атадан өте туады, бір бала бар – кері кете туады» деген тұжырымға, баланың қандай болмағына негіз қалайтын да әкенің өзі.

"Қатты тәртiп көрсе бала күнiнде,

 Өнерiмен қуантады түбiнде.

 Бала ненi бiлсе жастан, ұядан–

 Өле-өлгенше соны таныр қиядан.

 Өнер - бiлiм берем десең басынан,

 Бер оқуға балаларды жасынан,

 Ата - анадан өсiп ұрпақ тараған,

 Жақсы-жаман болса, бала – соларда"-, деп, ХI ғасырда Жүсiп Баласағұн айтқандай, ата-аналар балаларының жеке ерекшелiктерiн жас күннен танып, соған қарай бағыт - бағдар, тәрбие берудiң маңызы ерекше. Ата-ана балаларына жақсы тәрбие беруде қоғам алдында жауапты. Сыйластық, түсiнiстiк, үлкен жауапкершiлiк сезiмдерi бар отбасы – бақытты отбасы. Бақытты отбасында ғана ата-ана және олардың балаларының өзара қатынасы мазмұнды, берiлген тәрбие сiңiмдi және негiздi.
Баланың бойына барлық жақсы қасиеттерді дарыту, тіпті жанында жүрген достарына дейін мән беру, табиғат сыйлаған дарыны болса дамыту, дұрыс білім алуына жағдай жасау — ата-ананың басты парызы. Ендеше бала тәрбиесінде ұсақ-түйек дейтін ешнәрсе жоқ және сол нәрседен де қателесуге қақымыз жоқ. Бала — әр жанұяның бақыты. Олай болса, өз бақытымызды бағалай білейік.Шәкәрім атамыздың « Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола алады,олар барлығынан үстем болатын адал еңбек, мінсіз ақыл,таза жүрек.Бұл сапалар адамды дүниеге келген күнінен бастап тәрбиелейді» дегеніндей, құнды қасиеттерге не рухани адамды қалыптастыру — шынында да оның туған кезінен басталса керек.

Үлкендердің баланың басынан сипауы, маңдайынан сүйіп, иіскеуі яки құшақтап арқасынан қағуы, көтеріп құшағында тербетуі – бәрі-бәрі балаға оң әсерін тигізеді. Бала үлкеннің бұл ілтипатынан өзін жақсы көретіндігіне сенеді әрі сол кісіге деген құрметі де артады. Құшақтап, басын сипаған кісіні өзінің  қорғаушысы деп біледі. Зерттеушілер құшаққа алынып, құштарлана сүйілмеген, басынан сипалып, маңдайынан иіскелмеген балалардың кейбір психологиялық ауруларға ұшырайтынын дәлелдеуде . Балалар балалықпен қате жасайды. Ал үлкендер болса, олардан үлкен кісінің істейтін ісін күтеді. Қате жасаса дереу ұрсып, жазғыра жөнеледі. Көбіне балаларын тыңдауды қажеттілік деп те ойламайды. Бала болса, өз ісінің қателігін түсінбегендіктен ата-анасының яки үлкендердің не үшін ұрысқанын, яки жазалағанын түсінбей дал болады. Сөйтіп, үлкендер маған жамандық жасады яки ата-анам мені жақсы көрмейді деген ойға қалады. Міне сондықтан баланың ішкі дүниесімен сырласпастан, оның ойын білместен, жасаған ісінің дұрыс еместігін түсіндірместен оған ұрысу, жазалау дұрыс емес. Ата-ана өзінің міндеті мен жауапкершілігін жақсы білуі керек.

1. Мәдениетті адам тәрбиелеуге және өз баласын таза өмір сүруге бейімдеуге міндетті;

2. Білім алуына көмектесуге міндетті;

3. Жүйелі білім алуына жағдай жасауға міндетті;

4. Үнемі ата-аналар жиналысына қатысуға, мұғаліммен кездесуге, баласының мектептегі өмірмен танысуға міндетті;

5. Баланың өміріне, денсаулығына зиян келетін темекі, арақ, т.б. улы заттарды қолданбауға, олардың балаға зиянды екенін түсіндіруге міндетті;

6. «Баланы жетіге келгенше тыйма, жетіден он төртке келгенше білім беріп қина, он төрттен кейін үлкен азамат деп сыйла» деген қағиданы берік сақтауға міндетті.

Ата-ананың жауапкершілігі:

1. Балаға арамза әрекет жасағаны үшін жауапты;

2. Мұғалімге, мектептің педагогикалық ұжымына балағаттау және әдепсіз қарым-қатынас жасағаны үшін жауапты;

3. Бала тәрбиесі үшін қабылданған барлық қаулылардың орындалмағанына жауапты;

4. Баланың адамгершілік тәрбие алу үшін, өз жанұясында бірлік пен татулықты ұстануға жауапты;

5. Мектептен кейінгі баланың білім мен тәрбие алуына бақылау жасауына жауапты;

6. Кәмелеттік жасқа жеткенге дейінге баланың салауатты өмір салтына сай тәрбие алуына жауапты.

Қазіргі мектеп балаларына қарап отырып, тәрбиеге үлкен көңіл бөлу керек екенін ата-аналарға жеткізіп, «Атадан жақсы ұл туса, есіктегі басын төрге сүйрер» деп бабалар сөзін естеріне салғым келеді.

«Ел ішінде сау келсең, тағылым айтпас ер ме едің
Жол көрсетіп сонда өлсең, арманым бар дер ме едің»,-деп дана Абай тегін айтпаса керек. Әр халықтың тағылымы өзіне асыл мұра екендігін естен шығармай, бала тәрбиесінде қолдануды жетілдіре түссек, А.Байтұрсыновтың: «Балам дейтін жұрт болмаса, жұртым дейтін бала қайдан болсын»,- деген сауалына нақты жауап табылары сөзсіз.
Баланы сеніммен тәрбиелеу – зор нәтиже береді деп ойлаймын. Балаңмен дос, сырлас бола біл. Ешқашан қаталдықпен адамды адам ете алмайсың. Қатыгездік баланы ашындырады, жүрегіне өшпенділік тудырады. Содан сырттай бағынышты көрінгенімен, ішкі қарсылығы өсе береді. Қарсылық қарсылықты туғызады деген физиканың заңы бар ғой. Қай уақытта да жұмсақ қаттыны жеңеді. Су жұмсақ, тамшылап тұрып, тасты теседі. Әке-шеше ретінде қоқаңдап, өз ойыңды  тықпалай берсең, баланың тұлғалық қасиеттері ашылмай қалады. Бетінен қақпа, бірақ белін буып жолға сал. Дүниедегі мақсаттың да, міндеттің де ең үлкені – ол ертеңгі күнге өнегелі, парасатты ұрпақ қалдыру.

Назар қойып тыңдағандарыңызға рахмет.

Күні:

Уақыты: 45минут

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға спорттық ойындардың адам өміріне қажеттілігін түсіндіру.

2. футбол ойынының қауіпсіздік ережелерін айтып түсіндіру.

3. оқушылардың ұжымшылдық, достық т.б. қасиеттерін дамыту.

Өтетін орны: спорт алаңы

Керекті құралдар: секундомер, ысқырық, доп.

Сабақ бөлімі	Сабақ бөлімі	Уақыты	Әдістемелік нұсқау
I Ұ Й Ы М Д А С Т Ы Р У Б Ө Л І М І	- Сапқа тұру. Рапорт. Сәлемдесу. - Түзел! Тік тұр! - Оңға, солға, кері айнал! - Сабақтың тақырыбын айтып мақсатымен таныстыру - Алаңды айналып жүру Жүру жаттығулары: 1. Қолымыз жоғарыда аяқтың ұшымен жүру 2. Қол желкеде өкшемен жүру 3. Қолда аяғымызға тигізіп жүру 4. Қол алда жартылай отырып жүру 5. Қол белде толық отырып жүру 6. Қол белде отырып екі жанға секіріп жүру Жүгіру жаттығулары: Қол белде аяқты артқа лақтырып жүгіру Қол белде аяқты алға лақтырып жүру Қол алда тіземізді жоғары көтеріп жүру Қол жанда аяқты екі жанға лақтырып жүгіру Қол белде жанымызбен жүгіру Ж.Д.Ж 1. Б.қ. н.т. қолымыз белімізде, аяқ иық деңгейінде, басымызды 1 дегенде алға 2 артқа 3 оңға 4 солға еңкейтеміз. 2. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінде басымызды оңға 4 рет солға 4 рет айналдырамыз. 3. Б.қ. н.т. қолымыз иығымызда, аяқ иық деңгейінде, йығымызды алға 4 рет артқа 4 рет айналдырамыз 4. Б.қ. н.т. қолымыз кеуде тұсында аяқ иық деңгейінде 1 – 2 қолымызды артқа сермейміз. З – 4 оң жаққа сермейміз. Келесі З – 4 сол жаққа сермейміз. 5. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде 1 –артқа шалқаямыз, 2–алға иілеміз (қолымызды аяғымызға тигіземіз), 3–қолымызды жазып отырамыз, 4–б.қ. 6. Б.қ. н.т. оң қол жоғарыда сол қол төменде 1 –2 қолымызды артқа серменйміз. 3–4 қолымызды ауыстырамыз. 7. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде. 1 –2–3–4 белімізді оңға айналдырамыз, келесі 1 –2–3–4 солға айналдырамыз. 8. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа қолымызды тигіземіз. 2 –сол аяққа қолымызды тигіземіз. 3 – ортаға еңкейеміз 4 – Б.қ. 9. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа отырамыз. 2 – Б.қ. 3 –сол аяққа отырамыз. 4 –Б.қ. 10. Б.қ. н.т. қол тізеде, аяқ иық деңгейінде, тіземізді ішке қарай 4 рет, сыртқа қарай 4 рет айналдырамыз. 11. Б.қ. н.т. қол тізеде аяқ қосылған тіземізді оңға 4 рет, солға 4 рет айналдырамыз. 12. Б.қ. н.т. қол белде оң аяққа 4 рет, сол аяққа 4 рет, қос аяққа 4 рет секіреміз.	5-10 мин 4-5 рет 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 3-4 рет 3-4 рет 5-6 рет 5-6 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет	Спорттық кимдеріне көңіл бөлу Дұрыс бұрылуын қадағалау Қолымыз ішке қарайды, шынтағымыз бүгілмейді Денемізді тік ұстаймыз Тіземіз бүгілмейді Тіземізді барынша жоғары көтереміз Жаттығудың дұрыс орындалуын қадағалау Алақан жайылған күнінде Қолымызды аяғымызға тигіземіз Шынтақты бүкпейміз Тізе бүгілмейді Аяқтың ұшына секіреміз
II Н Е Г І З Г І Б Ө Л І М	Футбол ойыны жылдамдықты, күшті, икемділікті, төзімділікті арттыруға үлкен әсер етеді. Ойынның негізгі мақсаты екі команданың арасындағы сайыс арқылы жеңіске жету. Футбол ойынының қауіпсіздік ережелері: - Ойын барысында даурығып айқайлауға болмайды, бірақ ойыншы әріптесіне белгі беруге болады. - Ойынға төрешілік етушінің ескертпесін ойыншылар мүлтіксіз орындауға тиісті. - Допты алып бара жатқан қарсыласты қуып жеткен жағдайда, оның аяғын емес, допты тебу арқылы тартып алуға болады. - Төрешінің берген белгісін естіген сәтте ойынды тоқтату керек. - Жүгіріп бара жатқан қарсыласты артынан келіп итеріп жіберуге, шалуға болмайды. - Допқа таласқанда, қарсылас ойыншыны итеруге болмайды. - Қандай жағдайда болмасын, қақпашыға тиісуге болмайды. Дөрекілік жсау футболшыға жат құбылыс. - Ауа райына қарай оынға киетін спорт киімдері өзгереді.	25-30 минут
III Қ Б О Ө Р Л Ы І Т М Ы Н Д Ы	- Сапқа тұрғызу. - Сабақты қортындылау. - Жақсы қатысқан оқушыларды өте жақсы деген бағамен мадақтап бағалау. - Оқушылардың тыныс алуын қалпына келтіру - Үйге тапсырма беру. - Оқушылармен қоштасу	5-7 минут 2айналым	Сапқа дұрыс тұруын, тыныс алу жаттығуларын дұрыс жасауды қадағалау.

Дене тәрбиесі сабағынан 5-классқа арналған

Тақырыбы: Допты алып жүруді үйрету.

Күні:

Уақыты: 45минут

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға спорттық ойындардың адам өміріне қажеттілігін түсіндіру

2. футбол ойынында допты алып жүру әдіс-тәсілдерін,техникасын үйрету.

3. оқушылардың жылдамдық, икемділік т.б. қасиеттерін дамыту.

Өтетін орны: спорт алаңы

Керекті құралдар: секундомер, ысқырық.

Сабақ бөлімі	Сабақ бөлімі	Уақыты	Әдістемелік нұсқау
I Ұ Й Ы М Д А С Т Ы Р У Б Ө Л І М І	- Сапқа тұру. Рапорт. Сәлемдесу. - Түзел! Тік тұр! - Оңға, солға, кері айнал! - Сабақтың тақырыбын айтып мақсатымен таныстыру - Алаңды айналып жүру Жүру жаттығулары: 1. Қолымыз жоғарыда аяқтың ұшымен жүру 2. Қол желкеде өкшемен жүру 3. Қолда аяғымызға тигізіп жүру 4. Қол алда жартылай отырып жүру 5. Қол белде толық отырып жүру 6. Қол белде отырып екі жанға секіріп жүру Жүгіру жаттығулары: Қол белде аяқты артқа лақтырып жүгіру Қол белде аяқты алға лақтырып жүру Қол алда тіземізді жоғары көтеріп жүру Қол жанда аяқты екі жанға лақтырып жүгіру Қол белде жанымызбен жүгіру Ж.Д.Ж 1. Б.қ. н.т. қолымыз белімізде, аяқ иық деңгейінде, басымызды 1 дегенде алға 2 артқа 3 оңға 4 солға еңкейтеміз. 2. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінде басымызды оңға 4 рет солға 4 рет айналдырамыз. 3. Б.қ. н.т. қолымыз иығымызда, аяқ иық деңгейінде, йығымызды алға 4 рет артқа 4 рет айналдырамыз 4. Б.қ. н.т. қолымыз кеуде тұсында аяқ иық деңгейінде 1 – 2 қолымызды артқа сермейміз. З – 4 оң жаққа сермейміз. Келесі З – 4 сол жаққа сермейміз. 5. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде 1 –артқа шалқаямыз, 2–алға иілеміз (қолымызды аяғымызға тигіземіз), 3–қолымызды жазып отырамыз, 4–б.қ. 6. Б.қ. н.т. оң қол жоғарыда сол қол төменде 1 –2 қолымызды артқа серменйміз. 3–4 қолымызды ауыстырамыз. 7. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде. 1 –2–3–4 белімізді оңға айналдырамыз, келесі 1 –2–3–4 солға айналдырамыз. 8. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа қолымызды тигіземіз. 2 –сол аяққа қолымызды тигіземіз. 3 – ортаға еңкейеміз 4 – Б.қ. 9. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа отырамыз. 2 – Б.қ. 3 –сол аяққа отырамыз. 4 –Б.қ. 10. Б.қ. н.т. қол тізеде, аяқ иық деңгейінде, тіземізді ішке қарай 4 рет, сыртқа қарай 4 рет айналдырамыз. 11. Б.қ. н.т. қол тізеде аяқ қосылған тіземізді оңға 4 рет, солға 4 рет айналдырамыз. 12. Б.қ. н.т. қол белде оң аяққа 4 рет, сол аяққа 4 рет, қос аяққа 4 рет секіреміз.	5-10 мин 4-5 рет 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 3-4 рет 3-4 рет 5-6 рет 5-6 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет	Спорттық кимдеріне көңіл бөлу Дұрыс бұрылуын қадағалау Қолымыз ішке қарайды, шынтағымыз бүгілмейді Денемізді тік ұстаймыз Тіземіз бүгілмейді Тіземізді барынша жоғары көтереміз Жаттығудың дұрыс орындалуын қадағалау Алақан жайылған күнінде Қолымызды аяғымызға тигіземіз Шынтақты бүкпейміз Тізе бүгілмейді Аяқтың ұшына секіреміз
II Н Е Г І З Г І Б Ө Л І М	Допты алып жүру аяқтың үстінің ішкі және сырқы бөліктерімен соғу арқылы орындалады. Бұл әдістерді толық үйренгенше, алғашқы кезеңде түзу сызық бойымен допты аяқпен тебу мен жүгірісті қалыптастыруды үйрену қажет. Бұл әдіс неғұрлым жақсы жасалса, соғұрлым тезірек жүгіруге болады. Осыны үйренгеннен кейін, жылдамдықты өзгерте отырып допты алып жүруді үйрену қажет, яғни допты соғысымен ойыншы өз жүгірісін өзгертеді. Допты алып жүруді үйрену және жетілдіруге арналған жаттығулар. Допты кедергілердің арасымен алып жүру; Жерге «сегіздікті» сызып, сол сызықтың сыртымен алғашқыда оң аяқтың сыртымен, кейін қарама қарсы бағытта сол аяқтың сыртымен алып жүру;	25-30 минут
III Қ Б О Ө Р Л Ы І Т М Ы Н Д Ы	- Сапқа тұрғызу. - Сабақты қортындылау. - Жақсы қатысқан оқушыларды өте жақсы деген бағамен мадақтап бағалау. - Оқушылардың тыныс алуын қалпына келтіру - Үйге тапсырма беру. - Оқушылармен қоштасу	5-7 минут 2айналым	Сапқа дұрыс тұруын, тыныс алу жаттығуларын дұрыс жасауды қадағалау.

