Баяндама
Та?ырыбы:О?УШЫЛАРДЫ? САЛАУАТТЫ ?МІР САЛТЫН ?АЛЫПТАСТЫРУДА?Ы ЖА?А ИННОВАЦИЯЛЫ? ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ? ТИІМДІЛІГІ
І. Кіріспе
Салауатты ?мір салты м?дениетін ?алыптастыру
Зерттеуді? к?кейкестілігі. ?азіргі кезде білім беру мекемелеріні? алдында т?р?ан міндеттерді? бірі – жас ?рпа?ты? салауатты ?мір с?руге к?з?арасын ?алыптастыру, оларды? денсаулы?ын са?тау?а, ?орша?ан ортасын таза ?стау?а ж?не жо?ары, сапалы білім алып, сол білімді келешектегі ?мірінде пайдалана білуге т?рбиелеу. [1.4] ?мір салты мен денсаулы? арасында?ы ?зара байланыс салауатты ?мір салты ??ымын ??растырады. Салауатты ?мір салтын насихаттауда, салауатты ?мір с?ру м?дениетін ?алыптастыру м?селелерін жетілдіретін, осы салада?ы басымдылы?тарды аны?тайтын ?ылым да, ?скеле? ?рпа?ты о?ыту, т?рбиелеу формалары мен жа?а ?дістерді ?станатын білім де ?ажет. Мектеп о?ушыларыны? салауатты ?мір салтын ?алыптастыру туралы ал?ан білімдері болаша? азаматтарды? денсаулы?ын са?тап ?алу?а берік тірек болады.
Зерттеуді? ма?саты: Мектеп о?ушыларыны? салауатты ?мір с?ру м?дениетін ?алыптастыру б?л:[3.4]
- Біріншіден, жеке т?л?аны? ?зін ?орша?ан жансыз ж?не жанды таби?и ортамен жан – жа?ты ?йлесім тауып, ?з ??мырын Отаны, елі, отбасы ж?не ?зі ?шін барынша пайдалы ?ткізу да?дысын ?алыптастыру;
- Екіншіден, салауатты ?мір салты – ол денсаулы?ты? ?йлесімді дамып, са?талуы мен орны?уын ?амтамасыз ету ма?сатында денсаулы?ты ны?айту?а ба?ыттал?ан іс – шараларды ж?ргізу.
Мектептегі о?ушы денсаулы?ын са?тау мен ?алыптастыруды? басты ма?саты: т?л?аны? психологиялы?, дене – ?имыл ?рекеттеріні? м?мкіндіктері мен жас ерекшеліктерін ескеріп, гигиеналы? ??ымдарды, салауатты ?мір салтыны? у?ждамаларын, жеке бас тазалы?ын жете т?сіндіру;
Оларды? мінез – ??л?ында белгілі гигиеналы? т?ра?тылы?ты ?алыптастыру, ?зіне - ?зі ?ызмет ету, денсаулы?ын са?тау, ны?айту, м?дени – гигиеналы? мінез – ??лы? да?дыларын ?алыптастыру болып табылады.
Салауатты ?мір салтын ?алыптастыру ?шін ?андай жа?дайлар?а назар аудару керек?
?мір салты дегеніміз не?
Б?л жеке адамны? тіршілік етуге ба?ыттал?ан м?мкіндіктерін ?алыптастыру. бізді?ше, адамны? ?леуметтік – психологиялы? ж?не
биологиялы? жа?тан салауатты ?мір салтын ?алыптастыру?а мына жа?дайлар негіз бола алады:
- белсенді ?оз?алыс н?тижесінде организмді шыны?тыру дене т?рбиесі немесе спортпен ш??ылдану;
физикалы? е?бекті? гигиеналы? талаптарын ж?зеге асыру;
- жеке ж?не ?леуметтік гигиеналы? талаптарын ж?зеге асыру;
- ?арым – ?атынас ж?не экологиялы? м?дениетке жету;
- д?рыс жынысты? т?рбие алу;
- зиянды ?деттерден аула? болу.
Зерттеуді? міндеттері: Салауатты ?мір салтыны? б?гінгі ма?ызды м?селелеріні? бірі – жас?спірімдер арасында?ы ішімдіке салыну десек, ?азіргі зерттеулерге ?ара?анда, о?ан салынуды? ?леуметтік – патологиялы? дамуы мына себептерге байланысты екені белгілі болып отыр:
- ?леуметтік – экономикалы? жа?дай;
- отбасында?ы психологиялы? орта;
- ж?мыссызды?, ма?сатсызды? немесе шектен тыс бос уа?ыт, т.б.
