Дене шыны?тыру п?нінде жа?а инновациялы? технологияларды пайдалана отырып, білім сапасын арттыру.

              Дене шыны?тыру п?нінде жа?а инновациялы? технологияларды пайдалана отырып, білім сапасын арттыру. 

      ?аза?станны? ?лемдегі б?секеге ?абілетті елу елді? ?атарына кіруі ж?нінде мемлекет басшысы ал?а ?ой?ан міндетті ж?зеге асыруда халы?ты? денсаулы?ы е? ма?ызды м?селе болып табылады. ?азіргі уа?ытта ?леуметтік жа?дай, ?мір с?ру ?за?ты?ыны? т?мендеуі ж?не адам экологиясыны? ?олайсызды?ы б?кіл ?ркениетті ?лем ?шін к?кейтесті м?селе болып отыр. Елімізді? даму ба?ытын бекіткен 
«?аза?стан – 2030» ба?дарламасында салауатты ?мір салтын ?стану мемлекеттік ма?ызы бар м?селелермен те? д?режеде екендігі баса к?рсетілген. ?мір салты мен денсаулы? арасында?ы ?зара байланыс салауатты ?мір салты ??ымын ??растырады. Салауатты ?мір салтын насихаттауда, салауатты ?мір с?ру м?дениетін ?алыптастыру м?селелерін жетілдіретін, осы салада?ы басымдылы?тарды аны?тайтын ?ылым да, ?скеле? ?рпа?ты о?ыту, т?рбиелеу формалары мен жа?а ?дістерді ?станатын білім де ?ажет. Мектеп о?ушыларыны? салауатты ?мір салтын ?алыптастыру туралы ал?ан білімдері болаша? азаматтарды? денсаулы?ын са?тап ?алу?а берік тірек болады. 
       Мектеп о?ушыларыны? салауатты ?мір с?ру м?дениетін ?алыптастыру дегеніміз: 
І. Жеке т?л?аны? ?зін ?орша?ан жансыз ж?не жанды таби?и ортамен жан – жа?ты ?йлесім тауып, ?з ??мырын Отаны, елі, отбасы ж?не ?зі ?шін барынша пайдалы ?ткізу да?дысын ?алыптастыру; 
ІІ. Салауатты ?мір салты – ол денсаулы?ты? ?йлесімді дамып, са?талуы мен орны?уын ?амтамасыз ету ма?сатында денсаулы?ты ны?айту?а ба?ыттал?ан іс – шараларды ж?ргізу. 
Салауатты ?мір салтын ?алыптастыру ?шін ?андай жа?дайлар?а назар аудару керек? ?мір салты дегеніміз не? 
Б?л жеке адамны? тіршілік етуге ба?ыттал?ан м?мкіндіктерін ?алыптастыру. Бізді?ше, адамны? ?леуметтік – психологиялы? ж?не биологиялы? жа?тан салауатты ?мір салтын ?алыптастыру?а мына жа?дайлар негіз бола алады: 
- белсенді ?оз?алыс н?тижесінде организмді шыны?тыру дене т?рбиесі немесе спортпен ш??ылдану; 
- физикалы? е?бекті? гигиеналы? талаптарын ж?зеге асыру; 
- жеке ж?не ?леуметтік гигиеналы? талаптарын ж?зеге асыру; 
- ?арым – ?атынас ж?не экологиялы? м?дениетке жету; 
- д?рыс жынысты? т?рбие алу; 
- зиянды ?деттерден аула? болу. 
Сонды?тан балаларды жасынан салауатты ?мір салтына ?алыптастыру?а к?ш салып, зиянды ?деттерден са?тандыруымыз керек. Денсаулы? т?рбиесі – орта? м?селе. Халы? саныны? ?суі, оны? сапасы, денні? саулы?ы мемлекет ?л – ау?атыны? дамуына м?рынды? болады. ?аза?стан Республикасыны? Президенті Н.?.Назарбаев «?аза?станны? егемен мемлекет ретінде ?алыптасуы мен дамуыны? стратегиясы» деген е?бегінде соны? 4 негізгі к?шін атап к?рсетті. Оны? бірі – жер ?стіндегі байлы? деп отыр?анымыз – адам, оны? білімі мен іскерлігі, таланты мен м?дениеті, денсаулы?ы деген еді. 