Дене шынықтыру 10 класс

Сабақтың тақырыбы: Допты серіктесіне кеудеден жоғары бағыттау.

Сабақтың мақсаты: Баскетбол спортын мектепте жаксарту,оқушыларды кеңінен

үйрету,денсаулығын арттыру.

а) біліктілік мақсаты: оқушылардың жалпы шыдамдылығын,күштілік,ептілік

қасиеттерін дамыту.

ә) тәрбиелік мақсаты: қарсыласына сый-құрмет,бағалай білу.

б) дамыту мақсаты: үзбей жаттығу арқылы оқушылардың баскетбол спортына деген

сүйіспеншілігін,құштарлығын дамыту.

Сабақтың типі: басқа спорт түрлерімен араласып үйрету.

Сабақтың әдісі: баскетбол спортының тәсілдерін,техникасын және әдістерін

үйрету,топтық жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: б/б добы,ысқырық,секундомер.

Техникалық құрал: Эпипроектор

Сабақтың барысы:

1.Дайындық бөлімі.

2. негізгі бөлімі.

3.Қорытынды бөлімі.

Сабақ бөлімі		Сабақтың мазмұны	Уақыты		Методикалық нұсқаулар
1		2	3		4
Д А Й Ы Н Д Ы Қ Б Ө Л І М І 15 М И Н У Т		Сапқа тұрғызып,түгелдігін тексеру.Сабақ тақырыбымен таныстыру. Жүру жаттығулары: Өкшемен,аяқтың ұшымен,сыртымен,жартылай отырып,отырып, секіріп жүру. Жүгіру жаттығулары: Бір қалыпты кәдімгі,оң сол қапталиен артпен алдыға,тізені жоғары көтеріп,артқа бүгіп,аяқты түзу алдыға сермей жүгіру. Орнындағы дене қыздыру жаттығулары: -Б.Қ Қол белде: 1-4 басты оңға,1-4 солға айналдырамыз. Б.Қ. Қол белде: 1.басты алдыға,2артқа,3.оңға,4.солға жантайамыз. -Б.Қ. Қол иықта: 1-4 алдыға,1-4 артқа айналдырамыз. -Б.Қ.Саусақты айқастыра,қол кеудеде: 1-4 алақан буыны ішке,1-4 .............. сыртқа айналдырамыз. -Б.Қ.Осы қалыпта: 1.қолды алдыға созамыз,2.кеудеге әкелеміз. -Б.Қ.Қол желкеде: 1.2денені оңға, 3.4 солға жантайтамыз. -Б.Қ.Қол белде: 1.2денені оңға, 3.4 солға жантайтамыз -Б.Қ. Қол белде,аяқ арасын алшақ ашамыз. 1.оң,2.ортаға,3.сол аяққа колды жеткізе еңкейеміз 4 б/қ -Б.Қ. Еденге жүрелей отырамыз. 1.аяқты артқа лақтыра денені барынша шалқайтамыз. 2.бастапқы қалып. -Б.Қ. Қол белде,аяқ арасы иық көлемінде. 1. секіріп қолды жоғары қоямыз, 2.бастапқы қалып.	1,5 2 2 6-7 рет		Кезекшілігінің ақпары,спорттық киімін,тынақтарын тексеру. Қолды желкеге,жоғары Ауызды жұмып мұрынмен дем алу,белге желкеге қоямыз. Көбірек амплитудамен. Басты барынша еңкейтеміз Көбірек амплитудамен. Саусақ барынша айқасу керек. Қолды барынша алдығасозамыз Аяқты қозғалтпаймыз денені барынша бұрамыз. Денені барынша жантайтамыз Еңкейгенде тізені бүкпейміз.алақанды еденге жеткіземіз Шынтақ бүгілмейді, басты артқа шалқайтамыз. Барынша жоғарырақ секіреміз
2. Н Е Г І З Г І 20 М И Н У Т Қоры-тынды бөлім	Доп лақтыру және қағып алу әдістері: А) Допты екі қолымен кеуде тұсынан лақтыру. (орында тұрып және адым жасап) Ә) Допты екі қолымен кеуде тұстан төменге бағыттау. (орында тұрып және адым жасап) Б) Допты қолмен иықтан лақтырып беру. (орында тұрып және бір адым жасап) В) Допты бастан асыра желке тұстан әулете лақтыру.(орында тұрып және адым жасап) Г) Оң жақ, сол жақ жанына бір адым жасап допты төменге бағыттау. Игерілген әдістер бойынша эстафеталық сайыс.Класты екі топқа бөліп тұрғызу. 1.Демді қалыпқа келтіру. 2.Сапқа тұру 3.Өткен сабақты қорытындылау. 4.Үйге тапсырма			27 3		Жаңа сабақты түсіндіру,көрсету,үйрету.Санау Арқылы екі-екіден бөлініп,әр жұп 4-6 метр қашықтықта қарама-қарсы тұрып,допты төмендегіше лақтырып қағып алуға жаттықтыру. Тізені сәл бүгіп денемізді сәл алға бүгеміз.Қолымыз кеудеміздің алдында, саусақтарымызды қаттырақ ашамыз,шынтақты сәл жоғары көтеріп екі жағымызды тік ұстаймыз.Допты барлық саусағымызбен қысып ұстап,кеудеденсілкіп лақтырамыз.Доп қағарда қолды алға созып ұстаймыз,сосын шынтақты бүгіп допты кеудемізге тартамыз.Барлық жаттығуды мұғалімнің тапсырмасымен орындаймыз. Бірнеше рет қайталап орындаған соң еркімізбен дайындаламыз.Белгі бойынша әріптесіне кеуде тұсынан лақтырып беру,төменнен жерге соға лақтыру.Оқушылар осы қалыпта тұрады. Бірінші доппен қарсы тұрған серіктесіне оң жақ және сол жақ жанына бір адым жасап допты төменнен бағыттау әдісін үйрету. Допты беру тәсілдері : Допты кеуде тұстан топқа екі қолмен шалт лақтыра алға жүгіріп топтың соңына тұру. Келесі топтың қайсысы бірінші болып аяқтайтынын анықтаймыз. Бір тізбек саппен жүру.Қолды жоғары созып ұстау. Ескертулер. Жаттығуды қайталап орындау.

Байқоңыр қаласы М.Әуезов атындағы

№6 орта мектептін

дене шынықтыру пәнінің мұғалімі

Рзабай Ғанибек Имангазыулы

Сабақтың тақырыбы Екпін алып ұзындыққа секіру. 9 класс

Мақсаты: дамытушылық - жылдамдық,ептілік,күштілік,қасиетін дамыту

білімділік - жеңіл атлетика жаттығуларының оқу процесіне байланыстырылған түрімен танысу

тәрбиелік - жас жеткіншектерге салауаттық өмір салтын қалыптастыру бұқаралық спортқа деген көзқарасты қалыптастыру

Сабақтың типі: жаңа материалды меңгеру

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Үйрету тәсілі: жекелей және топтық жұмыс

Көрнекті құрал: ысқырық,спорттық пирамидалар,секіртпелі ризиналар

Бөлім	Сабақ барысы	Уақыты	Методикалық нұсқаулар
	Кіріспе бөлімі 1.Сапқа тұрғызу 2.Сәлемдесу 3.Сабақ тақырыбын түсіндіру 4.Техника қауіпсіздік ережесін ескерту 1.Орындағы бұрылыс жаттығулары А)Оң-ға Б)Сол-ға В)Арт-қа Дайындық бөлімі 2.Жүру жаттығулары а)Аяқтың ұшымен б)Өкшемен в)Табанның сыртқы жағымен	2мин 2мин 2мин 0,5мин 0,5мин 0,5мин	Саптың түзулігі.Оқушылардың сапта тұру кезінде өзара ара қашықтықты сақтауы спорттық форманың ережеге сай болуын қадағалау.Cәлемдесу кезінде синхрондық дауыс ырғағына көңіл бөлу Бұрылыс жаттығулары кезінде қолдың және аяқтың саптық ережеге сай болуын қадағалау.Ескертуші және орындаушы командаларын дұрыс орындалуына назар аудару.Оқушылардың жаттығуды орындау қабілетіне қарай 2 немесе 3 реттен қайталау Қол жоғары көтеріліп алақан ішке қарайды.Денені тік ұстап көздің қиығымен саусақ ұшымен қарау Қол белде,шынтақ көлденен аяқтың ұшын жерге тигізбей дене тік ұсталады Екі қол иықта шынтақ көлденен дене тік ұсталады
	11)15-20 метрден жүгіріп келіп секіру Командалық «Торкөз» ойыны Қорытынды бөлім Жалпы сапқа тұрғызу Сабақты қортындылау Үйг тапсырма Бағалау	2-3рет 2-3рет 2мин	Тақтайшаға аяқтын дұрыс қойылуын қамтамасыз ету 1)Жүгіру екпіні қатты болса ұзаққа туседі. 2) Серпілу неғұрлым жоғары болса алысқа түседі. 3) Ұшу, Аяқ алға қатты сермелсе, жерге түсу ұзаққа созылады. 4) Қону, Жүрелей отыру, алға құлау. Дене күшін барынша алға қарай түсіру. Сынып екі топқа бөлінеді. Ойын бастаушы белгі берілген уақытта өздерін 10-15м қашыктықта сызылған тор көз ішімен секіріп өтеді. Торкөзде секіру кезінде міндетті түрде екі аяқпен жерден итеріле серпілу қажет. Әр торкөздің ара қашықтығы 1,5 метр болу шарт. Алты сызықтың құрылған бірінші аяқталған команда жеңіске жетеді. Саптың тузулігі. Оқушылардың қалыпты демалуын қамтамасыз ету Әр оқушының сабақ өту кезіндегі жетістерімен кемшілңктеріне қысқаша тоқталу. Қабілеті жақсы оқушының тегін атап мадақтау Қабілеттеріне қарай сәйкестендіріліп үйге тапсырма.Үйде жаттығу жасау кезінде техника қауіпсіздігін сақтауды қатан тапсыру. Жаттығуды ересек кісілердің көмегімен жасау Оқушылардың жаттығу жасау қабілетіне қарай баға қойылады

Өзіндік талдау

Ашық сабақ екпін алып ұзындыққа секіру тақырыбы бойынша 9 «Д» сыныбында өтілді. Сабаққа он төрт оқушы қатысты, екі оқущы сабаққа себепті жағдаймен келеген жоқ.

Сабақтың мақсаты: 1) Оқушылардың жылдамдығын, ептілігін арттыру және кіші допты, лақтыру техникасын фазаға бөліп үйрету; 2) Оқущылардың ептілік, төзімділік, шалттық қабілеттерін дамыту; 3) Оқушы денсаулығын нығайту.

Кіріспе бөліміне 15 миут уақыт бөлінді. Онда оқушылар сапқа тұрғызылды. Оқушылар рапорт берді. Сәлемдесу. Тексеру рәсімдері жүргізілді. Оқушылар жаңа сабақтың тақырыбымен және мақсатымен таныстырылды. Жүру, жүгіру, дамыту жаттығулары жасалып орындалды. Негізгі бөлімге жиырма жеті минут уақыт бөлінді. Оқушылар сабақ тақырыбы бойынша , екпіналып ұзындыққа секіру техникасы орындалды. Бұл жаттығуларды оқушылардың ұзындықа алға қарай дұрыс секіру теxникасына үлкен мән берілді. Содан соң оқушылар жаттыға келе,екі топқа бөлініп,эстафеталық ойын секіру тәсілін орындады. Бұл теxника тәсілі күрделі болғандықтан оқушылар барынша орындап жатты. Негізінен оқушылар бұл техника тәсілін жақсы орындап шықты деп айтуға болады. Оқушылардың қателіктерін сол мезетте айтылып,көрсетіліп тұрджы.

Қорытынджы бөлімге үш минут уақыт берілді. Оқушылар саппен жүріп дем алу жаттығуларын жасады да, барлығы бастапқы сапқа тұрды.Ұзындыққа жақсы секірген оқушылардың аттары аталып,кейбір оқушыға ескертулер берілді. Сабақа аяқталып қоштасу рәсімі өтілді. Негізінен сабақ ойымдағыдай өтті деп санаймын

Дене шынықтыру пәнінің мұғалімі Рзабаи Ғ.И.

Тақырыбы: «Толағай» эстафеталық ойын

Мақсаты: 1.Салауатты өмір салтын насихаттай отырып эстафета

спорттық ойынын дамыту

2. Спортшылар арасында достық қарым-қатынасты нығайту.

2. Оқушылардың дене дайындығын арттырып, денсаулығын

нығайту.

І. Салтанатты іс-шараның ашылу салтанаты.

1- жүргізуші: Құрметті қонақтар, жарысқа қатысушылар, жанкүйерлер. Бүгін өткізгелі отырған «Спорт,ән,би» жарысына қош келдіңіздер!

2- жүргізуші:

Салауаттық өмір салтын қолдаймыз,

Жамандықтан жанымызды қорғаймыз.

Денсаулықты жанымызға серік қып,

Болашаққа аманат қып жолдаймыз! –дей келе ортаға қатысушы командаларды шақырамыз.

Спорт алаңына: (музыкалық әуен)

8а сыныбы «Қуат» тобы

9а сыныбы «Жігер» тобы

10 а сыныбы «Намыс» тобы

1-жүргізуші:

Ал енді спорт заңы бойынша қазылар алқасымен таныстырып өтейік:

1. Мектеп директоры___________________

2. Директордың оқу тәрбие жөніндегі орынбасары_______________

3. Директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары _______________

4. Ұстаз –ұйымдастырушы __________________________________

5. АӘД пәнінің мұғалімі ______________________________________

2- жүргізуші:

Бағдарламадағы ойындар тізбегі бойынша таныстырып өтелік.

1. Таныстыру (топтың аты, ұраны, эмблемасы, реферат)

2. Кім епті?(Себетке доп тастау)

3. Ракеткамен шарды алып жүру сайысы

4. Допты алып жүру

5. Обручпен жүгіру

1-жүргізуші

Құрметті ұстаздар мен оқушылар! Елбасы Н.Ә.Назарбае «Қазақстан 2050» жолдауында біздің болашақ балаларымыз. Салауатты өмір сүру өз қолымызда. Осы мақсатта біз бүгін «Толағай» эстафеталық жарысын ұйымдастырып отырмыз. Олай болса кезеңдерге көшелік.

І кезең таныстыру кезеңі. Ортаға

8а сыныбы «Қуат» тобы

9а сыныбы «Жігер» тобы

10 а сыныбы «Намыс» тобы

Әділ қазы алқалары өз ұпайларын бере отырсса.

2- жүргізуші:

Шынықсың аяқ,

Қатайсын нық қол.

Жақсы ойын баскетбол

Күштіге жуық бол! -демекші ендігі ІІ кезеңіміз «Кім епті?» жарысы. Бұл жерде допты себетке лақтыру.

1 жүргізуші:

Көктен түскен жоқ шығар,

Қосылып ду дүбірге.

Биіктерде жанады от,

Доп қуыпта бүгінде,- дей отырып ІІІ кезеңіміз «Ракеткамен шар алып жүру» кезеңі. Шарды белгіленген жерге дейін ракеткамен түсірмей алып журу керек.

2 жүргізуші:

Ал ендігі ІҮ кезеңімізді бастайық. «Допты алып жүру» сайысы. Бұл сайыста үш баскетбол добын кеглилардың арасымен алып жүру керек.

1 жүргізуші:

Ендігі Ү кезеңіміз «Обручпен жүгіру»

2 жүргізуші:

Ал, спорт сүйер қауым, асыға күтіп отырған боларсыз, бүгінгі сайысымыздың жеңімпаздарын анықтауды қазылар алқасына тапсырайық. Қорытынды сөз.