Зерттеуді? ?ылыми болжамы: Сонды?тан балаларды жасынан салауатты ?мір салтына ?алыптастыру?а к?ш салып, зиянды ?деттерден са?тандыруымыз керек. Денсаулы? т?рбиесі – орта? м?селе. Халы? саныны? ?суі, оны? сапасы, денні? саулы?ы мемлекет ?л – ау?атыны? дамуына м?рынды? болады. Сонды?тан да ?аза?стан Республикасыны? Президенті Н.?.Назарбаев «?аза?станны? егемен мемлекет ретінде ?алыптасуы мен дамуыны? стратегиясы» деген е?бегінде соны? 4 негізгі к?шін атап к?рсетті. Оны? бірі – жер ?стіндегі байлы? деп отыр?анымыз – адам, оны? білімі мен іскерлігі, таланты мен м?дениеті, денсаулы?ы деген еді.[2]
Зерттеуді? жетекші идеясы: Жалпы білім беретін орта мектептерде болаша? ?рпа?ты заман талабына сай о?ыту - к?сіби даярлы?тарын жетілдіруді? ??рамдас бір б?лігі болып табылады.
Зерттеу ж?мысыны? ?діснамалы? ж?не теориялы? негіздері: Таным теориясыны? физиологиялы? негізі ж?не о?ан жеке т?л?аны? даму т?р?ысынан келу; орта білім беру ж?йесін жа?аша ?дсі – т?сілдерін ??ру т?жырымдамасы; орта білім беру орындарында о?ыту ж?не білім беру процесін ?йымдастыру теориясы мен практикасы.
ІІ. Негізгі б?лім
Дене т?рбиесі саба?ында жа?а инновациялы? технологияларды? тиімділігі
Білім-?о?амды т?ра?тандыратын, рухани м?раны са?тайтын, ?рпа?ты ?рпа??а саба?тастыратын ??рал. ?олда бар м?мкіндікті пайдаланып о?ытуды? жа?а ?діс-т?сілдерін тиімді ?олдану, жа?а технологияны ?ркімні? ?з саба?ында пайдалану ар?ылы о?ушы жастарды халы?ты? д?ст?р ?рдісінде адамгершілікке, салауатты ?мір с?руге баулу дені сау ?рпа? т?рбиелеу дене т?рбиесі п?ні м??алімдеріні? басты міндеті. Олай болса, о?ыту мен т?рбиелеуді? ой елегінен ?тетін ?діс-т?сілдерін, жа?ашаыл педагогтарды? тап?ан ?дістемелерін біліп ?ана ?ою жеткіліксіз, оны ?ркім ?з м?мкіндігінше к?нделікті саба?та пайдалану ?ажет. ?зімні? 9-сыныптар?а ?ткізген «Акробатикалы? жатты?улар» атты саба?ымда алдымен о?ушылар?а ?ткен та?ырытар?а байланысты с?ра?тар бере отырып, б?гінгі жа?а саба?ты? ?андай та?ырыпта ?ткелі т?р?анын ашып алдым. Саба? барысында о?ушылар?а же?ілдетілген логикалы? с?ра?тар беріп, кейін к?рделі с?ра?тарды тапсырма ретінде бередім. С?ра?тар?а байланысты жауабын тап?ан о?ушы, сол жерде практикалы? т?рде орындап к?рсетеді. Саба? кезінде о?ушыны? ішкі позициялы? к?з ?арасы мен ба?ыты ай?ын к?рініс бере алады. Сонда ?ана саба? н?тижелі болып, білім сапасы артады. Осы ба?ыттарда ?рбір м??алімні? о?ыту?а, ?йретуге ?з т??ырнамасы болуы ?ажет. [3.5]
Олар- ?р о?ушыны? білім де?гейін, ?абілетін, м?мкіншілігін т?сіну;
- О?ушыны? бойында?ы жетістіктері мен кемшіліктерін ?абылдау;
- О?ушылар?а ?иынды?тарды же?уге, кемшіліктерден арылу?а к?мектесу;
Дене шыны?тыру п?ніні? бас?а п?ндерге ?ара?анда к?птеген ерекшеліктері бар. М?нда негізінен о?ушыны? ?абілеті, бейімділігі баса назарда болуы керек. Дегенмен де о?ушыларды бейімдеу, ?абілетін дамыту, спорт?а деген ?ызы?ушылы?ын арттыру жа?сы ?йымдастырыл?ан саба??а байланысты. Сонды?тан о?ушыларды? п?нге ?ызы?ушылы?тарын арттыру ма?сатында саба?та та?ырып?а байланысты спорт т?рлеріні? шы?у тарихын, спорт т?рлері дамы?ан елдерді спортты? ?р саласында?ы белгілі спортшылар ?мірін алу?а болады. Сонды?тан да м??алім саба?ты тартымды етіп теория мен практиканы ?штастыруында жа?а инновациялы? технологияларды? тиімділігі баса назарда болуы ?ажет. Б?л м??алім мен о?ушы арасында?ы ?арым-?атынас, саба?ты жа?сы о?итын, спорт?а бейім о?ушылармен белсенді ж?мыс істеп ?ана ?оймай, барлы? баланы? дамуы ?шін ?олайлы жа?сы ойлар ту?ызып, ?абілеті жеткен жерге дейін е?бек етуін ойластыру.