Дене т?рбиесі саба?ында жа?а инновациялы? технологияларды? тиімділігі жо?ары. Білім – ?о?амды т?ра?тандыратын, рухани м?раны са?тайтын, ?рпа?ты ?рпа??а саба?тастыратын ??рал. ?олда бар м?мкіндікті пайдаланып о?ытуды? жа?а ?діс-т?сілдерін тиімді ?олдану, жа?а технологияны ?ркімні? ?з саба?ында пайдалану ар?ылы о?ушы жастарды халы?ты? д?ст?р ?рдісінде адамгершілікке, салауатты ?мір с?руге баулу дені сау ?рпа? т?рбиелеу дене т?рбиесі п?ні м??алімдеріні? басты міндеті. Олай болса, о?ыту мен т?рбиелеуді? ой елегінен ?тетін ?діс-т?сілдерін, жа?ашыл педагогтарды? тап?ан ?дістемелерін біліп ?ана ?ою жеткіліксіз, оны ?ркім ?з м?мкіндігінше к?нделікті саба?та пайдалану ?ажет. 
Дене шыны?тыру п?ніні? бас?а п?ндерге ?ара?анда к?птеген ерекшеліктері бар. М?нда негізінен о?ушыны? ?абілеті, бейімділігі баса назарда болуы керек. Дегенмен де о?ушыларды бейімдеу, ?абілетін дамыту, спорт?а деген ?ызы?ушылы?ын арттыру жа?сы ?йымдастырыл?ан саба??а байланысты. Сонды?тан о?ушыларды? п?нге ?ызы?ушылы?тарын арттыру, саба?та та?ырып?а байланысты спорт т?рлеріні? шы?у тарихын, спорт т?рлері дамы?ан елдерді спортты? ?р саласында?ы белгілі спортшылар ?мірін алу?а болады. 
Сол себептен м??алім саба?ты тартымды етіп теория мен практиканы ?штастыруында жа?а инновациялы? технологияларды? тиімділігі баса назарда болуы ?ажет. Б?л м??алім мен о?ушы арасында?ы ?арым-?атынас, саба?ты жа?сы о?итын, спорт?а бейім о?ушылармен белсенді ж?мыс істеп ?ана ?оймай, барлы? баланы? дамуы ?шін ?олайлы жа?сы ойлар ту?ызып, ?абілеті жеткен жерге дейін е?бек етуін ойластыру тиіс. Барлы? о?ушылар ?з ?абілетін е? т?менгі же?іл тапсырмаларды орындаудан бастайды, оларды міндетті т?рде толы? орындап бол?аннан кейін ?ана, келесі к?рделі де?гейдегі жатты?уларды орындау?а к?шіп отырады. Б?л о?ушылар арасында?ы б?секелестікті ж?не ?р о?ушыны? ?з ?абілетіне, ?ызметіне с?йкес жо?ары де?гейге к?терілуіне толы? жа?дай жасалады. 
Жа?аша ?дістерді саба?тарда ?немі ?олданыс?а енгізуде теория мен практиканы? ?штасуына м?н бергенде ?ана ж?мысты? мазм?ндылы?ы к?ріне алады. Осы ба?ыттарда сын т?р?ысынан ойлау ж?не де?гейлеп о?ыту технологияларыны? тиімді ?дістерін дене шыны?тыру п?нінде ?олдануды ?сынамын. Алдымен «Дене шыны?тыру п?ні не береді?» –деген с?ра??а:» ?имыл ?оз?алысты береді. Машы?тандыру. Дене м?дениетін ?алыптастыру. Денені шыны?тыру, т?рбиелеу. Жалпы дамыту жатты?уларын ме?гертеді. Мемлекеттік стандартты? ба?дарламаны жоспарлай білуді, нормативтік тест жатты?уларды игертуді береді. 
