Дойбы ойыны жекелей және командалық болып есепке алынады. Екі ойыншы өз тастарымен кезек - кезек жүріп тақтаның үстіндегі қарсыласының тастарын неғұрлым көп алу арқылы жеңіске жетуге тырысатындай ойынды дойбыдеп атайды.
Дойбы ойынын екі ойыншы 12 тастан қара тор көздерге қойып, қарама – қарсы отырып ойнайды. Ойынды 64 шаршыдан құралған тор көзді тақтада ойнайды. Оның 32 –і ақ, 32 –і қара тор көздерден құралады. Ойын ережесі бойынша тастарды тек қара шаршыларға құрады. Жеу әдісі қиғаш бағытта. Еш кедергісіз қарсыластың соңғы қатардағы шаршысына жеткен кезде би ашылады. Би әр түрлі қашықтықтан жей алады. Ойын кезінде тастармен артқа жүруге болмайды. Ойынға керекті құралдар:
Ақ пен қара кезектесіп келетін 64 шаршылы дойбы ойнауға арналған торлы тақта.
12 ақ және 12 қара тасатар.
Ойыншы мына жағдайда жеңіске жетеді:
Қарсыласы одан әрі жүре алмай қалса;
Тастардың жолы жабылып қалғанда;
Қарсыласы жеңілгенін мойындап «жеңілдім» деген жағдайда.
Оқушыларды ойын тақтасымен таныстырып, ойнату 25 минут
Шахмат тақтасы 64 шаршыға бөлінген, оның 32-сі ақ түске, 32-сі қара түске боялған. Шахматта 1 король, 1 ферзь, 2 ладья, 2 піл, 2 ат, 8 пешка болады.
Корольдің жүрісі. Шахмат нотациясында Кр әріпімен белгіленеді. Король ең басты, әрі әлсіз фигура болып есептеледі. Өйткені тақтадағы бәсекенің негізгі мақсаты – корольге мат беру. Король әр шаршыға бір-ақ рет аттай алады.
Ферзінің жүрісі. Шахмат нотациясында Ф әріпімен белгіленетін ферзь ең күшті фигуралардың бірі. Оның бір өзінің күші екі ладьяға тең десе болады. Осыған байланысты шабуылда қарсыласына аса қауіпті, ал қорғаныста бағалы фигура болады.
Ладьяның жүрісі. Ладья ферзіден кейінгі күшті фигура болып саналады. Ладья тіке және көлденең бағытта жүреді. Шахмат нотациясында Л әріпімен белгіленеді.
Пілдің жүрісі. Шахмат нотациясында піл С әріпімен белгіленеді. Әрбір ойыншыда екі пілден болады. Олардың бірі ақ, екіншісі қара диоганаль бойымен жүре алады.
Аттың жүрісі. Шахмат нотациясында К әріпімен белгіленеді. Ат ең күрделі фигура. Аттың жүрісі «Г» әріпіне ұқсас болады.
Пешканың жүрісі. Шахмат нотациясында П әріпімен белгіленеді. Ол алғашқы қатарда тұрғанда ойыншы алға тек бір немесе екі шаршыға жүре алады. Пешкалар кейін жүре алмайды.
Ракировка. Ойын барысында әрбір шахматшы корольмен ладьяның орнын ауыстырып қатар бір жүріс жасайды. Бұл әдіс кезінде корольмен ладья бұрын жүрілмеген ж\е арасндағы шаршыда фигуралар болмауы керек. Ұзын ракировканы жасау е1дегі король с1ге жылжытылады, а1дегі ладьяны д1 шаршысына алып барады.
Ракировканы мына жағдайда жасауға болмайды:
Король мен ладьяның арасында өзі түстес не қарсы жақтың фигурасы тұрса;
Егер корольмен ладья жүріп қойылса не ладьялардың біреуі жүріліп, ал король қозғалмаған болса, онда жүрілген жаққа ракировка жасалмайды;
Ракировка жасағанға дейін корольге қарсы жақтың фигурасы шабуыл жасап, оны орнынан қозғаса;
Король ракировкадан кейін қарсы жақтың фигурасы шабуыл жасайтын шаршыда тұрса.
Шахмат тақтасы 64 шаршыға бөлінген, оның 32-сі ақ түске, 32-сі қара түске боялған. Шахматта 1 король, 1 ферзь, 2 ладья, 2 піл, 2 ат, 8 пешка болады.
Корольдің жүрісі. Шахмат нотациясында Кр әріпімен белгіленеді. Король ең басты, әрі әлсіз фигура болып есептеледі. Өйткені тақтадағы бәсекенің негізгі мақсаты – корольге мат беру. Король әр шаршыға бір-ақ рет аттай алады.
Ферзінің жүрісі. Шахмат нотациясында Ф әріпімен белгіленетін ферзь ең күшті фигуралардың бірі. Оның бір өзінің күші екі ладьяға тең десе болады. Осыған байланысты шабуылда қарсыласына аса қауіпті, ал қорғаныста бағалы фигура болады.
Ладьяның жүрісі. Ладья ферзіден кейінгі күшті фигура болып саналады. Ладья тіке және көлденең бағытта жүреді. Шахмат нотациясында Л әріпімен белгіленеді.
Пілдің жүрісі. Шахмат нотациясында піл С әріпімен белгіленеді. Әрбір ойыншыда екі пілден болады. Олардың бірі ақ, екіншісі қара диоганаль бойымен жүре алады.
Аттың жүрісі. Шахмат нотациясында К әріпімен белгіленеді. Ат ең күрделі фигура. Аттың жүрісі «Г» әріпіне ұқсас болады.
Пешканың жүрісі. Шахмат нотациясында П әріпімен белгіленеді. Ол алғашқы қатарда тұрғанда ойыншы алға тек бір немесе екі шаршыға жүре алады. Пешкалар кейін жүре алмайды.
Ракировка. Ойын барысында әрбір шахматшы корольмен ладьяның орнын ауыстырып қатар бір жүріс жасайды. Бұл әдіс кезінде корольмен ладья бұрын жүрілмеген ж\е арасндағы шаршыда фигуралар болмауы керек. Ұзын ракировканы жасау е1дегі король с1ге жылжытылады, а1дегі ладьяны д1 шаршысына алып барады.
Ракировканы мына жағдайда жасауға болмайды:
Король мен ладьяның арасында өзі түстес не қарсы жақтың фигурасы тұрса;
Егер корольмен ладья жүріп қойылса не ладьялардың біреуі жүріліп, ал король қозғалмаған болса, онда жүрілген жаққа ракировка жасалмайды;
Ракировка жасағанға дейін корольге қарсы жақтың фигурасы шабуыл жасап, оны орнынан қозғаса;
Король ракировкадан кейін қарсы жақтың фигурасы шабуыл жасайтын шаршыда тұрса.