Барлы? о?ушылар ?з ?абілетін е? т?менгі же?іл тапсырмаларды орындаудан бастайды да, оларды міндетті т?рде толы? орындап бол?аннан кейін ?ана, келесі к?рделі де?гейдегі жатты?уларды орындау?а к?шіп отырады. Б?л о?ушылар арасында?ы б?секелестікті ж?не ?р о?ушыны? ?з ?абілетіне, ?ызыметіне с?йкес жо?ары де?гейге к?терілуіне толы? жа?дай жасалады. Осылай ойын элементтерін, ?дістерін де?гейлеп орындату ар?ылы о?ушыларды? тапсырмаларды орындауда жина?ан ?пайларын «даму мониторингі» кестесіне белгілей отырып, о?ушы біліміне талдау жасап отыру ?ажет. ?тілетін та?ырыптар?а байланысты ?ызы?ты сергіту ойындарын ойнатуды? да саба? барысыны? сапасын арттыру?а ы?палы к?п. Атап айтсам: «Кім шапша??», «К??ілді ойындар!», «Мен чемпион!», сонымен ?атар ?оз?алмалы ойындар ж?не ?лтты? ойындарды саба?та т?рлендіріп ?ткізуге машы?тандыру. Дене шыны?тыру п?нінде жа?а инновациялы? технологияларды ?олдануды? орны ораса? болары ха?. О?ушыларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттырып, білім сапасын к?теруге сыныптан тыс спортты? шараларды? да ма?ызы зор. Соны? ішінде ?аза?ты? ?лтты? ойындары мен ?оз?алмалы ойындарын, ?р т?рлі жарыстарын, то?ыз??мала?, ар?ан тартыс, аударыспа? сынды ойын т?рлерін ?ткізіп отыру керек. Осындай ж?мыстарды ж?ргізу н?тижесінде о?ушыларды? белсенділігі артып, спорт?а деген бейімділігі ?алыптасады. О?ушыларды? танымды? ?абілеттерін артырып, салауатты ?мір с?ру, адам денсаулы?ы осы спорт?а байланысты екендігін т?сінеді. Н?тижесінде о?ушыларды? білім сапасы артып, о?у то?сандарында жо?ары сапа?а ?ол жеткізуге болады. Жа?аша ?дсітерді саба?тарда ?немі ?олданыс?а енгізуде теория мен практиканы? ?штасуына м?н бергенде ?ана ж?мысты? мазм?ндылы?ы к?ріне алады. Осы ба?ыттарда сын т?р?ысынан ойлау ж?не де?гейлеп о?ыту технологияларыны? тиімді ?дістерін дене шынгы?тыру п?нінде ?олдануды ?сынамын. Алдымен «Дене шыны?тыру п?ні не береді?» –деген с?ра??а:» ?имыл ?оз?алысты береді. Машы?тандыру. Дене м?дениетін ?алыптастыру. Денені шыны?тыру, т?рбиелеу. Жалпы дамыту жатты?уларын ме?гертеді. Мемлекеттік стандартты? ба?дарламаны жоспарлай білуді, нормативтік тест жатты?уларды игертуді береді.