Дене т?рбиесі саба?ында сын т?р?ысынан ойлау технологиясын тиімді пайдалану?а да болады. Осы технологияны? шы?армашылы? б?лігін басшылы??а ала отырып, ой тол?ау жасау?а болады (мысалы, дене шыны?тыру саба?ын ойын т?рінде ?йымдастыру), сол ар?ылы, о?ушыларды? бейімділігін арттыру?а болады. 
К?тілетін н?тиже - дене т?рбиесі п?ніне деген ?ызы?ушылы?тарыны? артуы. О?ушы шы?армашылы?ы, ?зін-?зі бас?аруы, ??рметі, эстетикалы? тал?амы да артып келеді. Мысалы, дене шыны?тыру саба?ында 5-6 сыныптарына сергіту с?тін алатын болса?, ?з т?жірибемде 5-сыныптар?а ?ткізген «Эстафеталы? жарыстар» атты саба?ымда, алдымен о?ушылар?а ой тол?ау жасау ма?сатында, ?аза?ты? ?лтты? ойын т?рлеріне то?талдым, ?лтты? ойындар туралы ?з т?сініктерін с?рай отырып, саба? барысы кезінде орындатуды жоспарладым. Міне, осы ар?ылы о?ушылар саба?ты? жарыс т?рінде топты? ойын ?дісінде болатына к?з жеткізеді. Ойлау ?абілетін дамыту т?р?ысында 6 сыныптар арасында «К??ілді м?ре» сайысы о?ушыларды? ой-?абілетін, жылдамды? ерекшелігін, тез шешім ?абылдауына ж?не топты? ?рекет жасауына п?ндерді байланыстыра отыра кіріктірілген саба? к?рермендерді? к??ілінен шы?ты, саба?та биология, химия, математика, сурет, ал?аш?ы ?скери дайынды? пен дене шыны?тыру п?ндерінен ??рал?ан ойындар пайдаланылды. Саба?ты ?ызы?ты ?ткізу ?шін мультимедиалы? проектор ар?ылы ?аза?ты? ?лтты? ойындарыны? тарихын таныстырып ?тіп, жасырыл?ан с?ра?тарды табу?а машы?тандыру, ?р топ?а белгіленген ?пай сандарына ?арай ба?алап отырдым. Кейін саба? барысын: «Кім шапша??» б?лімі деп алып, б?л б?лімінде о?ушылар белгіленген жерге дейін эстафеталы? тая?шамен ж?гіріп барып, белгілі жеріне жеткен кезде, та?та?а жазылып берілген есептерді шапша? орындап шы?ып кейін ?айтып келу талабы ?ойылды. О?ушыларды? б?л б?лімде саба??а деген ?ызы?ушылы?ыны? артуымен бірге машы?танады, логикалы? ойлау ?абілеттері артады, ?имыл-?оз?алыс ?рекеті дамиды. Т??ерте?гілік бой жазу ж?не сергіту жатты?улары мен бірге мектебімізде ?лтты? ?неріміз «?ара жор?а» биін жа??ырту ?стіндеміз, биді сергіту, т??ерте?гі бой жазу жатты?уларыны? орнына да пайдалану?а болатынына к?з жеткіздік. Сондай-а? «Спорт ?леміне саяхат» та?ырыбында мультимедиалы? проектор ар?ылы 5«Б» сынып о?ушылармен зияткерлік ойын саба?ын ?ткізіп о?ушыларды? спорт?а деген ?ызы?ушылы?ын арттырды?. Б?л саба?та ?аза?стан спортыны? ал?аш?ы шы??ан, ата?ты да даны?ты чемпиондарынан бастап ??зіргі та?да?ы олимпиада чемпиондары туралы викторина сайысы о?ушыларды? к??ілінен шы?ып, о?ушыларымыз ?з еліні? патриоты екендерін саба? барысында д?лелдеп, м?дірместен жауап беруге тырысты. Сондай-а? ?атарынан ?шінші жыл мемлекеттік тілдегі мектептерді? 5-8 сынып о?ушылары арасында ?лтты? ойын ж?не спортты? ойын т?рлерінен жарыстар ?йымдастырып же?іпаздарды аны?тап о?