Сабақтың тақырыбы: Жеңіл атлетика элементтері аралас эстафеталық ойындар.

Сабақтың мақсаты:

1. Дененің жылдамдық, ептілік, иілгіштік, төзімділік күш сапалық қасиетттерін дамыту.

2. Дене даярлық сапасын арттыру.

3. Ойын арқылы дене жүктеме жаттығуларын үйлестіру.

Өтілетін орын: Спортзал

Керекті құрал – жабдықтар: Секіртпе, гимнастикалық орындық, доптар, белтемір, эстафеталық таяқша, белгі кубиктер, үстел тенисі шариктері.

Ұйымдастыру кезеңі:

1. Техникалық қауіпсіздік ережелеріне мән беру.

2. Керекті жабдықтармен керекті заттардын дұрыстығын тексеру.

3. Оқушылардың спорттық киіміне, сабаққа қатысуына мән беру.

Сабақтың мазмұны	Мөл-шері	Әістемелік нұсқаларымен ескертулер
Дайындық бөлімі 10-15 минут
Сынып оқушыларын сапқа тұрғызу, мәлімдеме қабылдау, сәлемдесу.	1′	Оқушылардың спорттық киіміне, сабаққа дайындығына мән беру.
Өтілетін сабақ тақырыбы мен жаттығулар ретімен танысу.	1′	Қысқа, нұсқа түсінікті етіп баяндау.
Саптық жаттығу элементтерін қайталау	30′′	Саптағы пәрмен бойынша саптық элемменттерді қайталау
А) Орнында оңға, солға бұрылу, кері айналу.	30′′	Денені тік ұстау. Саптық элементтерді дұрыс орындалуын қадағалау.
Б) Секіре оңға, солға бұрылу.	30′′	Секіре орындау
В) Сапқа тұру жаттығу ойындары.		Белгі бойынша орын ауыстыру, қайта сапқа тұру.
	1′
Жүру бағытында орындалатын жаттығулар
А) Екі қолды жоғары көтере, аяқтың ұшымен жүру. Б) Қолды белге,аяқтың өкшесімен жүру.	30′′ 30′′	Денені тік ұстау, жоғары созылу.
В) Қолды белге, жартылай отырып жүру.	30′′
Г) Сызық бойымен шапшаң бағыт өзгерте жүру.	30′′	Көрсетілген сызық бойымен шапшаң жүру.
Жүгіру бағытында орындалатын жаттығулар А) Жеңіл жүгіру	3 рет айналу	Бір қалыпты жүгіру.
Б) Аяқты алға сермеп тізені көтере жүгіру	30′′	Екі қолды алға соза тізені жоғары сілтей жүгіру.
В) Аяқты артқа сермеп жүгіру.	30′′	Екі қолды алақанды сыртқа қарай қойып жүгіру.
Г) Оң иық және сол иықты алға бере серпіле жүгіру	30′′	Оң бүйір және сол бүйір алға бере жүгіру.
Д) бағыт өзгерте жүгіру	30′′	Диогональ бойынша жүгіру.
Ж)Екпіндей келе үдете жүгіру	30′′	Мұғалімнің пәрмені бойынша жүгіру.
З) Екпіндей келе серпіле секіру	30′′	Үш адым жасай серпіле секіру.
Жай жүріп демді қалпына келтіру	30′′	Тыныс алу реттеу жаттығулары.
Жалпы дамыту жаттығулары	5′
Н.Т. екі қол белде 1-2 басты оңға, солға бұру 3-4 артқа алға иілу	4 рет	Кеудені түзу, тік ұстау.
Н.Т. екі қол иыққа 1-2 алға айналдыру 3-4 кері айналдыру	4 рет	Иық бұлшық еттеріне жаттығулар.
Н.Т. оң қолды жоғары көтере, ауыстыра серпілу 1-2 оң қол серпілу 3-4 сол қол серпілу	4 рет	Серпіле қолды ауыстыра орындау.
Н.Т. екі қолды кеуде тұсына қойып алға және жанға 4 рет серпілу	4 рет	Денені тік ұстау, қолды түзу ұстау.
Н:Т. Қол белде, белді оңға қарай 4 рет, солға қарай 4 рет айналдыру	4 рет	Толық орындау.
Н.Т. оң қолды белге, сол қолды жоғары көтеріп, 1-2 оңға қарай иілу, 3-4 солға қарай иілу	4 рет	Қолды ауыстырып мүмкіндігінше төмен иілу.
Н.Т. екі қол белде 1-2 алға қарай иілу 3-4 қайта оралу	4 рет
Қол тізеде, ішке қарай 4 рет, сыртқа қарай 4 рет айналдырамыз	4 рет	Толық айналдыру.
Аяқ алшақ ашамыз 4 рет сол аяққа отырып тұрамыз, 4 рет оң аяққа отырып тұрамыз.	4 рет	Жартылай отырып, қайта бастапқы қалыпқа оралу.
Н.Т. отырып тұру жаттығулары 1-2 қолды алға созу 3-4 қолды желкеге қою	4 рет	Толық отырып тұру.
Н.Т. оң аяқ 10 рет секіру, сол аяқ 10 рет секіру,қос аяқпен 10 рет секіру	4 рет	Серпіле секіру.
Тыныс алу реттеу жаттығулары	4 рет
Негізгі бөлім 25-30 минут
Сыныпты сапқа тұрғызу, саналу арқылы екі топқа бөліну	30′′	Ұлдар мен қыздар тобы тең болуына мән беру.
I Секіртпемен секіру қайта оралу → ☻☺☻☺☻……………………… ← → ☻☺☻☺☻……………………… ←	3′ 2 рет қайталау	Өтілетін эстафета ережесін түсіндіру, көрсету. 1–ші оқушы секіртпемен секіре белгіні айнала қайта оралады, 2 –ші оқушы жалғастырады.
II Киіз үйге жиналу → → ☻☺☻☺☻………………………۝ → → ☻☺☻☺☻………………………۝	3′ 2 рет қайталау	1–ші оқушы мұғалім белгісі бойынша киіз үйге орналасады, 2 –ші оқушы сол мезетте жүгіріп жалғастырады. Қай топ бірінші жиналса, жеңімпаз атанады. Киіз үй шеңберінен шықпауы тиіс.
III Кедергілерден жүгіру → → ☻☺☻☺☻………………─…║… ←  → → ☻☺☻☺☻………………─…║… ← 	3′	Бөрене үстімен жүру, кедергіден секіріп өту, қайта оралу. 1 – ші оқушы мәреге келмей, 2 – ші оқушы жүгірмейді.
IV Үйшікке жиналу → → ☻☺☻☺☻…………………─……∆ → → ☻☺☻☺☻…………………─……∆	3′	3 гимнастикалық орындықты қосу арқылы үйшік жасау. Белгі бойынша үйшікке кіру отыру, сол мезетте екінші оқушы үйшікке жүгіреді. Қай топ жиналып үйшікке отырып үлгерсе, жеңімпаз атанады.
V «Асқабақ» ойыны Допқа жүгіру, үйшіктен допты алып келесі оқушыға домалату → → ☻☺☻☺☻………………………∆ ← ●☻  → → ☻☺☻☺☻………………………∆ ← ● ☺ 	6′	1 – ші оқушы үйшікке жүгіріп, келесі ойыншыға асқабақты (доп) домалатып береді, 2 – ші оқушы асқабақты (доп) қайта алып келіп, келесі оқушыға домалатады. Бірінші жиналған топ жеңімпаз.
VI «Жеміс жинау» ойыны → → ☻☺☻☺☻………۝…………║☺ ←  → → ☻☺☻☺☻………۝…………║☺ ←  Оқушы себетті жемісті салуға ыңғайлы етіп ұстауы тиіс. Себетке түспеген жағдайда қайта салады.	6′	Әр топтан 1-оқушы жеміс жинаушы, қалған оқушылар жеміс (тенис шарлары) тасымалдаушы. Жемістер шеңбер ішінде орналасады (20 дана). 1 – ші оқушы шеңбер ішінен бір жеміс алып, себетке апарып салып, қайта оралады. 1 – ші оқушы мәреге келмей, 2 – ші оқушы жүгірмейді.
Қорытынды бөлім 5 минут
Оқушылар сапқа тұру, қорытындылау. Сабаққа қысқаша талдау жасау, бағалау. Үйге жүктеме тапсырма беру.	5′	Жіберілген қателіктермен кемшіліктерді айту.

Салауатты өмір салтын қалыптастыру негіздері

Салауаттану — тұтасымен алғанда жеке тұлғаның, қоғамның, табиғаттың денсаулығы туралы ғылым. Адам денсаулығы тән, дене, психологиялық, имандылық-адамгершілік және әлеуметтік денсаулықтар құраушының өзара байланысы мен өзара үйлесімді әрекеттерінен қалыптасады. Кез-келген өзара әсер әрекет етуші ретінде де, жауап беруші ретінде де анықталады.

Әлеумет себепші болған аурулар санының өсуіне, адамның әлеуметгік биологиялык мәні арасындағы қарама — қайшылықтардың шиеленісуіне байланысты — салауаттанудың пайда болуы заңдылық. Салауатгану ғылымы аурудың алғашқы алдын алу әдіснамасын, денсаулықты сақтау және ны-ғайту амалдары мен әдістерін зерттейтін салауатты өмір салтын қалыптастырудың ғылыми негізі болып табылады.

Салауаттанудың рөлі — адамның ішкі биологиялық табиғатымен, өзін қоршаған тірі жөне өлі табиғатпен өзара әсері сапасын өзгерту, кикілжіңнің көзін жою болып табылады.

Салауаттану ғылымы «қалай денсаулықты сақтаудың» ұстанымдары мен тетіктерін зерттейді. Салауаттану нысаны, біріншіден — дені сау адам, екіншіден — оны қоршағандардың барлығы және денсаулыққа әрекет етуші факторлар, үшіншіден — аурудъщ пайда болу себептері, организмнің дені сау күйге оралу тетігі, қорғануға бейімделу тетіктері, төртіншіден — сақтандыру және сауықтыру шаралары болып табылады.

Салауаттанудың зерттеу пәні — адам. Зерттеуге организмнің анатомиялық, физиологиялық негіздері, бейімделу тетіктері, корғану тосқауылдары, организмнің сыртқы ортаға бейімделуі туралы білімдері енеді. Салауаттану адамның термодинамикалық, денелік, химиялық, антропологиялық, экологиялық құбылыстарын қамтиды. Адам қоғамның қарапайым мүшесі, этикалық және эстетикалық ұстанымдарын жеткізуші жеке тұлға ретінде қарастырылады. Тек осындай кешенді тәсіл оның негізгі қасиеті  -  денсаулығын сипаттауға мүмкіндік береді.

Тіршілік дегеніміз тек адамның ғана емес, кез келген тірі организмнің қоршаған ортамен өзара әрекеттесуі болғандықтан, салауаттану тіршілік етуге қажетті ортаның әсерін барлык кұрауыштарымен оқып-үйрену міндетін қояды.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) сарапшыларының дерегі бойынша халық денсаулығының 49-53%-ы өмір салтына, яғни адамның өз денсаулығына қалай қарайтынына тәуелді, 17-20%-ы қоршаған ортаға (аймақтың экологиялық және климаттық-географиялық ерекшеліктеріне), 18-22%-ы тұқым қуалау себептеріне, біздің ден-саулығымыздың тек 8-10%-ы ғана денсаулық сақтау ұйымына тәуелді.

Денсаулық қатерінің негізгі  факторлары — қозғалыс күшінің кему саддарынан қимылдың кемуі (гиподинамия), дене массасының артуы, жүйесіз  тамақтану,   қоршаған  орта нысандарының барлығының көптеген уытты   заттармен   ластануы,    өндірісте және тұрмыста   күйзеліс   туғызатын   жағдайлар, зиянды   әдеттердің (шылым шегу, алкоголь пайдалану, уланқорлық,   нашақорлық, т.б.) кең   таралуы. Салауаттану ғылымы қандай амалдардың жәрдемімен денсаулықты сақтап, нығайтуға болатынын егжей-тегжейлі түсіндіреді. Салауатты өмір салтын қалып-тастырудың  негізгі  бағытгары мыналар:

-  жеке және қоғамдық гигиена;

-  дене шынықтыру, гиподинамиямен күрес;

-  организмді жаратылыс-табиғи факторлармен — су, ауа, күн жарығымен және т.б. шыңдау;

-  күн тәртібін тиімді пайдалану;

-  дұрыс және уақтылы тамақтану;

-  жұкпа аурулардың алдын алу;

-  тән ауруларынан сақтандыру;

-  жарақаттанудан, уланудан, т.б. сақтандыру;

-  зиянды әдеттерден (темекі тарту, алкоголь, есірткілік улы заттарды)   сақтандыру;

-  жыныс гигиенасы;

-  психопрофилактика және психогигиена;

-  кикілжің және денсаулық;

-  экология және денсаулық.

Салауаттанудың негізгі мақсаты — әрбір жеке адамның және тұтастай қоғамның денсаулығын қамтамасыз ету. Салауатты өмір салтын қалыптастырудың негізгі мақсаты -балалар мен жастарда жас ерекшеліктеріне, құндылық бағдарларына және имандылық-еріктілігіне сәйкес салауатты өмір салтының ұғымдарын, дағдыларын және уәждерін қалыптастыру.

Бүдан мынандай міндеттер туындайды:

-    салауатты өмір салтының әдістерін үйрету;

-  өз   денсаулығына   қоғамдық    игілік, қоғамның    рухани    құндылығы    ретінде жауапкершілікпен   қарауға  тәрбиелеу;

-    негізгі   гигиеналық  дағдыларға  төселдіру;

-  осы   заманғы   ауру   түрлерімен және оларды   алдын алу шараларымен таныстыру.

Адам денсаулығы, ең алдымен, өмірлік сара жолға тәуелді, ал өмір жолы тарихи, ұлтгық дәстүрлер мен тұлғалық бейімділіктер бойынша анықталады.

Денсаулық деген не? Денсаулық үғымына берілген анықтамалар өте көп. Үлкен медициналық энциклопедияда денсаулық организм мен жүйенің атқаратын қызметін сыртқы орта теңдестіріп, ешқандай ауырсыну өзгерістері байқалмайтын адам күйі ретіндс сипатталады. Дүниежүзілік денсаулық сақ-тау ұйымының анықтамасы бойынша «Денсаулық дегеніміз — бұл аурудың немесе дене кем тарлығының жай ғана жоқ болуы емес, денелік, психикалық және әлеуметтік тұрғыдан ойдағыдай толық күйі».

Академик Н.М.Амосов адам денсаулығы мүшелердің атқаратын қызмет сапасы толық сақталған кезде олардьщ барынша көп өнім беретінін бағалауға болатын мөлшермен анықталады деп жорамалдайды .

И.И. Брехман денсаулықты «сезімталдық, ауызша айту және құрылымдық үш бірегей ағымдардың мөлшерлік және сапалық көрсеткіштерінің әртүрлі өзгерістері жағдайында адамның жасына сәйкес тұрақтылықты сақтау қабілеті» ретінде анықтайды .  Сібірлік ғылыми мектебі ұсынған денсаулық анықтамасы — бұл «денсаулық дегеніміз — физиологиялық қасиеттерді сақтап, дамыту процесі, психологиялық әлеуметтік әлуеттер, қолайлы еңбекке жарамдылық және әлеуметтік белсенділік кезінде салауатты өмірдің барынша ұзаққа созылу процесі».

Келтірілген денсаулық анықтамалары негізінен алғанда денсаулық ұғымын бірдей қамтып көрсетеді, яғни организмнің сыртқы орта (табиғи және әлеуметтік) жағдайлары мен ішкі факторларға (тұқымқуалаушылық, жыныс, жас) бейімделу сапасын айқындайды. Денсаулықтың мынадай: физиологиялык, сезім әрекетіне берілгіштік, зияттылық, әлеуметтік, тұлғалық негізгі түрлері бар. Ал рухани түрі осыларды бірегей тұтастыққа -денсаулыққа біріктіреді.

Денсаулықтың физиологиялық түрі организмдегі физиологиялық үрдістерді (процестерді), олардың өзара әрекеттесуін, организмнің қоршаған орта әсеріне қайтаратын жауабына бейімделу реакцияларын қамтамасыз ететін морфологиялық және функционалдық сақтамаларды зерттейді.

Зияттылық түр дегеніміз — денсаулық туралы білімнің ақпараттық көзі.

Сезім әрекетіне берілгіштік түр — жағдайға байланысты өз сезімін бағалай білуді түсініп, сол қалпында айшықтай айта алу. Жағымсыз эмоцияға ұстамдылық жасап, жағымды эмоцияны мадақтау.

