Та?ырыбы :
?лтты? спорт ойындары ар?ылы кіші мектеп жасында?ы о?ушыларды салауатты ?мір салтына ?алыптастыру.
КІРІСПЕ
Та?ырыпты? ?зектілігі. Еліміз Егеменді мемлекет бол?алы бері барлы? салаларда ау?ымды ?згерістер ж?ріп жатыр. М?ндай ?згерістерден білім беру саласы да тыс ?ал?ан жо?. ?азіргі білім беру ж?йесі ?лемдік ?ркениетті? барлы? талабына сай келетін, парасатты, а?ыл- ойы жетілген жеке т?л?аны дайындауды ?ажет етеді. Сонды?тан да ?аза?стан Республикасыны? «Білім туралы» За?ында білім беру ж?йесіні? міндеті ?лтты? ж?не жалпы адамзатты? ??ндылы?тар негізінде мектеп о?ушысыны? жеке т?л?асын ?алыптастыру мен дамыту?а ?ажетті жа?дайлар жасау екендігі айтыл?ан. Осы?ан орай кіші мектеп о?ушыларыны? бойында жалпы адамзатты?, ?лтты?, м?дени ??ндылы?тар мен адамны? айналада?ы д?ниемен жеке т?л?алы? ?атынасын (жеке т?л?аны? а?ыл- ойы, этикалы?, эстетикалы?, адамгершілік, салауаттылы? т?р?ысынан) т?рбиелеу ма?сатын хал?ымызды? м?дени рухани м?расы ?лтты? ойын ар?ылы ?алыптастыруды ж?зеге асыру?а болады.
Хал?ымыз ?лтты? ойындарды т?рбие ??ралы деп таны?ан. Сонды?тан, кіші мектеп о?ушысыны? жеке т?л?асын о?ыту- т?рбие процесінде ?лтты? ойындар ар?ылы салауаттылы? ?мір салтына т?рбиелеумен бірге, ?з хал?ыны? асыл м?раларын бойына сі?іріп, кейінгі ?рпа??а жеткізе білетін жеке т?л?а ретінде ?алыптастыру ма?ызды.
Саба?та ж?не саба?тан тыс т?рбие ж?мысында, я?ни бастауыш мектептерде ?лтты? ойындарды ?тымды пайдаланса, онда о?ушыларды? білімге деген ??штарлы?ын арттыру?а ж?не халы?ты? асыл м?расын бойына сі?іріп, ?лтты? сананы ?алыптастырып, салауаттылы? ?мір салтына т?рбиелеуге болады.
Елімізде ж?ріп жат?ан саяси-?леуметтік реформалар?а байланысты жалпы білім беру салаларына ?ойылатын талаптар да ?згеруде. Себебі білім беру ж?йесі ?о?амны? ?леуметтік-экономикалы? дамуында жетекші роль ат?арады.
?азіргі уа?ытта?ы білім беру ?ызметкерлеріні? алдында т?р?ан басты ма?сат-еліміздегі білім беруді халы?аралы? де?гейге к?теру ж?не білім сапасын жетілдіру, жеке т?л?аны ?алыптастыру, ?о?ам ?ажеттілігін ?теу, оны ?лемдік білім ке?істігіне кіріктіру болма?.
?лтты? ойын т?тас ?жымды т?рбиелеуді? тамаша ??ралы болып табылады. ?лтты? ойын талаптарын орындау ар?ылы балалар ?здеріні? мінез-??л?ы мен ж?ріс-т?рыстарын бас?аруды ?йренеді, оларда ?жымгершілік пен жауапкершілік сезімі дами т?седі. ?лтты? ойын балаларды? белсенді ?арым-?атынас?а ж?не де ?жымды? іс-?рекетке деген м??тажды?тарын ?ана?аттандырады. ?лтты? ойын ?жымда?ы жалпы нормалар мен ??ндылы?тарды ?алыптастырады. ?лтты? ойындар ?орша?ан ?мір ??былыстары мен заттары ж?ніндегі балаларды? білімін на?тылайды, елестете алуды, с?йлеуді дамытып о?умен, санауды ж?не т.б. ?йретеді.
