Дене т?рбиесі – салауатты ?мір салтыны? негізі
Жоспары:
1. Дене т?рбиесіні? ма?ызы мен міндеттері.
2. Дене т?рбиесі, мазм?ны, ба?дарламасы.
3. Бастауыш сыныпта?ы дене шыны?тыру саба?тары.
4. Сыныптан тыс ж?мыстар.
5. Т?ртіп.
6. Салауатты ?мір салты. (П.Иванов ж?йесі).
1. О?ушылар дене-бітіміні? д?рыс дамуы, денсаулы?ыны? ны?аюы, ж?мыс ?абілетіні? артуы сырт?ы ортаны? ?олайсыз жа?дайларына ?арсы т?ру?а ы?пал етеді. Жа?сы денсаулы? -адамны? е?бек ж?не ?о?амны? іс-?рекетке жемісті ?атысуыны? ма?ызды кепілі. О?ушыларды? денсаулы?ына ?ам?орлы? жасау?а бізді? ?о?амымыз мейлінше м?дделі. Саба?тарда, саба?тан тыс уа?ытта, спорт секцияларында дене т?рбиесін к?н сайын ?йымдастырып, ?олайлы жа?дайлар жасау ?ажет.
Таби?и ?оз?алысты? т?рлері ж?гіру, ?ар?у, ж?зу, ла?тыру, ша??ы, коньки, велосипед тебу, акробатика ?мірге ?ажетті да?ды ж?не іскерліктерді ?алыптастырады. Жас адамдарды? денесі т?рлі жатты?улар к?мегімен ширап, дамиды. Сонды?тан к?ш, жылдамды?, т?зімділік, икемділік сия?ты адам ?абілетін дамыту о?ушыларды? ?оз?алт?ыш т?жірибесін байытады, дене ?оз?алысын ?йлестіреді.
Дене т?рбиесі саласында ыр?а?, жеке гигиена, дене шыны?тыру м?дениеті, туризм, спорт ерекше орын алады.
Дене т?рбиесі е? басты к?н т?ртібін, я?ни, е?бек, демалыс, тама?тану, ?й?ы, бос уа?ыт ыр?а?тарын д?рыс ?йымдастыруда талап етеді. К?н т?ртібін тиімді пайдалану балаларды? а?ыл-ойы мен дене ??рылысыны? д?рыс дамуына, денсаулы?ын са?тау?а к?мектеседі.
К?н т?ртібін б?збау міндет. Т?ртіп дегеніміз - демалыс, тама?тану, жеке гигиена ж?не к?н мен т?нні? пайдалы с?ттерін ма?ызды, мазм?нды ?олдану.
Мектепте дене т?рбиесін м??алім, сынып жетекшісі, т?рбиеші бас?арады. Оларды? ж?мысыны? мазм?ны:
• ш?кірттерге о?у, е?бек ж?не демалыс ыр?а?ын ?тымды пайдалануды ?йрету, о?ушыларды? денсаулы?ын ?немі ба?ылау, ж?мыс ?абілетін жа?сарту, олар?а жа?дай ту?ызып, ?ам?орлы? жасау.
• о?у к?ні ж?не о?у жылы бойында ?оз?алыс жасау, ?оз?алт?ыш ?рекетке ?йрету ж?не ?оз?алт?ыш сапаларын дамыту, дене шыны?тыру ж?не сауы?тыру ж?мысын тиімді ?ткізу.
Дене т?рбиесін мектепте ж?не мектептен тыс о?у орындарында спортты? базаларда іске асыру ?шін т?мендегі талаптарды еске ал?ан ж?н:
• о?ушыларды? бойында жо?ары адамгершілік сапаларын т?рбиелеу.
• ш?кіртті? денсаулы?ын ны?айту, ж?мыс ?абілетін к?теру.
• спортпен ш??ылдану?а о?ушыларды? т?ра?ты ?ызы?уын ж?не ?абілетін дамыту.
• негізгі ?оз?алт?ыш сапаларын дамыту.
2. Дене т?рбиесіні? мазм?ны, міндеттері ж?не формалары ?рбір мектептерді? жа?дайларына байланысты дене шыны?тыру ж?не сауы?тыру ж?мысыны? ж?йесін жасауды ?ажет етеді.
Дене т?рбиесіні? негізгі ??ралдарына дене жатты?улары, гимнастика, ойын, туризм, спорт, таби?и факторлар жатады.
Дене жатты?улары - б?л саналы т?рде орындал?ан ?имылдар ж?не ?оз?алт?ыш ?рекеттер. Дене жатты?улары б?лшы? ет ж?йесін, ?ан айналымын ж?не тыныс алу м?шелерін дамытады.