Әлеуметгік түр— тұлғаны әлеуметтендіру, өзін қоғамға қажетті мүше екенін аңғару, белсенді өмір сүру.

Тұлғалық түр— өзін тұлға ретінде түсіну, тұлға ретінде анықтау. Өзін іс жүзінде көрсету.

Рухани түр— адам жеке басының біртұтастығын қамтамасыз ететін қоғамның рухани құндылығын көрсетеді.

Қазіргі уақытта денсаулық бірнеше түрлерге және құрамдас бөліктерге бөлінеді:

1.  Тән денсаулығы — бұл адам мүшелері мен организм жүйесінің    ағымдағы күйі. Мұның негізі онтогенездік дамудың әр түрлі кезеңдерінде басымдық көрсететін, базалық қажеттіліктерге негізделген жеке дамудың биологиялық бағдарламасынан құралады.

2.  Дене денсаулығы — организм    мен мүшелерінің өсуі мен дамуының деңгейі. Мұның негізі бейімделу реакцияларын қамтамасыз ететін морфологиялық және функциялық сақтамалардан құралады.

3.  Жан денсаулығы — адамнаң психикалық өріс күйі.

Мұның негізі мінез-құлыққа бара-бар реакцияны қамтамасыз ететін жалпы рухани қолайлы күйден құралады.

Рухани тазалық— тіршілік әрекетінің уәжді және ақпаратты-мұқтаждық өрісі сипаттамасының кешені. Мұның негізі жеке тұлғаның қоғамдағы құндылық жүйесі мен мінез-құлық түрткілерімен және уәждерімен анықталады. Денсаулыққа адамның руханилылығы себепші болады, яғни ол адамзаттьң байлығы — мейірімділік, намыс, абырой, ма-хаббат, сүйіспеншілік және әдемілікке негізделеді.

Денсаулықтың негізгі төрөлшемдері мыналар:

• тән және дене күйі үшін — мен істей аламын;

• психикалық күй үшін — мен тілеймін;

•  адамгершіліктік күйге — мен істеуге тиістімін.

Денсаулық белгілері мыналар:

•  зақым келтіретін факторлар әрекетіне өзіне тән (иммунды) және өзіне тән емес тұрақтылық;

• өсу мен даму көрсеткіштері;

• организмнің функционалдық күйі және сақтамалық мүмкіндігі;

•  қандай болса да аурудың немесе даму кемістігінің болу деңгейі;

•  имандылық-еріктілік және құндылык-уәждік мақсат деңгейі.

Өмір салты мен денсаулық арасындағы өзара байланыс салауатты өмір салты (СӨС) ұғымында толығырақ айтылады.

Осы заманғы ғылым мен әдістемеде салауатты өмір салты — бұл адамның еңбек әрекетімен, тұрмысымен, материалдық және рухани мұқтаждықтарды қанағаттандыру түрімен, жеке тұлға және қоғамдык мінез-құлық ережелерімен сипатталатын тіршілік әрекетінің белгілі типі туралы түсініктерді кіріктіретін биоәлеуметтік санат. Жеке тұлғаның өмір салты алуан түрлі, бірақ негізінен үш нышанға негізделеді:

-  өмір сүру деңгейі;

-  өмір сүру сапасы;

-  өмір сүрудің өзіндік жолы.

Өмір сүру деңгейі — бұл адамның материалдық, рухани және мәдени мұқтаждықтарын қанағаттандыру деңгейін көрсететін әлеуметтік-экономикалық санат.

Өмір сүру сапасы — адам қажеттіліктерін қанағаттандыратын жайлылық дәрежесі. Бүл көбінесе әлеуметтік санатқа жатады.

Өмір сүрудің өзіндік жолы адам тіршілігінің мінез-құлықтық ерекшеліктерін сипаттайтын әлеуметтік-психологиялық нышан. Бұл — жеке тұлғаның психологиясы және психо-физиологиясы икемделінетін белгілі қалып.

Адам денсаулығы, ең алдымен, өмір сүрудің өзіндік жолына тәуелді. Ол тарихи, ұлттық дәстүрлермен (діл) және жеке бас бейімділігімен (кейіпкер) анықталады.

Этнокомпонент салауатты өмір салтында балалардың ақыл-ойын, сезімін және әрекетін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Өмір салты мен денсаулық арасындағы өзара байланыс салауатты өмір салты (СӨС) ұғымында барынша толық айтылады, СӨС-тың негізі салауаттану ғылымы болып табылады. Салауатгы өмір салты адамның денсаулығы үшін қолайлы жағдайларда кәсіптік, қоғамдық және тұрмыстық қызметтерін орындауға себепші болатындардың барлығын бірлестіреді. СӨС жеке тұлғаның және қоғамдық денсаулықтың қалыптасуы, сақталуы және нығаюындағы жеке тұлғаның іс-әрекеттеріне бағыт береді.

СӨС қалыптастырудың негізіне биологиялық та, әлеуметтік те ұстанымдар орныққан. Биологиялық ұстанымдарға: балалардың жас ерекшеліктерін ескеру, салауатты өмір салтының жүйелілігі, ырғақтылығы, бірізділігі және т.б. жатады.

СӨС әлеуметтік ұстанымдарына: эстетикалығы, адамгершілігі, ерікті тәрбиелей білуі, өзін-өзі шектей білуі (нәпсі тыюы) және т.б. жатады. СӨС ұғымы қазіргі заманда мыналарды қамтиды:

-  жеке бас гигиенасы;

- дене шынықтыру;

-  тиімді тамақтану;

- оңтайлы қимыл тәртібі;

-  зиянды дағдылар мен құмарлықтан (темекі тарту, алкоголь, есірткі заттарын қолдану, т.б.) бас тарту;

- жағымды эмоциялар.

ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ САБАҒЫНДА ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ЕНГІЗУДІҢ ТИІМДІ ЖАҚТАРЫ

Елбасы Н.Ә. Назарбаев әрбір жылғы халқына арнаған жолдауында: «жедел дамып келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті; ұлттық тілді, тарихты жетік меңгерген, отандық мәдениетті   бойында қалыптастырған; шығармашылығы дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру» деп атап өткен  болатын.

Бүгінде білім - қоғамның әлеуметтік-экономикалық, интеллектуалдық және рухани дамуының стратегиялық бағдары ғана емес, сонымен қатар біздің қоғамымыздың қауіпсіздігінің   кепілі.

Оқытудағы жаңа технология аса қажетті педагогикалық мәселелердің шешімдерін табуға, ой   еңбегін арттыруға, оқу процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Жаңа технологияларды оқыту   үрдісінде қолданудың негізгі ерекшелігі ол оқытушылар мен оқушыларға өз бетімен және   бірлесіп шығармашылық жұмыс жасауға көп мүмкіндік береді және оны педагогикалық мақсатта   пайдалану оқушылардың зердесіне, сезіміне, көзқарасына әсер ете отырып оның интеллектуалдық  мүмкіншіліктерін арттыруға көмектеседі.

Дене тәрбиесінің әлеуметтік жүйе және қоғамдық құбылыс есебінде дене тәрбиесі жүйесін,   оның қалыптасуы мен дамуының негізгі заңдылықтарын, оның қызметі мен құрылымын танып,   білудің қажеттілігі білім мен тәрбие талаптарына сәйкес өсіп келе жатқан ұрпақтың дене тәрбиесін   қамтамасыз ету үшін керек. Дене тәрбиесі тек мектептегі дене шынықтыру сабағы ғана емес, ол   сабақтан тыс, мектептен де тыс денсаулыққа байланысты шаралар жүйесі екенін ескерсек, қазіргі   кезеңдегі білім беру орындарындағы дене тәрбиесінің жүйесі жастардың денсаулықтарын   нығайтумен қоса, тұлға бойындағы биологиялық-психологиялық қажеттіліктердің жан-жақты   жетілуіне, өмірге белсенді ұстаным мен ізгілікті қатынастарын дамытуды меңзейді. Мұндай  маңызды әдістеме ғылыми және оқу пәні ретінде жетекші рөл атқаратын, дене тәрбиесі

саласындағы кәсіптік бағытта болашақ мұғалімдерді дайындауды жүзеге асыратын жоғары оқу орындарындағы оқыту жүйесіне тікелей байланысты. Қазіргі кезеңде жалпы орта мектептердегі   оқу бағдарламаларын құрастыру бағыт-бағдары өзгерді. Алайда, бұлардың бәрінде мектеп   оқушыларын қайда оқитындығы ескерілмейді, олардың меңгеруі тиіс негізгі дағдылар мен   қабілеттер, оқу нормасын тапсыруға арналған шарттар көрсетілген. Денені шынықтыру   жаттығуларының орындалуы қозғалыс дайындығының деңгейі туралы мәлімет береді. Дегенмен,   бұл бағдарламалар базалық, үлгілік сипатқа ие, сондықтан оларды әрбір педагог жергілікті жағдай   мен салт-дәстүрлерге орай өзгертулер мен толықтырулар енгізіп, өзгерте алады. Дене тәрбиесі мәселелерін шығармашылық тұрғыда шешуге, өзгермелі өмір жағдайында   инновациялық процестер мен жаңашыл бағыттарды дер кезінде меңгере отырып, тәжірибеге сын   көзбен қарап, дене тәрбиесі міндеттерін жүзеге асыруға белсенді, салауаттылық пен дене   мәдениетін меңгерген маман даярлаудың маңыздылығы артуда.

Дене тәрбиесін, жаңа технология мен озат тәжірибені ұлттық және жалпыадамзаттық құндылық қағидаларымен сабақтастыра зерттеу – бүгінгі күн талабынан туындап отырған педагогика ғылымының міндеттерінің бірі. Дене тәрбиесінің мәнін бүгінгі жаңа заман талабына   сәйкес қарастыру – бұл адамды өзі өмір сүрген ортаның жемісі ғана емес, сол ортадағы дене    мәдениеті, адамгершілік қарым-қатынасы әрекетімен көрінетін субъект деп танылуымен  айқындалады. Қоғамның елеулі өзгерістерге түсуі, адамның мақсат-мұраттарына, тұрмыс-тіршілігі  мен мінез-құлқына, сондай-ақ өзінің жеке басына да субъект ретінде өзгеріс енгізуде. Оның үстіне  қоғамдағы салауаттылық, дене мәдениеті мен рухани құндылықтардың табиғаты, мәні, шығу тегі  және атқаратын қызметтері туралы жан-жақты зерттеу, оқушылардың дене тәрбиесін салауаттылық дене мәдениеті мәселесімен байланыста қарастыру қажеттігі біздің  тақырыбымыздың өзектілігін айқындай түседі.

Елімізде бәсекеге қабілетті білім – білім беру саласының ең басты міндеті болып отыр. Дамудың алдыңғы қатарындағы елдердің білім дәрежесімен теңесу – еліміздің біліми саясатының  негізгі көздегені. Дамыған елу елдің қатарына енудің алғышарттарының бірі де осы сапалы да   бәсекеге қабілетті білім. Сондықтан да еліміздегі мектептердегі білім берудің басты ұстанымдары  мен міндеттері, әрекеттері, жолдары осы мақсатқа орай ұйымдастырылады.

Мақсатқа жетудің түрлі жолдары бар. Солардың бірі де бірегейі оқытудың жаңа технологияларын пайдалану. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңының (Астана, 2000  жыл) 18-бабының 8-тармағында: «Оқытудың жаңа технологияларын сынақтан өткізу, білім  берудің жаңа мазмұнын енгізу үшін білім беру ұйымдарында эксперимент тәртібімен іске  асырылатын білім беру бағдарламалары әзірлену мүмкіндігі», - атап көрсетілген [1]. Осыған орай  қазір еліміздегі көптеген мектептерде білім берудің жаңа жүйесі енгізіліп, әлемдік білім беру   кеңістігіне бет алуда. Білімі мен ғылымы өз дәрежесінде дамыған елдер көш бастап, қашан да елдік дамудың кез келген саласында озық тұрары сөзсіз. Бізде осы көштен қалмаудың қамын  жасап бағудамыз.

Жалпы орта мектептердегі «Дене тәрбиесі» пәнінің мақсаты әлі күнге дейін толықтыруды   қажет етеді, осыған орай оның ғылыми негізделген бағыт-бағдарын жасау қажеттілігі туындайды.  Осы бағыттағы ізденістердің тиімдісі дене тәрбиесі сабағында дәстүрлі емес оқыту құралдарын  қолдануды зерттеу болып табылады.

Дене тәрбиесі өсіп келе жатқан жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру саласының бір тармағы  болып табылады және ол жеке тұлғаның жан-жақты дамуына, күшті де қуатты болып өсуіне, ұзақ  уақыт шығармашылық еңбекке жарамды адамды қалыптастыруға, оны Отан сүйгіштікке  дайындауға қызмет етеді.

Республикамыздағы білім беру саласында және әртүрлі қолдану салаларына байланысты  жаңа бағыттағы спорт, дене тәрбиесі жүйесі бойынша мамандарға деген сұраныстардың артуы,  оларды дайындаудағы білімділігі мен қабілеттілігі, біліктіліктің қазіргі талаптарға сай болуы өте  үлкен маңызды жұмыстарды атқаруды талап етеді және болашақ педагогтардың кәсіби  даярлығын, білім стандартына, мазмұнына сай жетілдіру мәселелері көкейкесті мәселе болып  отыр. Көрсетілген міндеттерді толық жүзеге асыру дене тәрбиесі жүйесіне тікелей байланысты.   Дене тәрбиесін жүзеге асыру – денсаулықты нығайту, білім беру, дамыту, тәрбиелеу міндеттерін   шешуге арналған педагогикалық жұмыстардың бірі бола отырып, жеке тұлғаның денсаулық   деңгейін арттыру, табиғи күш-қуатын нығайту, дене мүшелерін гигиеналық негіздері мен дене- қозғалыс қабілеті мүмкіндіктеріне сай, өз бетінше қимыл-қозғалыс жаттығуларын орындап, өзін- өзі үнемі дамытып, көңілді де сергек жүруге баулиды. Болашақ ұрпағымыздың денсаулығының мықтылығы, салауатты өмір сүруі мектеп мұғалімінің жеке басымен оның жоғары оқу орнындағы теориялық жеке тәжірибелік дайындығының дәрежесіне тікелей байланысты. Осыған орай оқушылардың дене тәрбиесі жүйесін  жүзеге асыру жұмыстарын ұйымдастыруға болашақ мұғалімдерді даярлау ісін кәсіби дайындықтың ажырамас бөлігі ретінде қарастыру керек. Дене тәрбиесі және спорт мамандары күрделі әлеуметтік міндеттерді шешуге араласумен бірге оқушылардың психологиялық ерекшеліктеріне сай, оқу-тәрбие міндеттерін шешуде олардың рухани жетекшісі де болуы тиіс.

Оқушыларға дене шынықтыру сабақтарында жаңа технологияны пайдалану оқыту мен тәрбиелеудің жалпы заңдылықтарына бағынған. Сондықтан оны іске асыру барысында дене тәрбиесінің жас және жыныстық ерекшеліктерін ескере отырып, осы заңдылықтарды көрсететін  жалпы педагогикалық ұстанымдарды басшылыққа алу қажет. Ол ұстанымдарға жататындар: жан-  жақтылық, саналылық пен белсенділік, бірте-бірте жасалатын әрекет, қайталамалық, көрнекілік,  жеке даралық.

 Оқу үдерісінің үздіксіздігі негізгі үш қағидаларда көрініс тапқан:

а) оқу-тәрбие үдерісі көп жылғы және жыл бойындағы сипатқа ие болуы тиіс;

ә) сабақ барысында әрбір келесі сабақтың әсері алдыңғы сабақтың ізінше қатпарлы әсер қалдыруы тиіс, себебі жас оқушының ағзасында алдыңғы сабақтардың әсерінен пайда болған жағымды өзгерістер беки түсуі және жетіле түсуі қажет;

б) демалыс жұмыс қабілетін қалпына келтірудің арта түсуі үшін жеткілікті болуы тиіс.

Дене жүктемелерін бірте-бірте және жоғары деңгейге арттыру ұстанымы олардың көлемі  мен қарқындылығының, оқушыны дайындауға қойылатын талаптардың бірте-бірте күрделенуінің  үздіксіз арта түсуімен байланысты болып келеді.

Сабақтарды бір-бірте күрделендіру оқушыны дайындаудың мүмкіндіктері мен деңгейлеріне  сәйкес келіп, олардың спорттық жетістіктерінің үздіксіз арта түсуін қамтамасыз етуі тиіс.  Дене жүктемелерінің толқынды түрде өзгеру ұстанымы олардың динамикасының толқынды  сипатын көрсетеді, себебі ол салыстырмалы алғанда оқу – тәрбие үдерісінің кіші-гірім үзіндісіне,  немесе сабақтардың кезеңдері мен тұтас бір дәуіріне де тән болуы мүмкін.