ушыларды? кішкене кезінен бастап спорт?а деген ?ызы?ушылы?ын арттыру ма?сатында тынымды е?бектер ат?ару ?стіндеміз. Ауыл к?лемінде Наурыз айында ?лтты? мерекемізді насихаттау барысында «Т?рт т?лікке ен салу», «Ар?ан тарту», «?ол к?рес», «Асы? ату» ойын т?рлерінен жарыстар ?йымдастырып, ?лтты? ойын ?нерімізді ?зге ?лт ?кілдеріне насихаттау басты міндетіміз.            ?лтты? теле арнада салауатты ?мір салтын насихаттау ма?сатында ?тіп жат?ан жа?ашыл ?дістегі ба?дарламаларды? желісінде «Ар?ан тарту»,  «Асы? ату» атты спортты?, ?лтты? ойындар сайысын сынып аралы? топты? сайыс т?рінде ?ткіздім. Себебі дене т?рбиесімен айналысатын адам ?зін ?р?ашан сергек сезінеді. Ал сергек адамны? ?мірге к?з?арасы ерекше.Спорт ?айратты ?ажет етіп, ?мірге ??штарлы?ты арттырады. 
Жо?арыда атал?ан ?лтты? спортты? ойындарды? ?тілу н?тижесінде о?ушыны?: 
- Салт - д?ст?рді ??рметтеуі; 
- ?йымшылды?ы,ізденімпазды?ы; 
- Намыс?ойлы?ы; 
- Ж?йке ж?йесіні? шыны?уы; 
- Ойлау ?абілетіні? дамуы; 
- Білім алу?а ??штарлы?ы; 
Ал де?гейлеп саралап о?ыту технологиясын ?олдануда ?андай н?тижелерге ?ол жеткізуге болады? Саба? барысында: 
Алдымен о?ушыны? «Не?» деген с?ра?ына: Саба?та шынайылы?, о?ыту бар екенін к?рсету.О?ушыны? «?ашан?» деген с?ра?ына: Саба?тан кейін болатын жа?дайды толы? аны?тату?а к?з жеткізу ?ажет.О?ушыны? «?айда?» деген с?ра?ына: О?ушыны? ж?не ?стаз арасында?ы серіктесін аны?тап, н?тижеге ?ол жеткізу ?ажет. 
?зімні? 5-сыныптар?а ?ткізген «Акробатикалы? жатты?улар» атты саба?ымда алдымен о?ушылар?а ?ткен та?ырыптар?а байланысты с?ра?тар бере отырып, б?гінгі жа?а саба?ты? ?андай та?ырыпта ?ткелі т?р?анын ашып алдым. Саба? барысында о?ушылар?а же?ілдетілген логикалы? с?ра?тар беріп, кейін к?рделі с?ра?тарды тапсырма ретінде бердім. С?ра?тар?а байланысты жауабын тап?ан о?ушы, сол жерде практикалы? т?рде орындап к?рсетеді. Саба? кезінде о?ушыны? ішкі позициялы? к?з ?арасы мен ба?ыты ай?ын к?рініс бере алады. Сонда ?ана саба? н?тижелі болып, білім сапасы артады. Осы ба?ыттарда ?рбір м??алімні? о?ыту?а, ?йретуге ?з т??ырнамасы болуы ?ажет. Олар мыналар: 
- ?р о?ушыны? білім де?гейін, ?абілетін, м?мкіншілігін т?сіну; 
- О?ушыны? бойында?ы жетістіктері мен кемшіліктерін ?абылдау; 
- О?ушылар?а ?иынды?тарды же?уге, кемшіліктерден арылу?а к?мектесу; 
Осылай ойын элементтерін, ?дістерін де?гейлеп орындату ар?ылы о?ушыларды? тапсырмаларды орындауда жина?ан ?пайларын «даму мониторингі» кестесіне белгілей отырып, о?ушы біліміне талдау жасап отыру ?ажет. ?тілетін та?ырыптар?а байланысты ?ызы?ты сергіту ойындарын ойнатуды? да саба? барысыны? сапасын арттыру?а ы?палы к?п. Атап айтсам: «Кім шапша??», «К??ілді ойындар!», «Мен чемпион!», «Санама?» сонымен ?атар ?оз?алмалы ойындар ж?не ?лтты? ойындарды саба?та т?рлендіріп ?ткізуге машы?тандыру. 