Гимнастика. Т?рлері: негізгі ж?не гигиеналы? гимнастика, спортты? гимнастика, акробатика, к?ркемдік гимнастика, ?ндірістік гимнастика ж?не емдік гимнастика.
Ойын о?ушыларды жылдамды?да, т?зімділікке т?рбиелейді.
Туризм - о?ушыларды т?зімділікке, ?жымды??а, е?бек с?йгіштікке ж?не ?олайсыз сырт?ы жа?дайларда кездесетін ?иынды?тарды же?уге т?рбиелейді.
Спорт - о?ушыларды? денсаулы?ын ны?айтатын, дене к?шін, ?оз?алыс да?дыларын ж?не моральды?-еріктік ?асиеттерін дамытатын дене т?рбиесіні? ??ралы. Дене т?рбиесіндегі ма?ызды ??ралдарыны? бірі - таби?и факторлар: к?н к?зі, ауа, су?а шомылу, душ ?абылдау.
Таби?ат факторларын балаларды? денесін сауы?тыру ж?мысы кезінде пайдалану ?те тиімді. Дене т?рбиесіні? ма?ызды ма?саттарыны? бірі - балалар мен ересек адамдарды дене шыны?тыру ісіне ж?мылдыру.
Дене т?рбиесіні? міндеттері:
- денсаулы?ты ны?айту ж?не шыны?тыру, денені? д?рыс ?сіп-жетілуіне ж?не а?заны? ж?мыс ?абілетін арттыруына ?сер ету;
- ?имыл да?дылары мен іскерліктерін ?алыптастыру ж?не жетілдіру;
- ?имылды? жа?а т?рлеріне баулу ж?не оны теориялы? білімдерімен байланыстыру;
- негізгі ?имыл-?асиеттерін к?шті, т?зімділікті, шапша?ды?ты ж?не ептілікті дамыту;
- еріктілікке, батылды??а, табандылы??а, т?ртіптілікке, ?йымшылды??а, досты? пен жолдасты? сезімге, м?дениет мінез-??лы? да?дысына е?бек пен ?о?амдьщ меншікке саналы к?з?арасын т?рбиелеу;
- ?деттерді ?алыптастыру ж?не дене жатты?уларымен ?немі ш??ылдану?а ынтаны т?рбиелеу;
- гигиеналы? да?дыларды сі?іру, дене жатты?улары мен шыны?тыру гигиенасы ж?ніндегі білімді хабарлау.
3. Дене шыны?тыру саба?ы ?зірлік, негізгі, ?орытынды б?лімдерінен т?рады. ?зірлік б?лімі о?ушыларды? сергек к??іл-к?йін, дене шыны?тырумен ш??ылдану ынтасын арттыру ж?не балаларды саба?ты? негізгі б?лігінде к?рделі дене жатты?уларын орындау даярлы?ын жасау ?шін пайдаланылады.
Саба?ты? негізгі б?лігіне о?у ба?дарламасында?ы дене жатты?уларыны? т?рлері енгізіледі. Жатты?улар, ?р ?илы ойындар о?ушыларды? к?тері?кі к??іл-к?йін ту?ызады. Осы к?тері?кі ілікті басып, о?ушыларды келесі саба?тар?а даярлау саба?ты? ?шінші, ?орытынды б?лігіні? міндеті. Саба? жалпы сап т?зеумеи, ?орытынды жасаумен ая?талады.
Дене шыны?тыру саба?тары процесінде білім беру, т?рбиелеу, сауы?тыру міндеттері шешіледі.
Дене шыны?тыру саба?ыны? ма?ызды т?рбиелік міндеті о?ушыларды? дене шыны?тырумен ?немі ш??ылдану?а ынта-ы?ыласын дарыту. Бастауыш сыныпта?ы дене шыны?тыру саба?тары жатты?уларыны? ж?не ойындарыны? сан алуандылы?ымен ерекшеленеді.
4. Дене т?рбиесі бойынша сыныптан тыс ж?мыстарды? міндеттері: баланы? денсаулы?ын ны?айту?а к?мектесу; а?заны шыны?тыру, о?ушыларды? жан-жа?ты ?сіп жетілуіне, дене шыны?тыруды? о?у ба?дарламасын ойда?ыдай ме?геруге к?мектесу; балаларды дене шыны?тыру ж?не спортпен ?немі ш??ылдану?а ?деттендіру; ?оз?алыс да?дысын т?рбиелеу.
Дене шыны?тыру мен спорт ж?ніндегі сыныптан тыс ж?мысты? негізгі формалары: секциялары мен ?йірмелердегі саба?тар спорт жарыстары, серуендер, туристік жоры?тар, дене шыны?тыру ж?не спорт мейрамдары.