Спорттық техника мен оны жаңа тұрғыда жетілдіруге үйрету әдістерінің кез-келген түрінің  жағымды жақтары бар, бірақ ол жеке қалпында шапшаң әрі тиімді үйретуді толық қамтамасыз ете  алмайды, сондықтан спорттық техниканы меңгеру барысында барлық әдістер бірін-бірі  толықтыратын түрде қолданылады. Олар жиірек бір уақытта пайдаланылады.

Қимыл-қозғалыстарды белгілі реттілікте игеру. Атап айтқанда: дайындалып жүрген оқушылардың оқуға деген жағымды ынтасын қалыптастыру; қозғалыс қимылының мәні туралы  білімді қалыптастыру; әрбір спорт түрлері бойынша үйренетін қозғалыстар туралы толық түсінікті   қалыптастыру; үйренетін қозғалыс қимылын тұтастай игеру. Сөйтіп, қимылға үйрету дегеніміз - бұл білім алу, қозғалыс икемділігін қалыптастыру және тиісті дене жағынан қалыптасудың   қасиеттерін тәрбиелеу.

Талдау, жалпы білім беру мектептерінде оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру мен басқаруға  білім беру мен спорттық мекемелерге тән құрылымдар - мақсат, жалпы және арнайы (арнайылық)  міндеттер, әдістер мен қағидалар, оқу кеңістігінде жүзеге асатын, нақты бағыттылығы бар, оқу  материалының теориялық және тәжірибелік мазмұны кіретінін көрсетті. Оқушы-спортшының осы білім беру кеңістігіндегі таңдаған жолының басы, мектептегі оқу мерзіміндегі бастапқы кезеңнің  де нақты құрылымы немесе мазмұны болады.

Дене тәрбиесі сабағында оқытудың дәстүрлі емес құралдарын қолдану барсында оқушылардың дене тәрбиесін дамыту технологияларын жетілдіруге; дене тәрбиесі сабақтарында  оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеуге, дене тәрбиесі арқылы жеке тұлғаның психофизиологиясын өзгеруге: өзін-өзі реттеуін қалыптастыру; дене тәрбиесі сабақтарын пәнаралық байланыс арқылы жетілдіру; дене қабілетін рухани құндылықтар арқылы дамыту; релаксация арқылы жеке тұлғаның психофизиологиялық қабілеттерін дамыту; психикалық қуат  мүмкіндіктері мен дене тәрбиесін сабақтастырып дамытуға т.б. қол жеткізуге болады.

Қандыағаш қаласы нр 4 қазақ орта мектебі

АШЫҚ САБАҚ

Тақырыбы: Жалпы дамыту жаттығулары

Жауапты мұғалім Сағынова А.

Мақсаты: Оқушыларды ептілікке баулып, белсенділіктерін арттыру. Жалпы дамыту жаттығуларын үйрену.

Міндеті: Оқушыларды ұйымдастыру шапшаңдылыққа, тез

қимылдауын, іс-қимылдарын реттілігін жетілдіру. Өзара ұйымшылдыққа тәрбилеу.

Өтетін жері: Спорт зал

Өтетін уақыты: __________________

Қатысатын класы: _______________

Өткізетін мұғалім: А. Сағынова

ЖАЛПЫ ДАМЫТУ ЖАТТЫҒУЛАРЫ

Сабақтың мақсаты:

Дененің дұрыс қалыптасуына спорттың маңызы зор екенін түсіндіре отырып, оқушыларды шапшаңдыққа, төзімділікке, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

I Дайындық бөлім. Оқушыларды сапқа тұрғызу. Рапорт қабылдау. Сәлемдесу. Сабақтың тақырыбын айту. Жалпы дамыту жазу жаттығулары.

II Негізгі бөлім. Саптық жаттығуларды орындау. Сап сан ретімен санап Сап бірінші, екінші, үшіншіге санал; бір тізбектен үш тізбек құра, бірінші сандағы оқушылар оң аяқпен алға; екілер орнында; үштер сол аяқпен артқа қозғалу; сап оңға, солға, кері айнал секіріп кері айнал (жаттығуды бірнеше рет қайталау). Үш тізбекген бір тізбек құра (орындарыңа, жаттығу аяқталды). Сап бірінші, екіншіге санап. Бір тізбек- тен ,екі тізбек құр. Екінші саптағы оқушылар орындарында (ара қашықтықты сақтау) бірінші саптағы оқушылар оң аяқпен алға шығу, 1-2-3 рет жаттығуды орындау (оңға, солға, кері айнал ).

Жүгіру. Жүгіру жаттығуларын орындау. Сап оңға,саптық қадаммен алға бас;

жәй жүріс; залды айнала жүгіру 1 айналым); оң иық алға (жылан болып жүру 2 рет); бір саптан екі сап құрау; қол жоғарыда аяқтың үшымен журу;

қол белде өкшемен жүру; қол белде аяқтың ішімең және сыртымен жүру;

тіземізді бүгіп қолымызды тигізу. - қолымыз артта аяғымыздың ұшын тигізіп жүгіру, қолымызды созып жартылай отыру, қолымыз белде толығымен отыру,

екі сапта бір сап құрау, демалу жаттығуларын орындау терең демалу.

Жаттығулар орындау. Бір саптан үш сап құрау; ара қашықтықты сақтау; сап жартылай солға, - бастапқы қалып, сол аяқты қозғау бір қалыпта, басты оңға солға 4 рет қозғалту, қол иығымызда 1-2 алға, 3-4 артқа қозгалту, қолымыз кеудемізде 1-2, 3-4 қозғалту; оң қол жоғары да сол қол төменде, 1-2, келесі 3-4 рет қозғапту қопымызды аяғымыздың басына тигізу; 1-2-3 (4 бастапқы қапып); қолымыз жоғарыда 1, 2 қолымыз аяғымыздың ұшына тигізу төмең 3 отыру, 4 бастапқы қалып;

Қорытынды бөлім: Оқушыларды сапқа тұрғызу, жаттығу орындау кезінде жіберілген қателіктерді ескерту, жаттығуды өте жақсы орындаған оқушыларды атап өту, бағалау.

Үйге тапсырма. Жалпы жаттығуларды қайталап келу.

Сағынова Анар

Мұғалжар ауданы, Қандыағаш қаласы

нр 4 қазақ орта мектебінің

Дене шынықтыру пәні мұғалімі

Еңбек стажы 18 жыл

Денешынықтыру мұғалімі Жақсыбаев Нұржан ойынға қатысатын командаларды сапқа тұрғызады.

Жүргізуші :

Уа, халайық, құтты болсын мерекең,

Құтты болсын, құтты болсын берекен!

Наурыз тойы тойланады біздерде,

Қош келдіңдер мерекені көруге.

Құрметті ұстаздар, оқушылар! Міне , көптен күткен Ұлыстың ұлы күні тыныштық пен бейбіт күннің есігін айқара ашып келіп жетті. Баршаңызды Наурыз мерекесімен құттықтаймыз!

Уа, жарандар, жарандар!

Бәрің мұнда қарандар

Наурыз тойы басталды

Текке қарап тұрмандар.

Әулесін армандар

Үмітті боп жанғандар

Бақ дарып, қызыр қарасын

Мерекеден қалмандар.

О, жарандар, жарандар!

Тамашадан қалмандар

Құс қанаты көңілмен

Жер-әлемді шарландар

Оятып шың мен асқарды

Ерітіп мұз бен ақ қарды

Нұрландырған даланы

Наурыз-көктем басталды!

Жүргізуші :

Бүгінгі өткізгелі отырған «Наурыз думан» атты іс-шарамыздың алғашқы сайысын бастауға рұқсат етіңіздер.

Бірінші сөздің кезегін мектеп директоры- Сатаева Айгүл Уасилқызына береміз.

Ойынды бағалайтын әділ-қазылар алқасымен таныс болыныздар:

Адам өміріндегі барлық жақсылық атаулыға сәлемдесу арқау болып жатады. Имандылық шартында сәлемдесуді тілмен айту-парыз. Ендеше сөз кезегін 7ә, 7г, 6ә, 6г, 5ә.5г командаларына береміз. (Командалар топтың атын, эмбемаларын,ұрандарын қорғайды)

Жүргізуші :

Армысын, Наурыз,

Қуаныш болып, кір төрлет.

Ел болып саған

Көрсетіп жатыр сый-құрмет.

«Арқан тарту» ойынының шартын д\ш мұғалімі айтып түсіндіреді.

Д/ш мұғалімі : Оқушылар арқан тартудың ережесімен танысып болғаннан кейін жарыстың жүйсіне кірісеміз. Ең алдымен екі 5 – ші сыныптар, сосын 6 – шы, және 7 – ші сыныптар арқанды тарды. Осы үш сыныптың ұтқан командалары үздік мықтыны анықтайды.

Көктем жетті көл – көсір шуақ құрып

Қыс барады қиылып, жылып тұрып

Шатырында үйлердің Наурыз жүр.

Мұз пердесін аспаннан лақтырып

Наурыз қайтып оралды аты да аңыз

Сұраймыз алғыс та, ақы да біз

Үй – дастархан, думанымыз сахнамыз

Сахнада - .......................................................орындаунда музыкалық сәлем!

Жүргізуші :

Жыр сыйлаған, нұр сыйлаған тірлікке

Қастерледік, қадірінді білдік те.

Құтты болсын, Ұлыс күні жұмылдыр,

Бәрімізді ынтымақ пен бірлікке!

«Теңге алу» ойынының шартын д\ш мұғалімі айтып түсіндіреді.

«Теңге алу» ережесі: Әр команданың қыздары ұлдардың арқасына шығады. Сосын белгі бойынша ұлдар қыздарды көтеріп 10 – 15 м теңге орналасқан жерге уақытқа жүгіріп барады. Сосын ұлдар еңкейген кезде қыздар теңгеніалу керек. Теңгені алғаннан кейін өз орнына қайтып, эстафетаны келесі ойыншыға беру керек. Жарыс осылай өз жалғасын табады. Уақыты және теңгенің санына жалпы ұпай саны беріледі.

......................................................... орындауындамузыкалық сәлем - Ән: « Наурыз»

Жүргізуші :

«Қол күрес». ойынының шартын д\ш мұғалімі айтып түсіндіреді.

«Қол күрес» : Оқушылар қол күрестің ережесімен танысып болғаннан кейін жарыстың жүйсіне кірісеміз. Ең алдымен екі 5 – ші сыныптар, сосын 6 – шы, және 7 – ші сыныптардың оқушыларының арасында қол күрес өтеді . Осы үш сыныптың ұтқан оқушылары үздік мықтыны анықтайды.

.......................................... орындауында музыкалық сәлем!

Жүргізуші :

Наурызды тәңір бізге нәсіп еткен

Мейрім тынысын деп тасып өткен

Наурыз сән – салтанат , ұлттық рух

Бақытты наурызы бар халқым неткен

Халықтың пейілінен жаралғандай

Жүргізуші :

Келесі сайыстың түрі «Эстафетеалық ойындар» -д\ш мұғалімі айтып түсіндіреді.

«Эстафетеалық ойындар» - Ең алдымен екі 5 – ші сыныптар, сосын 6 – шы, және 7 – ші сыныптардың оқушыларының арасында эстафетаны өткіземіз. Олардың уақыт нәтижесіне байланысты үздік команданы анықтаймыз.

Жүргізуші :

Жүріңіздер наурызда басып аяқ

Қалыс адам болмасын некен – саяқ

Ән айтылсын, би биленсін, қауым болып

Уақыт болжы тұрмайтын өнерді аяп.

Келесі шешуші сайысымыз «Викториналық сұрақтар». Ойынының шартын д\ш мұғалімі айтады.

Әр команданың капитандарын шақырамыз. Оларға викториналық сұрақтарды берміз. 30 секундтың ішінде сұрақтарға жауаптарды жазу керек. Жауаптардың нәтижесіне байланысты ұпай саны беріледі.

Жүргізуші :

Әділ қазылар алқасы жарыстың қортындысын шығарға дейін, .........................................................

орындауында музыкалық сәлемді қабыл алыныздар.

Жүргізуші :

Мерекелік іс-шарамызды аяқтадық!

Хош келдің Наурыз, ардақты,

Халқым саған бар үмітін арнапты,

Жылда осылай келе бергін жасарып,

Гүлге бөлеп, нұрға бөлеп аймақты!

Батыс Қазақстан облысы

Ақжайық ауданы

М.Әуезов атындағы №2 ОЖББ мектептің

дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі

Бисекешов Ақболат Аққайырұлы

Сабақ жоспары

Дене тәрбиесі сабағынан 6 классқа арналған

Тақырыбы: «Жеңіл атлетика сабақтарының қауіпсіздік ережелері»

Күні:

Уақыты: 45минут

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға жеңіл атлетика сабақтарының қауіпсіздік ережелерімен таныстыру.

2. Жеңіл атлетика жаттығуларының түрлерін, әдіс-тәсілдерін,техникасын үйрету.

3. оқушылардың жылдамдық, күш, икемділік т.б. қасиеттерін дамыту.

Өтетін орны: спорт алаңы

Керекті құралдар: секундомер, ысқырық.

Сабақ бөлімі	Сабақ бөлімі	Уақыты	Әдістемелік нұсқау
I Ұ Й Ы М Д А С Т Ы Р У Б Ө Л І М І	- Сапқа тұру. Рапорт. Сәлемдесу. - Түзел! Тік тұр! - Оңға, солға, кері айнал! - Сабақтың тақырыбын айтып мақсатымен таныстыру - Алаңды айналып жүру Жүру жаттығулары: 1. Қолымыз жоғарыда аяқтың ұшымен жүру 2. Қол желкеде өкшемен жүру 3. Қолда аяғымызға тигізіп жүру 4. Қол алда жартылай отырып жүру 5. Қол белде толық отырып жүру 6. Қол белде отырып екі жанға секіріп жүру Жүгіру жаттығулары: Қол белде аяқты артқа лақтырып жүгіру Қол белде аяқты алға лақтырып жүру Қол алда тіземізді жоғары көтеріп жүру Қол жанда аяқты екі жанға лақтырып жүгіру Қол белде жанымызбен жүгіру Ж.Д.Ж 1. Б.қ. н.т. қолымыз белімізде, аяқ иық деңгейінде, басымызды 1 дегенде алға 2 артқа 3 оңға 4 солға еңкейтеміз. 2. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінде басымызды оңға 4 рет солға 4 рет айналдырамыз. 3. Б.қ. н.т. қолымыз иығымызда, аяқ иық деңгейінде, йығымызды алға 4 рет артқа 4 рет айналдырамыз 4. Б.қ. н.т. қолымыз кеуде тұсында аяқ иық деңгейінде 1 – 2 қолымызды артқа сермейміз. З – 4 оң жаққа сермейміз. Келесі З – 4 сол жаққа сермейміз. 5. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде 1 –артқа шалқаямыз, 2–алға иілеміз (қолымызды аяғымызға тигіземіз), 3–қолымызды жазып отырамыз, 4–б.қ. 6. Б.қ. н.т. оң қол жоғарыда сол қол төменде 1 –2 қолымызды артқа серменйміз. 3–4 қолымызды ауыстырамыз. 7. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде. 1 –2–3–4 белімізді оңға айналдырамыз, келесі 1 –2–3–4 солға айналдырамыз. 8. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа қолымызды тигіземіз. 2 –сол аяққа қолымызды тигіземіз. 3 – ортаға еңкейеміз 4 – Б.қ. 9. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа отырамыз. 2 – Б.қ. 3 –сол аяққа отырамыз. 4 –Б.қ. 10. Б.қ. н.т. қол тізеде, аяқ иық деңгейінде, тіземізді ішке қарай 4 рет, сыртқа қарай 4 рет айналдырамыз. 11. Б.қ. н.т. қол тізеде аяқ қосылған тіземізді оңға 4 рет, солға 4 рет айналдырамыз. 12. Б.қ. н.т. қол белде оң аяққа 4 рет, сол аяққа 4 рет, қос аяққа 4 рет секіреміз.	5-10 мин 4-5 рет 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 3-4 рет 3-4 рет 5-6 рет 5-6 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет	Спорттық кимдеріне көңіл бөлу Дұрыс бұрылуын қадағалау Қолымыз ішке қарайды, шынтағымыз бүгілмейді Денемізді тік ұстаймыз Тіземіз бүгілмейді Тіземізді барынша жоғары көтереміз Жаттығудың дұрыс орындалуын қадағалау Алақан жайылған күнінде Қолымызды аяғымызға тигіземіз Шынтақты бүкпейміз Тізе бүгілмейді Аяқтың ұшына секіреміз
II Н Е Г І З Г І Б Ө Л І М	Жеңіл атлетикаға жүгіру, секіру, лақтыру жаттығулары жататыны белгілі. Жеңіл атлетика сабақтарында төмндегі қауіпсіздік ережелерін қатаң сақтау керек. 1. Қысқа қашықтыққа тек өз жолыңмен жүгіруің керек. Жүгіріп келе жатып кілт тоқтауға болмайды. 2. жалпы жеңіл атлетикамен шұғылданған кезде резеңке табанды аяқ киім кию керек. 3. ұзындыққа, биіктікке секірер алдында шұңқұрлардағы құмды қопсытып алу қажет. 4. Спорт құралдарын (гранат, диск, найза) лақтырғанда лақтыру бағытында тұруға болмайды. 5. лақтырған ядроны қағып алуға болмайды және оны лақтырар кезде ядроның жерге түсіп кету жағдайынан сақтану керек. 6. Жүгіретін, секіретін және лақтыратын алаңдарды көлденең кесіп өтуге болмайды. 7. Лақтырушының оң жағында тұруға және құралдарды рұқсатсыз алуға болмайды. 8. Жауын шашынды күндері лақтыратын құрал жабдықтарды мұқият сүртіп құрғатып алу керек. 9. Тырма мен күректі сабақ өтетін жерде қалдыруға болмайды.	25-30 минут
III Қ Б О Ө Р Л Ы І Т М Ы Н Д Ы	- Сапқа тұрғызу. - Сабақты қортындылау. - Жақсы қатысқан оқушыларды өте жақсы деген бағамен мадақтап бағалау. - Оқушылардың тыныс алуын қалпына келтіру - Үйге тапсырма беру. - Оқушылармен қоштасу.	5-7 минут 2айналым	Сапқа дұрыс тұруын, тыныс алу жаттығуларын дұрыс жасауды қадағалау.