Сонымен, дене шыны?тыру п?нінде жа?а инновациялы? технологияларды ?олдануды? орны ораса? болары ха?. О?ушыларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттырып, білім сапасын к?теруге сыныптан тыс спортты? шараларды? да ма?ызы зор. Соны? ішінде ?аза?ты? ?лтты? ойындары мен ?оз?алмалы ойындарын, ?р т?рлі жарыстарын, то?ыз??мала?, ар?ан тартыс, асы? ату, аударыспа? сынды ойын т?рлерін ?ткізіп отыру керек. Осындай ж?мыстарды ж?ргізу н?тижесінде о?ушыларды? белсенділігі артып, спорт?а деген бейімділігі ?алыптасады. О?ушыларды? танымды? ?абілеттерін артырып, салауатты ?мір с?ру, адам денсаулы?ы осы спорт?а байланысты екендігін т?сінеді. Н?тижесінде о?ушыларды? білім сапасы артып, о?у то?сандарында жо?ары сапа?а ?ол жеткізуге болады. 
?орыта айт?анда, мен алдымен жеке т?л?аны? ?леуметтік ??зыреттілігін дамытуды керек еттім. Сол ар?ылы ?жымды? зерттеуге ?ол жеткіздім, я?ни о?ушыны? ?зін-?зі бас?аруда?ы ?леуеті артты. Жа?а идеяларды е?гізу барысында?ы орындалатын міндеттер: 
1. О?ушымен ?арым-?атынасты ?алыптастыру. 
2. О?ушыны? логикалы? ойлау ?абілетін дамыту. 
3. ?р о?ушыны? ?рекетін, ?лтты? болмысын пайдалану?а ж?мыстану. 
4. О?ушыны? ?лтты? моралыны? орындалуын ?амтамасыз ету. 
5. О?ушыны? санасын, сенімін, к?з?арасын,білімін арттыру. 
6. О?ушыны? парасатын, ойлауын ?алыптастыра отырып машы?тандыру. 
Е? бастысы, о?у ?рдісінде міндетті п?ндерде о?ушыларды? теориялы? білімін ?леуметтік т?р?ыдан ?алыптастыру?а м?н беру керек. 
Ж?мысымны? н?тижесі: 
1) ?р о?ушыны? білімі, ?абілеті ?алыптасады. 
2) О?ушыны? бойында?ы жетістіктері к?рінеді. 
3) О?ушылар ?иынды?тарды же?еді, ?леуеті артады. 
4) Жан-жа?ты даму?а ?ол жеткізеді. 

Пайдаланыл?ан ?дебиеттер: 
1. Г. Икіманова. Саулы? пен сымбат. - Алматы: ?айнар, 1991. 
2. «?аза?стан – 2030» стратегиясы 
3.«?аза?стан мектебі» журналы, №4, 2006ж. 
4 Дене м?дениеті – о?ушыларды о?ыту мен т?рбиелеу ж?йесінде. Ізденіс-Поиск. 2009ж. №2(2) -Б.262-264. 
5. Е. Уа?баев. ?аза?станда дене т?рбиесі ж?йесіні? дамуы. - Алматы: Санат, 2000ж.
6. «Мектептегі дене шыны?тыру» журналы, № 2, 2012