Серуендер мен жоры?тарды балаларды? таби?ат туралы білімдерін толы?тыра алатындай тамаша адамдарды? ??гімелерін ести алатындай жерде белгіленген ж?н.
5. О?ушыларды ж?йелі т?рде дене жатты?уларына ?йретуді? тиімді жолдарыны? бірі - оларды? ?з еркімен дайындалуы. Осы?ан байланысты о?у ба?дарламасына дене т?рбиесінен ?йге тапсырма беруді міндетті т?рде енгізу керек.
Отбасында ?з еркімен орындалатын дене т?рбиесіні? бір т?рі -та?ерте?гілік гигиеналы?-бой сергіту жатты?уы. Ол адамны? дене ??рылысыны? ?й?ыдан со??ы тіршілік ?ызметіне тез араласуына ?серін тигізіп ?ана ?оймай, адамды сергек ж?руге ж?не к??іл-к?йін к?теруге к?мегін тигізеді. Та?ерте?гілік бой сергіту жнтты?уы т?л?аны д?рыс ?алыптастыру?а ?сер ете отырып,тыныс алуды жа?сартады, ?ан айналу ж?йесі ?ызметін к?шейтеді, зат алмасу?а к?мектеседі, о?ушыларды? зеректігін, ма?сат?а жету ?мтылысын ?алыптастырады, а?ыл-ой ?ызметін арттырады. Ерте?гілік бой сергіту жатты?улары о?ушыларды т?ртіптілік пен бейімділікке, ?зіне деген сенімділік пен белсенді ?ызмет ат?ару?а т?рбиелейді.
6. Порфирий Корнеевич Иванов - уа?ытты жарты ?асыр?а басып оз?ан жан. Оны? ?арапайым ?дісі - "Детка" немесе "Иванов ж?йесі" деп аталады.
Оны? н?с?аулары:
• ?зі?ді жа?сы сезіну ?шін к?ніне 2 рет таби?и суы? су?а шомыл. Ысты? су?а шомылса?, суы? сумен н?ктесін ?ой;
• шомылар алдында, не шомылып жат?анда таби?ат аясына шы?, жала? ая?ы?мен жер бас. Ауаны аузы?мен ?армап, бірнеше рет дем ал да іштей ?зі?е ж?не ?зге ж?рт?а денсаулы? тіле;
• ара? ішпе, темекі тартпа;
• аптасына кем дегенде 1 рет тама?сыз не сусыз к?н кешуге тырыс;
• ?орша?ан ортаны с?й. Айнала?а т?кірме ж?не ештеме тастама. Б?л сені? саулы?ы?;
• денім сау болсын десе? барлы? адаммен с?лемдес;
• бойы?да?ы жаман ?ылы?тардан арыл. Ж?рт?а сен ж?не оларды с?й;
• адамдар?а ?сіресе к?мек с?ра?андар?а к?мектес. Оны? ?ажетіне бар жан-д?ние?мен к?мектес. Ол сені? досы?а айналады, соны?мен ?лемдік іске ат салысасыз;
• жексенбі к?ні таби?ат?а жала?ая? шы?ып, бірнеше рет тыныс ал да, ойлан;
• ауру, сыр?ат, ?лім ж?нінде ойлаудан ?аш. Б?л сені? - же?ісі?;
• ес пен ойды б?ле ?арама. Оны ж?зеге асыр;
• іс ж?ніндегі т?жірибе?ді ?лгі-?неге ет. Біра? ол ?шін ма?танба да, ?зі?ді-?зі? ?реден жо?ары ?стама. " ?лы? болса?-кішік бол".
Б?л ?а?иданы? о?ушыны? рухани жа?ынан тазарып, салауатты ?мір с?руіне тигізетін р?лі ерекше.
?о?амны? болаша?ы - о?ушы-жастар?а ?жымды? т?рбие беруде дене т?рбиесі саба?ында ?лтты? ойындарды ?ткізуді? р?лі зор. ?аза?станны? ?лтты? ойындарыны? ішінде ?жымды??а, ауызбірлікке т?рбиелейтін ойындарды о?у-т?рбие ?рдісінде тиімді пайдалану?а болады.
?дебиеттер:
1. К.Бержанов, С.Мусин. Педагогика тарихы. - Алматы: Мектеп, 1972.
2. Е.Са?ынды?ов. ?лтты? ойындарды т?рбие ж?мысында ?олдану. - Алматы, 1992.
3. К.Сейталиев. Т?рбие теориясы. - Алматы, 1986.
4. Ж. ?оянбаев, Р.?оянбаев. Педагогика. - Алматы, 1998.
5. Савин Н.В. Педагогика. - Алматы, 1983.