Батыс Қазақстан облысы

Ақжайық ауданы

М.Әуезов атындағы №2 ОЖББМ

Телагисов Қуаныш Эдуардұлы І санатты дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі

Сабақ жоспары

Тақырыбы: Футбол ойынының қауіпсіздік ережелері

Сынып: 5-сынып

Күні:

Уақыты: 45минут

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға спорттық ойындардың адам өміріне қажеттілігін түсіндіру.

2. футбол ойынының қауіпсіздік ережелерін айтып түсіндіру.

3. оқушылардың ұжымшылдық, достық т.б. қасиеттерін дамыту.

Өтетін орны: спорт алаңы

Керекті құралдар: секундомер, ысқырық, доп.

Сабақ бөлімі	Сабақ бөлімі	Уақыты	Әдістемелік нұсқау
I Ұ Й Ы М Д А С Т Ы Р У Б Ө Л І М І	- Сапқа тұру. Рапорт. Сәлемдесу. - Түзел! Тік тұр! - Оңға, солға, кері айнал! - Сабақтың тақырыбын айтып мақсатымен таныстыру - Алаңды айналып жүру Жүру жаттығулары: 1. Қолымыз жоғарыда аяқтың ұшымен жүру 2. Қол желкеде өкшемен жүру 3. Қолда аяғымызға тигізіп жүру 4. Қол алда жартылай отырып жүру 5. Қол белде толық отырып жүру 6. Қол белде отырып екі жанға секіріп жүру Жүгіру жаттығулары: Қол белде аяқты артқа лақтырып жүгіру Қол белде аяқты алға лақтырып жүру Қол алда тіземізді жоғары көтеріп жүру Қол жанда аяқты екі жанға лақтырып жүгіру Қол белде жанымызбен жүгіру Ж.Д.Ж 1. Б.қ. н.т. қолымыз белімізде, аяқ иық деңгейінде, басымызды 1 дегенде алға 2 артқа 3 оңға 4 солға еңкейтеміз. 2. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінде басымызды оңға 4 рет солға 4 рет айналдырамыз. 3. Б.қ. н.т. қолымыз иығымызда, аяқ иық деңгейінде, йығымызды алға 4 рет артқа 4 рет айналдырамыз 4. Б.қ. н.т. қолымыз кеуде тұсында аяқ иық деңгейінде 1 – 2 қолымызды артқа сермейміз. З – 4 оң жаққа сермейміз. Келесі З – 4 сол жаққа сермейміз. 5. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде 1 –артқа шалқаямыз, 2–алға иілеміз (қолымызды аяғымызға тигіземіз), 3–қолымызды жазып отырамыз, 4–б.қ. 6. Б.қ. н.т. оң қол жоғарыда сол қол төменде 1 –2 қолымызды артқа серменйміз. 3–4 қолымызды ауыстырамыз. 7. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде. 1 –2–3–4 белімізді оңға айналдырамыз, келесі 1 –2–3–4 солға айналдырамыз. 8. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа қолымызды тигіземіз. 2 –сол аяққа қолымызды тигіземіз. 3 – ортаға еңкейеміз 4 – Б.қ. 9. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа отырамыз. 2 – Б.қ. 3 –сол аяққа отырамыз. 4 –Б.қ. 10. Б.қ. н.т. қол тізеде, аяқ иық деңгейінде, тіземізді ішке қарай 4 рет, сыртқа қарай 4 рет айналдырамыз. 11. Б.қ. н.т. қол тізеде аяқ қосылған тіземізді оңға 4 рет, солға 4 рет айналдырамыз. 12. Б.қ. н.т. қол белде оң аяққа 4 рет, сол аяққа 4 рет, қос аяққа 4 рет секіреміз.	5-10 мин 4-5 рет 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 3-4 рет 3-4 рет 5-6 рет 5-6 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет	Спорттық кимдеріне көңіл бөлу Дұрыс бұрылуын қадағалау Қолымыз ішке қарайды, шынтағымыз бүгілмейді Денемізді тік ұстаймыз Тіземіз бүгілмейді Тіземізді барынша жоғары көтереміз Жаттығудың дұрыс орындалуын қадағалау Алақан жайылған күнінде Қолымызды аяғымызға тигіземіз Шынтақты бүкпейміз Тізе бүгілмейді Аяқтың ұшына секіреміз
II Н Е Г І З Г І Б Ө Л І М	Футбол ойыны жылдамдықты, күшті, икемділікті, төзімділікті арттыруға үлкен әсер етеді. Ойынның негізгі мақсаты екі команданың арасындағы сайыс арқылы жеңіске жету. Футбол ойынының қауіпсіздік ережелері: - Ойын барысында даурығып айқайлауға болмайды, бірақ ойыншы әріптесіне белгі беруге болады. - Ойынға төрешілік етушінің ескертпесін ойыншылар мүлтіксіз орындауға тиісті. - Допты алып бара жатқан қарсыласты қуып жеткен жағдайда, оның аяғын емес, допты тебу арқылы тартып алуға болады. - Төрешінің берген белгісін естіген сәтте ойынды тоқтату керек. - Жүгіріп бара жатқан қарсыласты артынан келіп итеріп жіберуге, шалуға болмайды. - Допқа таласқанда, қарсылас ойыншыны итеруге болмайды. - Қандай жағдайда болмасын, қақпашыға тиісуге болмайды. Дөрекілік жсау футболшыға жат құбылыс. - Ауа райына қарай оынға киетін спорт киімдері өзгереді.	25-30 минут
III Қ Б О Ө Р Л Ы І Т М Ы Н Д Ы	- Сапқа тұрғызу. - Сабақты қортындылау. - Жақсы қатысқан оқушыларды өте жақсы деген бағамен мадақтап бағалау. - Оқушылардың тыныс алуын қалпына келтіру - Үйге тапсырма беру. - Оқушылармен қоштасу	5-7 минут 2айналым	Сапқа дұрыс тұруын, тыныс алу жаттығуларын дұрыс жасауды қадағалау.

Батыс Қазақстан облысы

Ақжайық ауданы

М.Әуезов атындағы №2 ОЖББ мектептің

дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі

Бисекешов Ақболат Аққайырұлы

Сабақ жоспары

Дене тәрбиесі сабағынан 6 классқа арналған

Тақырыбы: «60 м жүгіру»

Күні:

Уақыты: 45минут

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға жеңіл атлетика жаттығуларының адам өміріне қажеттілігін түсіндіру

2. Жеңіл атлетика жаттығуларының түрлерін, әдіс-тәсілдерін,техникасын үйрету.

3. оқушылардың жылдамдық, күш, икемділік т.б. қасиеттерін дамыту.

Өтетін орны: спорт алаңы

Керекті құралдар: секундомер, ысқырық.

Сабақ бөлімі	Сабақ бөлімі	Уақыты	Әдістемелік нұсқау
I Ұ Й Ы М Д А С Т Ы Р У Б Ө Л І М І	- Сапқа тұру. Рапорт. Сәлемдесу. - Түзел! Тік тұр! - Оңға, солға, кері айнал! - Сабақтың тақырыбын айтып мақсатымен таныстыру - Алаңды айналып жүру Жүру жаттығулары: 1. Қолымыз жоғарыда аяқтың ұшымен жүру 2. Қол желкеде өкшемен жүру 3. Қолда аяғымызға тигізіп жүру 4. Қол алда жартылай отырып жүру 5. Қол белде толық отырып жүру 6. Қол белде отырып екі жанға секіріп жүру Жүгіру жаттығулары: Қол белде аяқты артқа лақтырып жүгіру Қол белде аяқты алға лақтырып жүру Қол алда тіземізді жоғары көтеріп жүру Қол жанда аяқты екі жанға лақтырып жүгіру Қол белде жанымызбен жүгіру Ж.Д.Ж 1. Б.қ. н.т. қолымыз белімізде, аяқ иық деңгейінде, басымызды 1 дегенде алға 2 артқа 3 оңға 4 солға еңкейтеміз. 2. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінде басымызды оңға 4 рет солға 4 рет айналдырамыз. 3. Б.қ. н.т. қолымыз иығымызда, аяқ иық деңгейінде, йығымызды алға 4 рет артқа 4 рет айналдырамыз 4. Б.қ. н.т. қолымыз кеуде тұсында аяқ иық деңгейінде 1 – 2 қолымызды артқа сермейміз. З – 4 оң жаққа сермейміз. Келесі З – 4 сол жаққа сермейміз. 5. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде 1 –артқа шалқаямыз, 2–алға иілеміз (қолымызды аяғымызға тигіземіз), 3–қолымызды жазып отырамыз, 4–б.қ. 6. Б.қ. н.т. оң қол жоғарыда сол қол төменде 1 –2 қолымызды артқа серменйміз. 3–4 қолымызды ауыстырамыз. 7. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде. 1 –2–3–4 белімізді оңға айналдырамыз, келесі 1 –2–3–4 солға айналдырамыз. 8. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа қолымызды тигіземіз. 2 –сол аяққа қолымызды тигіземіз. 3 – ортаға еңкейеміз 4 – Б.қ. 9. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа отырамыз. 2 – Б.қ. 3 –сол аяққа отырамыз. 4 –Б.қ. 10. Б.қ. н.т. қол тізеде, аяқ иық деңгейінде, тіземізді ішке қарай 4 рет, сыртқа қарай 4 рет айналдырамыз. 11. Б.қ. н.т. қол тізеде аяқ қосылған тіземізді оңға 4 рет, солға 4 рет айналдырамыз. 12. Б.қ. н.т. қол белде оң аяққа 4 рет, сол аяққа 4 рет, қос аяққа 4 рет секіреміз.	5-10 мин 4-5 рет 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 3-4 рет 3-4 рет 5-6 рет 5-6 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет	Спорттық кимдеріне көңіл бөлу Дұрыс бұрылуын қадағалау Қолымыз ішке қарайды, шынтағымыз бүгілмейді Денемізді тік ұстаймыз Тіземіз бүгілмейді Тіземізді барынша жоғары көтереміз Жаттығудың дұрыс орындалуын қадағалау Алақан жайылған күнінде Қолымызды аяғымызға тигіземіз Шынтақты бүкпейміз Тізе бүгілмейді Аяқтың ұшына секіреміз
II Н Е Г І З Г І Б Ө Л І М	60 м қашықтықты уақыт бойынша жоғары шапшаңдықпен жүгіру төменгі сөрелік қалыптан орындалады. Сөреде тұру, одан жүгіріп шығу, сөрелік екпін алу тәсілдері жоғарыда айтылғандай, қашықтықтың бастапқы кезіндегі, алғашқы 15-25 м жерді аяқты жерге қатты тірей басып жүгіру арқылы орындалады. Серпілу қуатын арттыру үшін санды шапшаң жоғары әрі ілгері көтеру маңызды рөл атқарады. Алғашқы жаттығудан бастап қысқа қашықтыққа жүгіргенде өкшені жерге тигізбей, табанның ұшымен басып жүгіруге тырысу керек. Өзге қашықтықтарға қарағанда, Қысқа қашықтықта адым кеңірек болады. 60 м жүгірудің соңында шапшаңдықты төмендетпестен мәреден өту керек. Бұл сәтте жылдамдықты бәсеңдету үлкен қателік болып табылады. Қашықтықтың ең соңғы адымдарында мәре кермесіне барынша қатты ұмтылып жеткен дұрыс. Жүгіруді тек мәреден өткеннен кейін ғана баяулату керек. Жүгірудің жеңіл, дұрыс орындалуы: аяқты жерге жұмсақ тіреу, жүгірген кезде денені шылқайтпай ұстау тез жүгіру мен төзімділіктің кепілі.	25-30 минут
III Қ Б О Ө Р Л Ы І Т М Ы Н Д Ы	- Сапқа тұрғызу. - Сабақты қортындылау. - Жақсы қатысқан оқушыларды өте жақсы деген бағамен мадақтап бағалау. - Оқушылардың тыныс алуын қалпына келтіру - Үйге тапсырма беру. - Оқушылармен қоштасу	5-7 минут 2айналым	Сапқа дұрыс тұруын, тыныс алу жаттығуларын дұрыс жасауды қадағалау.

Батыс Қазақстан облысы

Ақжайық ауданы

М.Әуезов атындағы №2 ОЖББ мектептің

дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі

Бисекешов Ақболат Аққайырұлы

Сабақ жоспары

Дене тәрбиесі сабағынан 6 классқа арналған

Тақырыбы: «60 м жүгіру»

Күні:

Уақыты: 45минут

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға жеңіл атлетика жаттығуларының адам өміріне қажеттілігін түсіндіру

2. Жеңіл атлетика жаттығуларының түрлерін, әдіс-тәсілдерін,техникасын үйрету.

3. оқушылардың жылдамдық, күш, икемділік т.б. қасиеттерін дамыту.

Өтетін орны: спорт алаңы

Керекті құралдар: секундомер, ысқырық.

