Дене шынықтыру сабақтарындағы денсаулық сақтау технологиялары

Нигметов Алибек Жанайдарович

«Дене шынықтыру сабақтарындағы денсаулық сақтау технологиялары»

Тәжірибенің мәні теория мен практиканы оңтайлы үйлестіру, дене шынықтыруды оқыту процесінде заманауи құралдарды, әдістер мен формаларды таңдау арқылы оқушылардың дене саулығын, салауатты өмір салтын қамтамасыз ету болып табылады.

Өкінішке орай, денсаулық пен салауатты өмір салты біздің қоғамдағы адам қажеттіліктерінің иерархиясында әлі бірінші орындарды иеленбейді. Қазіргі уақытта мүлдем дені сау баланы әрең кездестіруге болады. Оқушылардың оқу-тәрбие жұмыстарының қарқындылығы өте жоғары, бұл денсаулықтың әлсіреуіне және дене жағдайындағы әртүрлі ауытқулар санының артуына айтарлықтай әсер етеді. Бұл ауытқулардың себептері отырықшы өмір салты (физикалық әрекетсіздік), физикалық разрядсыз жағымсыз эмоциялардың жиналуы, психоэмоционалды өзгерістер.

Сондықтан әрбір дене шынықтыру пәні мұғалімінің сұрақтары бар: мектеп оқушыларының іс-әрекетін әр оқушының дайындығын, денсаулық тобын ескере отырып, оңтайлы жүктеме беретіндей етіп қалай ұйымдастыруға болады? Мектеп оқушыларының өмірінде күшті қызығушылықтардың пайда болуын ескере отырып, оқушылардың дене шынықтыру сабағына деген қызығушылығын, салауатты өмір салтының қажеттілігін қалай дамыту керек? Дене шынықтыру сабағын барлық балаларға қалай тартымды етуге болады? Сабақта дене шынықтыру жаттығуларының сауықтыру, жаттықтыру, тәрбиелік компоненттерінің оңтайлы үйлесуіне қалай қол жеткізуге болады? «Дене шынықтыру» пәнінің мектеп оқушыларына жан-жақты әсер етуі, олардың саналы түрде өзін-өзі дамытуға, өзін-өзі жетілдіруіне, өзін-өзі жүзеге асыруына ықпал ету жолы.

Бұл мәселелерді шешу барысында қарама-қайшылықтар туындайды.

Бір жағынан дене шынықтыру мұғалімі өз іс-әрекеті процесінде сабақтың көп функционалдығын, екінші жағынан оның валеологиялық бағыттылығына қойылатын талаптардың жоғарылауын ескеруі қажет.

Бір жағынан мектеп бітірушілердің дене дайындығына қойылатын талаптар жоғары болса, екінші жағынан дене шынықтыру сабағына деген қызығушылықтың төмендеуі байқалады.

Тәжірибенің өзектілігі мектеп оқушыларының денсаулығына зиян келтірмей оқу-тәрбие процесін қалай тиімді ұйымдастыруға болатынын шешуде. Оны келесі міндеттерді орындау арқылы шешуге болады:

1. Мектеп оқушыларының дене тәрбиесіне деген ынтасын және денсаулыққа саналы көзқарасын дамытуға қолайлы жағдай жасау.

2. Оқушыларды салауатты өмір салтын қалыптастыру саласында қажетті сенімді ақпаратпен және технологиялармен қамтамасыз ету.

3. Салауатты өмір салты туралы негізгі түсініктерді дұрыс түсінбеудің алдын алу.

Болудың шарттары және тәжірибенің жаңалығы

Мен бұл мәселемен 3 жыл жұмыс істеп келемін. «Дене шынықтыру сабақтарындағы денсаулық сақтау технологиялары» тақырыбы бойынша жұмыс тәжірибесі біртіндеп дамып келеді.

Тәжірибенің жаңалығы дене шынықтыру сабақтарында инновациялық денсаулық сақтау технологияларын енгізуде:

- салауатты өмір салтын ынталандыру үшін валеологиялық әдістерді қолдану;

- салауатты өмір салтының артықшылықтарын жақсырақ көрсету үшін АКТ қолдану.

Тәжірибенің еңбек сыйымдылығы

Менің алдымда тұрған басты мәселе – балалардың физикалық дамуына, денсаулығын нығайтуға және сақтауға жағдай жасау болды.

Жұмыстың бірінші жылында мен осындай мәселеге тап болдым: мектеп оқушылары, әсіресе жоғары сыныптың қыздары дене шынықтыру сабағына еріксіз барды. Мектепте спорттық құрал-жабдықтар жеткіліксіз болды.

Мектеп әкімшілігімен бірлесе отырып, спорт нысандары жаңартылды.