?зімні? 5 сынып?а ?ткізген саба?ымды ?сынамын:
Саба?ты? та?ырыбы: Эстафеталы? ж?гірулер
Ма?саты: а) Ж?гіру элементтері бар эстафета ойындарын о?ушылар?а орындату. Ж?гіру кезінде ?осымша жатты?улар орындау?а ?йрету.
?) ?ауіпсіздік ережесін м??ият са?тау?а, ??ыптылы??а, ?йымшылды??а т?рбиелеу.
б) К?ш пен ептілікті? дамуын арттыру. ?имыл ?оз?алысыны? жалпы ?йлесімділігін жа?сарту.
Саба?ты? т?рі: Жа?а саба?
Саб. ?тетін орны: Спорт зал
Саба??а керек ??ралдар: Доп, жалауша,ше?бер, секіртпе, кедергілер, ?лкен доп, асы?, ?оржын.
Саба?ты? барысы: жатты?уды? орындалу уа?ыты
?йымдастыру, ?дістемелік н?с?ау
І.?йымдастыру б?лімі
1.Сыныпты сап?а т?р?ызу.
М?лімдеме ?абылдау
2.Сапты? жатты?улар.
3.Жалпы дамыту жатты?уы.
а)ж?ру,ж?гіру жатты?улары
?)??ралсыз орындалатын
дамыту жатты?улары.
ІІ. Негізгі б?лім
Саба?ты? та?ырыбы. Эстафеталы? ж?гірулер.
1.О?ушыларды? ?здеріне таныс эстафеталы? ойын т?рлерін с?рау. (Тола?ай. Намыс дода)
Барлы? эстафеталы? ойындар адам денсаулы?ы ?шін ма?ызды ?рі к??ілді.
О?ушы тез, тура ж?гіру кезінде бар к?шін салу?а да?дыланады. Шапша? епті ?имылдау?а ?йренеді. ?йымшыл болып, команда м?ддесі ?шін жа?сы н?тиже к?рсетуге тырысады. Айналаны ба?дарлап аз уа?ытта ?зіні? ж?не ?арсыласыны? ?рекетін бай?ап ?лгереді. Сонымен ?атар ойыншыны? икемділігі мен т?зімділік ?абілеттері арта т?седі.
2.Сыныпты екі топ?а б?лу,
Эстафеталы? ж?гірулерді? т?рлерін таныстыру.
(?р ойыннан кейін сергіту жатты?уы ойнатылып т?рылады)
Команда болып ж?гіру( пойыз)
Кедергілер ар?ылы ж?гіру
Доп тасу ойыны
«Ба?алар» ойыны
Секіртпемен ж?гіру ойыны
«Допты ?ста» ойыны
«?ос ая?тар» ойыны
«Те?ге алу» ойыны
«Мергендер» ойыны 15 минут
Сынып о?ушыларыны? саба??а дайынды?ын ба?ылау.
Жатты?уларды ?атесіз орындату.
О?ушыларды? зейінін саба??а аудару.
О?ушыларды с?ра? ?ою ар?ылы саба??а тарту.
Екі топта?ы ойыншыларды? те?дігін ба?ылау.
Ойын кезіндегі ?ауіпсіздік ережесін ескерту.
М??алімні? орындап к?рсеткен жатты?у элементтерін, ойын т?рлерін м??ият ба?ылап, ты?дауын ?ада?алау.
?р ойынды ба?алап,?оржын?а асы? салынып т?рады.
Саба?ты? барысы Жатты?уды? орынд.уа?ыты ?йымдастыру,
?дістемелік н?с?ау
ІІІ. ?орытынды
?р ?оржында?ы асы?тар санын ?осып, же?імпаз топты аны?тап,мада?тау.
?йге тапсырма: Эстафеталы? ойындарды т?рлендіру.
Саба??а жа?сы ?атынас?ан о?ушыларды ба?алау. Ойын кезіндегі кемшіліктерді ескертіп т?зету.
Саба?ты ?орытындылау
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер:
1. Г. Икіманова. Саулы? пен сымбат. - Алматы: ?айнар, 1991.
2. «?аза?стан – 2030» стратегиясы
3.«?аза?стан мектебі» журналы, №4, 2006ж.
4 Дене м?дениеті – о?ушыларды о?ыту мен т?рбиелеу ж?йесінде. Ізденіс-Поиск. 2009ж. №2(2) -Б.262-264.
5. Е. Уа?баев. ?аза?станда дене т?рбиесі ж?йесіні? дамуы. - Алматы: Санат, 2000ж.