Сабақ бөлімі	Сабақ бөлімі	Уақыты	Әдістемелік нұсқау
I Ұ Й Ы М Д А С Т Ы Р У Б Ө Л І М І	- Сапқа тұру. Рапорт. Сәлемдесу. - Түзел! Тік тұр! - Оңға, солға, кері айнал! - Сабақтың тақырыбын айтып мақсатымен таныстыру - Алаңды айналып жүру Жүру жаттығулары: 1. Қолымыз жоғарыда аяқтың ұшымен жүру 2. Қол желкеде өкшемен жүру 3. Қолда аяғымызға тигізіп жүру 4. Қол алда жартылай отырып жүру 5. Қол белде толық отырып жүру 6. Қол белде отырып екі жанға секіріп жүру Жүгіру жаттығулары: Қол белде аяқты артқа лақтырып жүгіру Қол белде аяқты алға лақтырып жүру Қол алда тіземізді жоғары көтеріп жүру Қол жанда аяқты екі жанға лақтырып жүгіру Қол белде жанымызбен жүгіру Ж.Д.Ж 1. Б.қ. н.т. қолымыз белімізде, аяқ иық деңгейінде, басымызды 1 дегенде алға 2 артқа 3 оңға 4 солға еңкейтеміз. 2. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінде басымызды оңға 4 рет солға 4 рет айналдырамыз. 3. Б.қ. н.т. қолымыз иығымызда, аяқ иық деңгейінде, йығымызды алға 4 рет артқа 4 рет айналдырамыз 4. Б.қ. н.т. қолымыз кеуде тұсында аяқ иық деңгейінде 1 – 2 қолымызды артқа сермейміз. З – 4 оң жаққа сермейміз. Келесі З – 4 сол жаққа сермейміз. 5. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде 1 –артқа шалқаямыз, 2–алға иілеміз (қолымызды аяғымызға тигіземіз), 3–қолымызды жазып отырамыз, 4–б.қ. 6. Б.қ. н.т. оң қол жоғарыда сол қол төменде 1 –2 қолымызды артқа серменйміз. 3–4 қолымызды ауыстырамыз. 7. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде. 1 –2–3–4 белімізді оңға айналдырамыз, келесі 1 –2–3–4 солға айналдырамыз. 8. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа қолымызды тигіземіз. 2 –сол аяққа қолымызды тигіземіз. 3 – ортаға еңкейеміз 4 – Б.қ. 9. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1 –оң аяққа отырамыз. 2 – Б.қ. 3 –сол аяққа отырамыз. 4 –Б.қ. 10. Б.қ. н.т. қол тізеде, аяқ иық деңгейінде, тіземізді ішке қарай 4 рет, сыртқа қарай 4 рет айналдырамыз. 11. Б.қ. н.т. қол тізеде аяқ қосылған тіземізді оңға 4 рет, солға 4 рет айналдырамыз. 12. Б.қ. н.т. қол белде оң аяққа 4 рет, сол аяққа 4 рет, қос аяққа 4 рет секіреміз.	5-10 мин 4-5 рет 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 1айналым 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 3-4 рет 3-4 рет 5-6 рет 5-6 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет 4-5 рет	Спорттық кимдеріне көңіл бөлу Дұрыс бұрылуын қадағалау Қолымыз ішке қарайды, шынтағымыз бүгілмейді Денемізді тік ұстаймыз Тіземіз бүгілмейді Тіземізді барынша жоғары көтереміз Жаттығудың дұрыс орындалуын қадағалау Алақан жайылған күнінде Қолымызды аяғымызға тигіземіз Шынтақты бүкпейміз Тізе бүгілмейді Аяқтың ұшына секіреміз
II Н Е Г І З Г І Б Ө Л І М	60 м қашықтықты уақыт бойынша жоғары шапшаңдықпен жүгіру төменгі сөрелік қалыптан орындалады. Сөреде тұру, одан жүгіріп шығу, сөрелік екпін алу тәсілдері жоғарыда айтылғандай, қашықтықтың бастапқы кезіндегі, алғашқы 15-25 м жерді аяқты жерге қатты тірей басып жүгіру арқылы орындалады. Серпілу қуатын арттыру үшін санды шапшаң жоғары әрі ілгері көтеру маңызды рөл атқарады. Алғашқы жаттығудан бастап қысқа қашықтыққа жүгіргенде өкшені жерге тигізбей, табанның ұшымен басып жүгіруге тырысу керек. Өзге қашықтықтарға қарағанда, Қысқа қашықтықта адым кеңірек болады. 60 м жүгірудің соңында шапшаңдықты төмендетпестен мәреден өту керек. Бұл сәтте жылдамдықты бәсеңдету үлкен қателік болып табылады. Қашықтықтың ең соңғы адымдарында мәре кермесіне барынша қатты ұмтылып жеткен дұрыс. Жүгіруді тек мәреден өткеннен кейін ғана баяулату керек. Жүгірудің жеңіл, дұрыс орындалуы: аяқты жерге жұмсақ тіреу, жүгірген кезде денені шылқайтпай ұстау тез жүгіру мен төзімділіктің кепілі.	25-30 минут
III Қ Б О Ө Р Л Ы І Т М Ы Н Д Ы	- Сапқа тұрғызу. - Сабақты қортындылау. - Жақсы қатысқан оқушыларды өте жақсы деген бағамен мадақтап бағалау. - Оқушылардың тыныс алуын қалпына келтіру - Үйге тапсырма беру. - Оқушылармен қоштасу	5-7 минут 2айналым	Сапқа дұрыс тұруын, тыныс алу жаттығуларын дұрыс жасауды қадағалау.

Бекітемін»

_____________ ______________

Мектеп директоры

1. Сабақтың тақырыбы: Автоматты (пулеметті) бөлшектеу және жинақтау.

1. Сабақтың мақсаты: Оқушыларға автоматты (пулеметті) бөлшектеу және жинақтау жүргізуге үйрету.

3. Уақыты: 45 минут.

1. Өткізілетін орны: 10 сынып, АӘД бөлмесі.

1. Көрнекілік құралдар: АӘД оқулығы, плакат,АК-74 макеті,графопроектор,компютер.

1. Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі – 2 минут.

Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.

ә) Өтілген тақырыпты сұрау кезеңі

1. Үй тапсырмасын тест арқылы алу 8 мин.

б) Негізгі бөлім 20 мин.

1.Интерактивті тақтада автоматты (пулеметті) толық емес бөлшектеу тәртібін көрсету.Көрсетумен бір мезетте бөлшектеу ретімен АК-74 макетін бөлшектеу, түсіндіру.

Автоматты (пулеметті) бөлшектеу және жинақтау.

Автоматты (пулеметті) бөлшектеу толық және толық емес болуы мүмкін: толық емес бөлшектеу- автоматты (пулеметті) тазалау, майлау және тексеру үшін; толық бөлшектеу-жаңбыр мен қар астында қалғанда не жөндеу кезінде автоматты (пулеметті) қатты ластанудан тазалау үшін жүргізіледі. Автоматты (пулеметті) толық емес бөлшектеу үстел үстінде немесе таза төсеніш жайылып жүргізіледі; бөлшектер мен механизмдер бөлектенген ретімен қойылады.

Автоматты (пулеметті) жинақтау кезінде оның бөлімдеріндегі нөмірлерді салыстыру керек; әр автоматтың (пулеметтің) ұңғы қорабындағы нөмір газ құбырындағы, бекітпе ергенегіндегі, бекітпедегі, ұңғы қорабы қақпағындағы және басқа бөліктердегі нөмірге сәйкес келуі керек.

Автоматты (пулеметті) бөлектеу мен жинақтау аса сақтықпен ғана жүргізіледі.

Пулеметті бөлектеу алдында оның ұңғы бөлігін солға қарата сирағымен қою керек.

Пулеметті жинақтау соңында оны сол қолмен тік ұстап, оң қолмен оның сирақтарын аздап ажырата, ұңғыға тақап және серіппелі ілмекпен бекіту арқылы оның сирақтарын жинайды.

Автоматты (пулеметті) толық емес бөлшектеу тәртібі:

1). Оқжатарды бөлектеу. Автоматты (пулеметті) сол қолмен дүмінің маңдайшасынан не құндағынан ұстап, оң қолмен оқжатарды орай ұстайды, бас бармақпен бекіткішті қысып, оқжатардың төменгі жағын ілгері ұмсындырып, оны бөлектеп алады. Содан кейін оқтықта оқтың бар жоғын тексереді, бұл үшін ауыстырғыш төменге түсіріледі, оны «АВ» ( автоматты ату) немесе «ОД» (жекелей ату) жағдайына қойып, бекітпе жақтауының тұтқасы кейін жылжытылады, оқтықты тексеріп, бекіткіш жақтауы жіберіліп, шүріппені ұрыстық қайырудан (взводтан) босатады.

2) Жабдықтар пеналын дүм ұясынан шығарып алу. Оң қолдың сұқ саусағымен дүм ұясының қақпағын пенал серіппенің әсерімен ұядан шығатындай етіп басады; пеналды ашып, одан сүрткішті, тазалағышты, бұрауышты, қаққышты шығару қажет.

3) Сүмбіні алу. Сүмбінің ұшын оның басы қарауылдың негізіндегі тіректен шығатындай етіп ұңғыдан тартып, сүмбіні жоғары суырып алады.

4) Автоматтан – ұңғылық тежеуіш-компенсаторын, пулеметтен – жалын сөндіргішін бөліп алу. Бұрауышпен ұңғылық тежеуіш компенсатордың орнықтырғышы батырылады.Ұңғылық тежеуіш компенсатор қарауыл негізіндегі бұрандалы дөңестен сағат тіліне қарсы бағытта бұралып шығарылады. Ұңғылық тежеуіш компенсатор (жалын сөндіргіш) тым қатты бұралған жағдайда ұңғылық тежеуіш компенсатордың әйнегіне қойылған сүмбінің көмегімен бұрап алуға болады.

5) Ұңғы қорапшасының қақпағын бөлектеу. Сол қолмен дүмнің мойнын қамти ұстап, осы қолдың бас бармағымен қайтармалы механизмнің бағыттаушы өзегінің дөңесін басады, оң қолмен ұңғы қорабы қақпағының артқы бөлігін жоғары көтеріп қақпақшаны алады.

6) Қайтармалы механизмді бөліп алу. Автоматты (пулеметті) дүмнің мойнынан сол қолмен ұстап тұрып, оң қолмен қайтармалы механизмнің бағыттаушы өзегін оның өкшесі ұңғы қорабының бойлық ойығынан шыққанша ілгері қарай ұмсындырады; бағыттаушы өзектің артқы шетін көтеріңкіреп, қайтармалы механизмді бекітпе жақтауының арнасынан шығарады.

7) Бекітпемен қоса бекітпе жақтауын алу. Автоматты (пулеметті) сол қолмен одан әрі ұстап тұрып, оң қолмен бекітпе жақтауын артқа тірелгенше тартып, оны бекітпемен бірге көтеріңкіреп барып, ұңғы қорабынан бөлектеп алады.

8) Бекітпені бекітпе жақтауынан алу. Бекітпе жақтауын бекітпе жоғарыда болатындай етіп сол қолға алады; оң қолмен бекітпені кейін шегеріп, бекітпенің жетекші дөңесі бекітпе жақтауының фигуралы ойығынан шығатындай етіп, бекітпені алға қарай шығарып алады.

9) Ұңғылық бастырмасымен газ түтігін босатып алу. Автоматты (пулеметті) сол қолмен ұстап тұрып, оң қолмен жабдық пеналын газ түтігі тұйықталғышының шығыңқысына тік бұрышты саңылаумен кіргізеді, жапқышты өзінен тік жағдайға дейін бұрып, газ түтігін газ камерасының келте түтігінен шығарып алады.

Автоматты (пулеметті) толық емес бөлшектеуден кейін жинастыру реті.

1. Газ түтікшесін ұңғылық бастырмасымен қосу. Автоматты (пулеметті) сол қолмен ұстап тұрып, оң қолмен газ түтігін алдыңғы шетімен газ камерасының келте түтігіне ұмсындырады және ұңғы бастырмасының артқы шетін ұңғыға қысады; тұйықталғышты оның орнықтырғышы көздеу қалыбының ойығына кіргенше бұрайды.

2. Бекітпені бекітпе жақтауына қосу. Бекітпе жақтауын сол қолмен оң қолға алып, оны цилиндрлі бөлігімен жақтау арнасына сұғады; бекітпені оның жетекші дөңесі бекітпе жақтауының фигуралы ойығына кіретіндей етіп бұрап, бекітпені алға қарай сұғады.

3. Бекітпемен қоса бекітпе жақтауынұңғы қорабына қосу. Сол қолмен дүмнің мойыншасын қамти ұстайды. Бекітпесіне қоса бекітпе жақтауын оң қолда бас бармақпен қысылған бекітпе алдыңғы жағдайда болатындай етіп ұстап тұрып, газ поршенін көздеуіш қалыбының қуысына кіргізеді де ұңғы қорабының қайырмалары бекітпе жақтауының ойықтарына кіретіндей етіп бекітпе жақтауын ілгері жылжытады, оны сәл-пәл күштеп ұңғы қорабына қосады да, ілгері ұмсындырады.

4. Қайтармалы механизмді қосу. Оң қолмен қайтармалы механизмді бекітпе жақтауының арнасына кіргізеді, қайтармалы серіппені қысып, бағыттаушы өзекті ілгері итереді де, біршама төмен түсіріп, оның өкшесін ұңғы қорабының бойлық ойығына кіргізеді.

5. Ұңғы қорапшасының қақпағын қосу. Ұңғы қорабының алдыңғы шетімен көздеу қалыбындағы жартылай шеңбер ойыққа кіргізіледі, қақпақтың артқы шетін оң қолдың алақанымен қайтармалы механизмнің бағыттаушы өзегінің шығыңқысы ұңғы қорабының қақпағының ойығына кіретіндей етіп алға және төмен ұмсындырады.

6. Шүріппені ұрыстың қайырмасынан босатып, сақтандырғышқа қою. Ағытқыш ілмекті басып, ауыстырғышты тірелгенге дейін жоғары көтереді.

7. Автоматқа ұңғылы-тежеуіш компенсаторды, пулеметке – жалын сөндіргішті қосу. Дүмді тежеуіш-компенсаторды қарауыл бойындағы шығыңқы бөлікке тірелгенше бұрайды. Егер ұңғылы тежеуіш-компенсатордың (жалын сөндінгіштің) саңылауы орнықтырғышқа сәйкес келмесе, ұңғылы тежеуіш-компенсатор ұңғысына немесе жалын сөндіргішті саңылау орнықтырғышқа орналасқанша айналдырады (бір айналымнан артық емес)

8. Сүмбіні қосу.

9. Пеналды дүм ұясына салу. Сүрткішті, тазалағышты, бұрауышты, қаққышты пеналға салып, қақпағын жабады да, пеналды түбімен дүм ұясына қақпақша жабылатындай етіп кіргізеді. Жиналмалы дүмді автоматта пенал оқжатарға арналған сөмке қалтасына салынады.

10. Оқжатарды автоматқа қосу. Автоматты сол қолмен дүм мойыншасынан немесе шетмойыннан ұстап тұрып, оң қолмен оқжатардың ілгішін ұңғы қорабының терезесіне енгізіп, оқжатардың ілмегі оқжатардың тірек шығыңқысынан асатындай етіп өзіне бұрады.

Автоматты (пулеметті) тексеріп қарау және оны атысқа дайындау.

Автоматтың (пулеметтің) атуға жарамдылығын, тазалығын, майдың сапасын тексеру және автоматты атысқа дайындау үшін автоматты (пулеметті), керек-жарақтарды және оқжатарды тексеріп қарау жұмыстыры жүргізіледі.

Жауынгерлер мен сержанттар автоматты (пулеметті):

• күн сайын;

• сабаққа шығар алдында, күзетке түсер алдында, ұрыс жағдайында – күніне бірнеше рет, жауынгерлік міндетті орындау алдында;

• тазалау кезінде тексеру керек.

Автоматтың (пулеметтің) оқжатарлары мен керек-жарақтарының ақаулары дер кезінде жойылуы керек.

Автоматтың (пулеметтің) қалыпты жағдайын бұзатын негізгі ақаулары мыналар болып табылады:

• қарауыл майысқанда немесе соғылғанда, бір жағына төменге немесе жоғарыға қарай орнынан жылжығанда – оқтар қарауыл ұшының орнына қарама-қарсы жаққа ауытқиды;

• көздеу тақташасы майысқанда немесе қисайғанда – оқтар көздеу тақташасы қырының кесігі ауысуы жағына ауытқиды.

• ұңғы майысқанда – оқтар ұңғының ауыз жағындағы қайырма жағына ауытқиды.

• ұңғы арнасының қажалуы, ойық өрістері бұрыштарының дөңгеленуі мен тозуы, көздеу тақташа, қарауыл, дүм тербетілуі – мұның барлығы оқ шашырауын көбейтеді.

2. Автоматы (пулеметті) толық емес бөлшектеу реті (бейнематериал) 2 мин.

в) Қорытынды бөлім – 3 минут.

1. Тест материалдарының бағаларын қою.

2. Қосымша сұрақтарға жауап берген оқушыларға баға қою.

3. Үй тапсырмасын беру.

4.Оқушылармен қоштасу

Алғашқы әскери дайындық пәнінің

ұйымдастырушы оқытушысы:

Сабақтың тақырыбы: «Саптық адым»

Өткізілетін күні: _________________

Сынып: 11 сынып

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға АӘД пәнінің басты міндеттері мен сүйенетін заңнамаларын еске түсіріп, саптық адымның қолданылу реті мен жағдайларын, саптық адыммен қозғалыс кезінде жүзеге асырылатын пәрмендер бойынша іс-әрекет жасауды үйрету.

Дамытушылық: Саптық жүріс дағдыларын, пәрменге сай дұрыс әрекет етуге, бірігіп жұмыстануға дағдыландыру.

Тәрбиелік: Отан алдындағы борышкерлікке, жауаптылыққа баулу.

Сабақтың типі: аралас сабақ

Өткізілетін орны: саптық алаң

Көрнекі құралдар: «ҚР Заңнамасы» жинақ папкасы, «Саптық дайындық» плакаты

Күтілетін нәтиже: Сабақ барысында саптық адым элементтері мен жүзеге асырылатын пәрмендерді, міндеттерді ажыратып, дұрыс орындай біледі.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі

Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.

Қызығушылықты ояту

Ой шақыру

• Оқушылар, алғашқы әскери дайындық сабағынан 10 сыныпта нені үйрендіңіздер?

