16. Са?тар
Саба?ты? ма?саты:
- Білімділік: Ежелгі ?азакстан аума?ын мекендеген са? тайпаларыны? мекендеген айма?ы, ?мір тіршілігі мен шаруашылы?ы туралы деректермен таныстыру.
- Дамытушылы?: Са?тарды? к?сібі ж?не шаруашылы? жа?дайымен танысу, ?ола д?уірі тайпаларымен салыстыра отырып, орта? белгілерін, айырмашылы?ын тани білуге, картамен ж?мыс істеуге ?йрету, ой ?орыта білу ?абілеттерін дамыту.
- Т?рбиелік. Сактарды ерж?рек халык ретінде сипаттай отырып, са?тарды? д?ниеж?зілік ?ркениетке коскан ?лесін аны?тау, о?ушыларды отаншылдык?а, ерлікке, батырлы??а т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: Лекция
?дісі: баяндау, с?ра?-жауап
П?наралы? байланыс: география, математика
К?рнекілік:
1. «Сак д?уірі» картасы.
2. Плакат?а сызыл?ан «Сак тайпалары» кестесі.
3. Сактарды? ?мірі мен т?рмысы бейнеленген суреттер.
4. Сактар ?нер туындыларыны? суреті.
Саба?тпы? барысы: I. ?йымдастыру кезе?і.
II. ?й тапсырмасы.
?йге берілген тапсырманы м??алім сыныпты 4 н?ска?а б?ліп, ?р н?с?а?а ?й тапсырмасы бойынша бір-бір тапсырманы жазбаша т?рде береді.
1-н?ска. ?ола д?уіріні? кезе?дері, кола ?алай алынды? Мыстан арты?шылы?ы ?андай?
2-н?с?а. ?ола д?уіріні? негізгі ?ш ерекшелігін атап жазып шы?ы?дар.
3-н?с?а. «Андрон м?дениеті» деп неге аталады? Ол кезе?де ?азакстан аума?ын кандай тайпалар мекендеген?
4-н?с?а. ?ола д?уіріні? е? ірі ескерткіштерін тізіп шы?ы?дар.
Окушыларды? жауап пара?ын жинап алып, оларды? есте сактау кабілетін, тарихи д?уірлерді? айырмашылы?ы мен орта? белгілерін таба білу да?дыларын дамыту ?шін т?мендегі диаграмманы сынып болып бірлесе толтырып шы?ады. Та?тада ілінген диаграмманы толтыру?а койылатын талап: о?ушылар «Тас д?уірі» ж?не «?ола д?уірі» деген екі ше?берді? ішіне ?зіндік ерекшеліктерін барынша к?бірек тауып толтырып шы?уы тиіс, ал ортада?ы т?рт б?рышты? ішіне екі д?уірге т?н орта? белгілерін жазып шы?ады.
ТАС ?ОЛА Д?УІРІ
Осылайша ?ткен саба?тарды бір-бірімен байланыстыра отырып ?й тапсырмасын тексеріп шы?ып, жа?а та?ырып?а к?шемін
Жа?а та?ырыпты? жоспары:
1. Са?тар - ежелгі ?аза?стан т?р?ындары.
2. Са? ода?ына кірген тайпалар.
3. Са?тар туралы к?не деректер.
4. Са?тарды? материалдык ж?не рухани медениеті.
5. Са?тарды? шаруашылы?ы.
Са?тарды? тарихын о?ыту барысында мына міндеттерді басшылы??а аламын.
Са? тайпалы? ода?ыны? к?рылуы, географиялы?, хронологиялы? ке?істігі, саяси жа?дайы, шаруашылы?ы, жер иелену ерекшеліктері туралы ж?йелі баяндау ?ажет. Мысалы: б.з.б. I мы?жылдыкта Жетісудан ж?не Т?ркістаннан ?ара те?із бойына, Алтай тауларынан Хорезмге дейінгі айма?ты «са?» атауына ие бол?ан к?птеген тайпалар мекендеген. О?ушылар?а са? тайпаларыны? жайла?ан аума?ын картадан к?рсетемін. Б?л д?уір тарихи ?дебиеттерде «ерте темір д?уірі», «ерте к?шпелілер д?уірі», «са? д?уірі» деп аталады. Са?тарды? к?рамына к?птеген тайпалар кірді. Оларды? на?ты санын айту м?мкін емес. Са?тар тарихта к?птеген атаулармен белгілі бол?анды?ын айтып, т?мендегі кестені? к?мегімен т?сіндіріп шы?амын.
Кесте№1
Деректерде
?алай атады?
Иранды?тарда
Са?тар
Еуропада
Скифтер
Грек деректерінде
даилар, массагеттер, исседондар т.б.
Парсы деректерінде
Хаомоварга, тиграхауда, парадарайа
Са?тар туралы бізге к?птеген деректер жеткен. Оны на?ты мысал ретінде ?осымша ?дебиеттерден кызы?ты м?ліметтер келтіре отырып, о?ушылар жаксы есте сактау ?шін т?мендегі сызбаны пайдаланады.
Сактар туралы
- Грек тарихшысы Геродотты?
- Грек саяхатшысы Аристейді?
- Парсыны? Бехистун жартасында
- Накши Рустемдегі тас?а кашал?ан жазуларда
- Персепольдегі таска ?ашал?ан жазуларда
- Грек авторы Фукидидті? зерттеулерінде
Одан ?рі «Са?тарды? ?мір салты, шаруашылы?ы ж?не т?рмысы» мен «К?шпелі мал
шаруашытылы?ы» такырыпшаларын окушылар?а кезек-кезек окытып, ал кал?ан о?ушылар?а оны? мазм?нын айтып беруді тапсырамын. М?нда са?тарды? мал шаруашылы?ыны? т?рлері мен таби?и-географиялы? ортаны? о?ан ?сері ашып к?рсетемін Осылайша жа?а та?ырыпты ме?геріп шы??аннан со?, оларды? жа?а та?ырыпты ?алай т?сінгенін тексеру ма?сатында т?мендегі с?ра?тарды беріп та?ырыпты бекітемін.
Бекіту с?ра?тары:
1. Са?тарды? ?мір с?рген баспанасы.
2. Са?тар ?лген адамды ?алай жерлеген?
3. Сактар неге табынды?
4. Са? елінде басты ??дай не болды?
5. Са?тар ?лы аруа?тар?а арнап кандай малды ??рбандыкка шалды?
6. Са? заманыны? т?рмысты? заттары, ыдыстары мен б?йымдары ?андай стильмен ?рнектелді?
7. Са?тарды? негізгі шаруашылы?ы не болды?
8. К?шпелі мал шаруашылы?ы ?аза?станны? ?ай айма?ында тарады?
9. Отыры?шы шаруашылы? ?аза?станны? ?ай айма?ында тарады?
10. ?аза?станны? о?т?стік айма?ында отыры?шы мал шаруашылы?ыны? дамуы неліктен м?мкін болды?
?орытынды: Скиф-са?тар Шы?ыс Еуропа, Батыс ж?не Орталы? Азия ке?істігіне тара?ан жаркын м?дениетті ту?ызды. Сонымен катар са?тар заманы?да ?лемдік ?ркениетке ?зіндік ?лесін ?оса білген жауынгер де батыр халы? бол?анын біз сендермен келесі саба?тарда о?ып білетін боламыз.
Ба?алау:
?йге тапсырма: 16- параграфты окып, такырыпты? со?ында?ы с?ра?-тапсырмалар бойынша дайындалып келу. «Ж?мыс д?птеріндегі» 2-3 тапсырманы орындау.