Біз ?з зерттеуімізде т?мендегідей т?сініктемені ?станды?: ?лтты? ойындар-б?л ойынды? ж?не танымды? негізден т?ратын іс-?рекет т?рі. Баланы? мектепке келуінен кейін ойын іс-?рекетті? жетекші т?рі болмай ?алады, дегенмен б?рын?ыша баланы? дамуы мен ?алыптасуында елелулі орын алады. ?лтты? ойындарды пайдалану кіші мектекп о?ушыларыны? психологиялы? т?р?ыдан да дамуына ма?ызы бар. Психологиялы? жа?ынан ?лтты? ойындар т?мендегілерді ?амтамасыз етеді:
- Жалпы ойындарды ж?йелі т?рде пайдалану, ?иыншылы?тарды же?уге, е?бекс?йгіш субъект ретінде т?рбиелеуге ы?пал етеді.
- ?лтты? ойындар жатты?улар к?мегімен о?ушыларды жатты?у?а керек психикалы? к?йге т?сіреді.
- К??іл к?йді к?теру, к??ілдену, ойлауды дамыту, сырт?ы ?орша?ан ортаны тез сезіну, келешек істелетін ж?мыстар?а дайындалу, жина?талу ?асиеттерін ?амтамасыз етеді.
- Ойын жатты?уларын ойша ?айталау ар?ылы барлы? ы?ылас зейінді аудару?а негізделеді.
?лтты? ойын ар?ылы балаларды? а?ыл-ой ?абілеті шары?тайды. ?лтты? ойын – т?рбие ??ралы. ?лтты? ойын ар?асында жан-жа?ын ?орша?ан орта бала?а ?остаушы болып табылады. Мектеп жасынада?ы бала белсенді, ой-т?сінігі мол болып, ?зіні? т?ртібін бас?ара білсе, жа?сы о?ып, бір ма?сат?а жетемін деген ынтасы болса, бала бойында?ы талпынысты дамыту?а баса назар аударуымыз керек. Сондай-а? ойын-саба?тар мен ?лтты? ойындарды ?йымдастыруды? т?рбиеге тиімділігін ?немі ескеруіміз ?ажет.
Балалар ойындарыны? т?рбиелік ма?ызын жо?ары ба?алай келіп, А.С.Макаренко былай жазады: «Бала ?мірінде ойынны? ма?ызы зор, ересек адам ?шін е?бекті?, ж?мысты?, ?ызметті? ?андай ма?ызы болса, на? сондай ма?ызы бар. Бала ойында ?андай болса, ?скен со? ж?мыста да к?п жа?ынан сондай болма?. Сонды?тан келешек ?айраткерлерді т?рбиелеу алдымен ойыннан басталады» ?лтты? ойын – т?рбиені? п?рменді ??ралдарыны? бірі. Ойын процесінде балаларды? жа?ымды мінез-??лы? белгілері, адалды? ма?сат?а жетуге талпынушылы?, к?пшілік м?десімен санасушылы? сия?ты ?асиеттер ?алыптасады. Сонды?тан іс-т?жірибеде балаларды? дене ?имылдарыны? (ептілік, шапша?дылы?, т?зімділік) жетілуін, ке?істікті білуін дамытатын жарыс элементтері бар спортты? ойындар, мазм?ны алуан т?рлі ?имылды ойындарды ереже бойынша сюжеттік, сюжетсіз ж?не атракциондарды ке?інен пайдалан?ан ж?н.
Бастауыш мектептегі саба?тарда ?лтты? ойынды о?ушыларды? т?рбиелеу ма?сатында ?олдануды? ?дістемесін теориялы?-?діснамалы? ж?не т?жірибелік-сараптамалы? зерттеу н?тижелері т?мендегідей ?орытынды ж?не ?сыныстар жасау?а м?мкіндік ту?ызды:
- Психология мен педагогикада ?лтты? ойындарды ?олдану теориясы мен парктикасы кіші мектеп жасынада?ы балаларды т?рбиелеуді толы?тай баяндал?ан. Кіші мектеп жасында?ы балалар?а ?арапайым білім беру барысында ?лтты? ойындар ??ымы пайда бол?ан. Б?л сыныптарда ?лтты? ойындарды? ролі мен ат?аратын ?ызметтері аны?талма?ан ж?не де оларды саба?та ?олдануды? ?дістемесі жасалма?ан.