• Нені білемін? Нені үйрендім?

Мағынаны тану Жоспар:

• АӘД пәнінің негізгі заңнамасы
• Саптық адым: сипаттамасы, орындалуы

Жастарды әскери дайындауға негіз болып табылатын құжаттар:

1. 2012 жылдың 16 ақпан айындағы «Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы» ҚР Заңынан:

10-бап. Бастапқы әскери даярлық
1. Азаматтармен бастапқы әскери даярлық жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында жүргізiледі.

1. «Азаматтарды әскери қызметке даярлау, бастапқы әскери даярлықты ұйымдастыру және жүргізу, сондай-ақ оның оқу-материалдық базасын қалыптастыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 11 ақпандағы №118 қаулысынан:

Бастапқы әскери даярлық:

1) Қазақстан Республикасы Конституциясының ережелерін, мемлекеттің қорғаныс негіздерін зерделеу;

2) Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің тағайындалуын, олардың сипаты мен ерекшеліктерін, Қазақстан Республикасы азаматтарының қастерлі міндеті ретінде әскери қызметтің мәнін, әскери анттың, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері жарғыларының негізгі талаптарын түсіндіру;

3) әскери бөлімдердің қару-жарағымен және әскери техникасымен, жеке құрамның орналасуымен және тұрмысымен таныстыру;

4) қажетті әскери білім мен практикалық дағдыларды алу, төтенше жағдайларда адамның тіршілік әрекеті қауіпсіздігінің негіздерін меңгеру мақсатында жүргізіледі.

• Қозғалыс адыммен немесе жүгірумен жасалады. Адыммен қозғалыс жасау минутына 165 - 180 адым, адымның шамасы 70 – 80 см. Жүгірумен қозғалыс жасау минутына 110 - 120 адым, адымның шамасы 85 – 90 см.

• Адым саптық және жорықтық болады.

• Саптық адым бөлімшелердің салтанатты шерумен жүріп өту кезінде; олардың қозғалыс кезінде әскери сәлемдесуді орындау кезінде; әскери қызметші саптан шыққанда және қайтып келгенде; саптық даярлық жөніндегі сабақтарда қолданылады. Басқа жағдайларда жорықтық адым қолданылады.

• Саптық адыммен қозғалыс жасау: «Саппен адым бас!» (қозғалыс кезінде: «Саппен – адымда!» пәрменімен, ал жорықтық адыммен қозғалыс жасау: «Адым бас!» пәрмені бойынша басталады. Алдын ала пәрмен бойынша дене біршама алға ұмсындырылады, оның салмағы орнықтылығын сақтай отырып, оң аяққа салынады; орындалатын пәрмен бойынша қозғалыс сол аяқтан толық адыммен басталады. Саптық адыммен қозғалыс кезінде аяқтың ұшын жерден 15–20см жоғары көтеріп, аяқ алға созылады және табанға нық қойылады. Иықтан бастап, қолдармен дененің айналасында қозғалыс жасау керек; алға – оларды шынтақта денеден алақанның еніндей ұстап, белдіктен жоғары көтерілетіндей бүгіп, ал шынтақ қолдың білегінің деңгейінде болу керек; артқа – иық буынының шегіне жеткенше. Қолдың саусақтарын жартылай бүгіп, басты тік ұстап, өзінің алдына қарау керек.

• Саптық адыммен қозғалыс жасау кезінде: «Еркін тұр!» пәрмені бойынша жорықтық адыммен жүру керек.

Ойтолғаныс

Пысықтау сұрақтары:

• «Алғашқы әскери даярлық» сабағы қандай заңдар мен қаулыларға сәйкес жүргізіледі?

• Саптық адым қай кезде қолданылады?

• Қозғалыстың жылдамдығы немесе қозғалысты тоқтату қандай пәрмендер бойынша өзгереді?

Қорытындылау

Бағалау

Үйге тапсырма беру: тақырыпты оқу(ҮІ тарау, §1), пәрмендер бойынша жаттығу

«Жезқазған Бизнес және көлік колледжі» ЖМ

«Табиғат» жаратылыстану – математикалық пәндер кафедрасы

«Құзіреттілікке бағытталған білім» тақырыбындағы оқу – әдістемелік декадасы

«Табиғат» жаратылыстану – математикалық

пәндер кафедрасының отырысында қаралды.

Кафедра меңгерушісі ____________К.М.Максутова

Тақырыбы:Саптық дайындық

Пәні:Алғашқы әскери дайындық

Дайындаған: Алғашқы іскери дайындық пәнінің

оқытушысы

Толегенов Мырзалы Жолдасбекович

Жезқазған 2013

Сабақтың мақсаты:
Студентерді саптық тұрысты қабылдау пәрмендерін үйрету.
Өткізілетін орны: спорт зал
Көрнекілік құралдар: Саптық жарғы, АӘД оқулығы
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі - 3 минут
Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.
ә) Өтілген тақырыпты сұрау кезеңі - 7 минут

- Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздікке ие болу тарихын қысқаша айтып беріңдер.
- Егемен Қазақстанның даму бағдары қандай?

б) Негізгі бөлім - 25 минут

Саптық тұрыс. «Саптал», «Түзел», «Тіктел», «Еркін тұр», «Жинақтал» пәрмендерін орындау.
Саптық тұрыс «Саптал» немесе «Тіктел» пәрмендері бойынша қабылданады. Осы пәрмен бойынша тығыздалмай, тік тұру керек, өкшелерді қосып, аяқтың ұшын маңдайшептің сызығы бойынша, оларды табанның еніне қойып түзеу керек; иықтарды жазып, ішті тартып, кеудені тік ұстап, денені біршама алға ұмсыну керек; саусақтарды жартылай бүгіп жамбасқа тигізіп төмен жіберу керек; басты жоғары және тік ұстап иекті алға шығармай ұстау керек.
«Еркін тұр!» пәрмені бойынша оң немесе сол аяқтың тізелерін бос ұстап, орнынан кетпей, сөйлеспей еркін тұру керек.
«Жинақтал!» пәрмені бойынша саптағы өз орнын тастап кетпей, қаруын, киімдерін, жабдықтарын түзеу керек, жинақталу бас киімнен басталады.
«Жинақтал!» пәрменінің алдына «Еркін тұр!» пәрмені беріледі.
Бас киімдерді шешу үшін «Бас киімді шеш», «Бас киімді ки» пәрмендері беріледі. Шешілген бас киім күнқағарымен алға ұсталып, еркін түсірілген сол қолға ұсталады.
Қарумен «арқаға» күйінде бас киім оң, ал қарумен «бауға», «кеудеге», «аяққа» күйінде сол қолмен шешіледі.
Карабинмен «иыққа» күйінде бас киімді шешкен кезде, карабин алдын ала аяққа түсіріледі.
Бөлімшелердің сапқа тұруы алдымен сапқа тұру тәртібі көрсетіліп, «Саптал» пәрмені бойынша жүргізіледі.
Мысалы: «Бөлімше, бір қатарға - саптал».
Бұл пәрмен бойынша әскери қызметші саптағы өз орнына белгіленген аралықты және арақашықтықты сақтап, саптық тұрысты қабылдайды.
в) Қорытынды бөлім - 10 минут.

- саптық тұрыс қалай және қай уақытта орындалады?
- саптық тұрысты орындау үшін қандай пәрмендер беріледі?

Бақытұлы Асқар

Маңғыстау облысы,Бейнеу ауданы

Абай атындағы орта мектебі

БӘД пәні мұғалімі

Оқушыларға әскери-патриоттық тәрбие берудің маңызы.

Әскери қызмет-абыройлы  міндет.

Ә.Нұршайықов

Ел өміріндегі бірқатар проблемаларды шешу көп жағдайда азаматтық қоғамның даму деңгейіне, жоғары патриоттық сананың қалыптасуына, өз еліне деген мақтаныш сезімге, Отанының мүдделерін қорғау жөніндегі азаматтық борышты орындауға дайындығын тәрбиелеуге байланысты.
Қасиетті хадис: “Отанды сүю иманнан-дүр”, дейді. Елін сүю, Отанын қорғау қашаннан ер жігіттің парызы болған. “Отаншыл сезім жас ұрпақ бойына қайдан беріледі? “Отан от басынан басталады”, дейтін халықтың ұрпағы бұл сенімнен шыға алып жүр ме? Қазіргі күні жастарымыздың бойындағы отаншыл рух, патриоттық сезім қай деңгейде?” деген сауалдардың бізді ойландыруы заңдылық.
Жеке тұлғаның әлеуметтенудегі негізгі бағыттың бірі жеке адамның Отанмен сәйкестігі болып табылады. Бұл ретте "Отан" ұғымы адамның туған жерімен, жақындарымен және туыстарымен ғана шектелмейді, сонымен қатар эмоциялық-психологиялық сезімдер (махаббат, патриотизм, шынайы берілгендік, ұлттық мақтаныш сезімдері және басқалар) қырынан да ұғынылады.Көпшілік адамдардың санасында өскелең ұрпаққа патриоттық тәрбие беру тек әскери борышын орындау деп ұғынылуы патриоттық тәрбие түсінігінің мазмұн аясын тарылта түседі.
Бүгінгі күні балалар мен жастардың патриоттық тәрбиесі патриоттық сананы, өз Отанына деген адалдық пен берілгендік сезімін қалыптастыру, азаматтық борыш пен негізгі конституциялық міндеттерді орындауға деген дайындық талаптарына толығымен сай келе бермейді. Атқарылып отырған жұмыс еліміздің азаматтарының бойында патриоттық сананы қалыптастыру жөнінде стратегиялық міндеттерді толықтай кешенді шешуді қамтамасыз ете алмайды.
Әлемде азаматтардың бойында ұлттық нышандарға - Туға, Елтаңбаға, Әнұранға, ұлттық мерекелерге патриоттық сезімді, оларға құрметпен қарауды мақсатты түрде қалыптастырып отырған дамыған елдер аз емес. Көптеген елдерде мемлекеттік нышандар мемлекеттің оң бейнесін жасаудың негізі ретінде пайдаланылады, ұлттық мақтаныштың белгісі болып табылады, патриоттық сезім мен ерік-жігерді танытудың нысанасы ретінде пайдаланады. Мемлекеттік нышандардың көмегімен азаматтар бойына еліне деген мақтаныш пен патриоттық сезім дәйекті де табанды тәрбиеленеді.
Елдің азаматын тәрбиелеудегі тежемелі факторлардың қатарында патриотизм мен демократиялық нанымдарды нысаналы қалыптастыру үшін жаңа қазіргі заманға технологияларды пайдалануға қабілетті, біліктілігі жоғары мамандардың жеткіліксіздігін, азаматтарға патриоттық тәрбие беру жөніндегі әлеуметтік технологияларды әзірлеуде жеткілікті тәжірибесі бар гуманитарлық бейіндегі ғылыми-зерттеу ұйымдарының аздығын атаған жөн.
Өскелең ұрпаққа патриоттық тәрбие беру мәселелеріндегі қазіргі проблемаларды шешу үшін тұтастай алғанда тәрбиеге принципті түрде жаңа тұрғы қажет.
Ел бейнесін және Отанымен ажырағысыз байланыс сезімін мемлекет пен қоғам түрлі тетіктер мен институттар, ең алдымен, білім беру арқылы қалыптастырады.

Осыған орай, білім алушыларды қазақстандық патриотизм рухында тәрбиелеу, елдің мемлекеттік нышандарын танымал етуді қамтамасыз ету жөніндегі жұмысқа білім беру мекемелері мен ұйымдарын белсенді түрде тарту қажет.
Білім беру ұйымдарында қазіргі заманғы қазақстандық қоғамдық және мәдени шындықтарға негізделген және қазақстандықтардың ділімен байланысты дүниетаным мәдениеті мен төзімділігі жөніндегі сапалы, мазмұны жағынан тиімді ақпараттық-дидактикалық материалдардың жеткіліксіздігін, балалар мен жастарға арналған, олардың санасында патриоттық сезімді, өз Отанына деген сүйіспеншілікті оятуға, өз Отанына пайда келтіру ұмтылысын тудыруға ықпал ететін кітаптардың аздығын атап өткен жөн. Балалар мен жастарға арналған кітаптар негізінен батыстық мұраттар мен құндылықтарды насихаттауға бағдарланған немесе таза технократиялық түсінікті қалыптастырады.
Әскери-патриоттық тәрбие - азаматтардың, әсіресе жоғарғы сынып оқушыларының, студенттердің, әскерге шақырылғанға дейінгі және әскердегі жастардың бойында жоғары патриоттық сезімді, өз Отанына деген берілгендік сезімдерін тәрбиелеуді қалыптастыру жөніндегі маңызды бағыттардың бірі.
Жастарға әскери –патриоттық тәрбие берудің мақсаты-азаматтардың бойында жоғары патриоттық сананы, өз елі үшін мақтаныш сезімін қалыптастыру, Отанның мүдделерін қорғау жөніндегі азаматтық борышы мен конституциялық міндеттерін орындауға дайындығын тәрбиелеу.
Әскери-патриоттық тәрбие жастардың бойында патриоттық сезім мен азаматтықты қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Әскери-патриоттық тәрбие жөніндегі жұмыстың пәрменділігін арттыру үшін әскери бөлімдер жеке құрамының Ұлы Отан соғысы ардагерлерімен және жергілікті соғыстар ардагерлерімен кездесулер,азаматтарды мерзімді әскери қызметке шақыру кезеңінде қорғаныстық-бұқаралық жұмыс айлықтары өткізіліп тұрады.Сондай-ақ мектеп оқушылары мен ауданымыздағы №2087 әскери бөліммен тығыз байланыста болып,Тәуелсіздігі мерекесіне орай мектеп өнерпаздары әскери бөлімке мерекелік концерт ұйымдастырса,осы мереке қарсаңында әскери бөлім жауынгерлері мектебімізде қару-жарақ көрмесін ұйымдастырды.
Ел боламын деген мемлекеттер ең алдымен ұрпақ тәрбиесін бірінші орынға шығарған еді ғой. Ұл болашағы, ұрпақ тәр¬биесіның діңгегі хақ дініміз исламда жатыр. Хадисте де, қасиетті Құран Кәрімде де отансүйгіштік туралы көп айтылады. Осыны санасына құйып өскен жас ертең өз Отанының нағыз патриоты болып шығатыны анық. Әйтпесе, бөгде ағымдардың жетегіне еріп, Отан қорғаудан жалтаратын жастардың саны уақыт санап өсе беретіні кәміл.
Кеудесіне “бұл менің елім, менің жерім” дейтін сенім ұялата білген жас қана өз елінің шынайы патриоты бола білмек. Ол үшін “баланы жастан” дейтін халық даналығын естен шығармасақ болғаны. Жас ұрпақты патриоттық, отансүйгіштік рухта тәрбиелеу еліміздің өсіп-өркендеуі үшін қызмет ететіні еш күмән туғызбайды.
Мектепте оқушыларға әс­ке­ри-патриоттық тәрбие беру тек қана 10-11-сыныптарда өтілетін алғашқы әскери-дайындық саба­ғын­да ғана емес, сонымен қатар, бар­лық сынып оқушыларына сы­ныпта және сыныптан тыс өтілетін іс-шаралар арқылы беріледі. Мектепте әскери-патриоттық іс-шаралар әр оқу жылы басында жоспарланып, өткізіліп отырады.

Ұлы Отан соғысы, Ауған со­ғы­сы, тыл ардагерлерімен, қалалық қорғаныс істері жөніндегі бас­қар­ма қызметкерлерімен, әскери қыз­меттегі мектеп түлектерімен кез­де­сулер, кештер ұйымдастырылып, оқушыларға патриоттық тәрбие беру жоспарлы жүргізіледі.

Қазақ халқы – намысты қол­дан жібермеген ержүрек, батыр халық. Батыр халықтың ұрпағы екенімізге мақтана отырып, ата-бабаларымыздан келе жатқан ұлттық дәстүрімізді жалғастыру, “Отан үшін жан пида” деген аталы сөз­ді ұлықтау – біздің басты мақ­сатымыз.

Оқушыларға әскери-патриоттық тәрбие беру – басты мақсатымыз

Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігі мерекесіне орай мектепөнерпаздары №2087 әскери бөліміне ұйымдастырған мерекелік концертінен

Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігі мерекесіне орай №2087 әскери бөлімнің ұйымдастырған қару-жарақ көрмесі

Ауған соғысының ардагері «Ерлігі үшін», «Әскери қызметі үшін», «Ауған халқынан алғыс», «Қарулы күштерге 70 жыл» медальдарының иегері Жаңбырбаев Нұрбергенмен кездесу кешінен