О?ушыларды? ?лтты? ойында?ы а?ыл-ойы, ?йымшылды?ы ынтасы жауапкершілігі, бір-біріне деген ?ам?орлы?ы, адамгершілігі жалпы сыйласты?ы салауаттылы??а т?рбиелеу т.б. к?птеген жа?сы н?тиже беріп, жетістіктерге жеттік деп ойлаймыз.
Бірінші жетістігіміз: О?ушыларды? сапа к?рсеткіштері жо?арлап, салауаттылы??а ?мтылысыны? арт?анын к?руімізге болады.
Екінші жетістігіміз: О?ушыларды? ойын ке?ейту, ?рі ?лтымызды? ойындарын насихаттау ба?ытында жаса?ан ж?мыстарым жа?сы н?тиже берді. Біз ?лтты? ойындар элементтерін саба?та байланыстыра алды?. ?р саба?та, ?о?ырау арасында да арнайы ж?мыс жасалынады. С?йтіп, олар ?лтты? ойындар ар?ылы а?ыл-ойлары артып, ептілікке, а?ылдылы??а, инабаттылы??а, тап?ырлы??а, жалпы салауаттылы??а т.б. хал?ымызды? бойында?ы ?лтты? ?асиеттерді тани білуге ?йренеді.
?шінші жетістігіміз: ?лтты? ойындарды пайдаланануды? н?тижесінде о?ушыларды? саба??а деген ?ызы?ушылы?ы артып, салауаттылы? ?мір салты де?гейіні? жо?арла?анын бай?ай аламыз.
Міне, халы?ты? педагогиканы? бір тарма?ы болып саналатын ?лтты? ойындар, о?у-т?рбие процесінде бір-бірімен ?штасып ?з н?тижесін беріп жатыр. ?лтты? ойындар ар?ылы о?ушы тыны?ып, ?мір танымын ке?ейтеді, бірлесіп, ?йымшылды??а ?йренумен ?атар а?ыл-ой де?гейі де жо?арылайды.
«То?сан ауыз с?зді? тобы?тай т?йінін» айтар болса?, ?рбір елді? ойыны, сол елді? ?о?амды? ?згерістеріне, т?рмыс тіршілігіне байланысты болып келеді. Ойындар, соны? ішінде ?лтты? ойындар – халы?ты? мол ?азына. Сонды?тан да бастауыш сынып о?ушыларына ?лтты? ойындарды ойната отырып, т?рбиелейді.
Жас ?рпа??а ?лтты? білім мен т?лім-т?рбие беру – ?азіргі та?да?ы басты міндеттерді? бірі ?ой. Міне осы?ан ?ос?ан аз да болса е?бегіміз деп есептейміз!
ПАЙДАЛАН?АН ?ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Жал?ас Н. «Ойын іс-?рекетіні? т?лім-т?рбиесі» // ?аза?стан мектебі №4, 2009, 28-29 бет.
2. К?кшеева З. «Ойын ар?ылы психикалы? ерекшеліктерді ?алыптастыру» //
?аза?стан мектебі №4, 2009, 23-24 бет.
3. Нар??лова Б. «Ойынны? психологиялы? ж?не педагогикалы? ерекшеліктері» // Бастауыш мектеп №3, 2009, 8-10 бет.
4. ?ыдыр?али?ызы Б.М. «Ойынды жоспарлау» // Отбасы ж?не балаба?ша №2(138) 2010, 9-10 бет.
5. Сал?араева Г.И., Маханова А. «Ойынды о?у ?рдісінде пайдалануды? тарихи педагогикалы? аспектілері ж?не ойынны? пайда болуы мен даму теориясы» // Т?рбие та?лымдары 298-302 бет.
6. Подласый И.П. Педагогика Том 1, М, Владос 1999.
7. Петровский А.В. Возрастная и педагогическая психология // М, 1979.
8. Муксимова Ж.Е. «Бастауыш сынып о?ушыларын ойын ар?ылы т?рбиелеуді? педагогикалы? негіздері» ?стаз №5 4 бет.
9. Жораева С.Б., Избасарова Г.Б. «Дидактикалы? ойындар ар?ылы о?ушыларды?лтты? т?рбиеге баулу» // Бастауыш мектеп № 7-8, 2010, 14б.