- қолданыстағы спорт залы жөнделді, шатыры қайта сызылды;

- спорттық құрал-жабдықтар сатып алынды.

Дене шынықтыру сабағында және спорт секциясында спортқа, салауатты өмір салтына деген қызығушылықты қалыптастыруға тырысамын.

Нәтижесінде бұл жұмыс жүйесі жыл өткен сайын мектеп оқушыларының дене дайындығы артып келе жатқанын көрсетеді.

Тәжірибенің теориялық негізі

Ұсынылған тәжірибенің теориялық негіздемесін В.И. Ковалько, Н.К.Смирновтың еңбегін пайдалана отырып. Тәжірибе 1-11 сыныпқа арналған дене шынықтырудың кешенді бағдарламасының авторлары педагогика ғылымдарының докторы В.И. Ляха, және педагогика ғылымдарының кандидаты А.А. Зданевич.

Мектептегі денсаулықты сақтайтын технологиялар

Күрделі, әлі толық шешімін таппаған міндеттердің бірі – мектептерде денсаулық сақтау технологияларын енгізу бойынша мұғалімдерді жұмысқа дайындау. Денсаулықты сақтайтын білім беру технологиялары – мұғалімдердің көпшілігіне таныс көптеген психологиялық-педагогикалық әдістер, әдістер, технологиялар (Смирнов Н.К.). Денсаулықты сақтайтын технологиялар негізінде баланы салауатты өмір салтына дайындау әрбір білім беру мекемесінің қызметінде басым бағыт болуы тиіс.

Ковалько былай деп жазады: «Денсаулықты сақтайтын технологияларды енгізудің табыстылығы көптеген компоненттерге байланысты:

- оқушылардың осы процеске белсенді қатысуы;

-денсаулықты сақтайтын ортаны құру;

-мұғалімдердің жоғары кәсіби құзыреттілігі мен сауаттылығы;

-ата-аналармен жоспарлы жұмыс;

- әлеуметтік және мәдени саламен тығыз әрекеттесу».

(В.И.Ковалько «Денсаулықты сақтайтын технологиялар», ВАКО баспасы, 2015 ж.)

Денсаулық сақтау педагогикасы жағдайында бүкіл оқу процесі бір-бірінен нақты тапсырмалары бойынша да, әдістеменің ерекшеліктері бойынша да ерекшеленетін үш кезеңді қамтиды.

Бірінші. Негізгі ұғымдармен және түсініктермен алғашқы танысу кезеңі.

Мақсат – оқушыда салауатты өмір салтының негіздерін қалыптастыру және денсаулықты сақтаудың қарапайым ережелерін жүзеге асыруға қол жеткізу.

Негізгі мақсаттар:

1. Денсаулықты сақтаудың қарапайым ережелері туралы семантикалық түсінік қалыптастыру.

2. Салауатты өмір салтының негізгі ұғымдары туралы қарапайым түсініктер құру.

3. Денсаулықты сақтаудың қарапайым ережелерін орындауға қол жеткізу (бастапқы дағды деңгейінде).

4. Салауатты өмір салты туралы негізгі ұғымдарды дұрыс түсінбеуді болдырмау.

Екінші. Жетілдірілген оқу кезеңі.

Мақсат- салауатты өмір салтының негіздері туралы толық түсінік қалыптастыру.

Негізгі мақсаттар:

1. Денсаулықты сақтаудың қарапайым ережелері туралы түсінік беру.

2. Денсаулықты сақтаудың қарапайым ережелерін саналы түрде орындауға қол жеткізу.

3. Практикалық тұрғыдан қажетті білім, білік, дағдыны, ойлау мен белсенділіктің ұтымды әдістерін қалыптастыру.

Үшінші. Денсаулықты сақтау және оларды одан әрі жетілдіру бойынша білім, білік және дағдыларды бекіту кезеңі.

Мақсат- салауатты өмір салты негіздерін мақсатты түрде қолдану мүмкіндігімен дағдыға айналдыра білу.

Негізгі мақсаттар:

1. Денсаулықты сақтау ережелерін жүзеге асыруда тұрақтылық пен автоматизмге қол жеткізу.

2. Денсаулықты сақтау ережелерін практикалық қолдану талаптарына сәйкес жүзеге асыруға қол жеткізу.

3. Салауатты өмір салты ережелерін қолдану нақты практикалық жағдайларға байланысты өзгеруі мүмкін екеніне көз жеткізіңіз.

3. Технологиялық тәжірибе

Оқу іс-әрекетінің мақсаты мен міндеттері

Педагогикалық іс-әрекеттің негізгі мақсаты мектеп оқушыларының физикалық дамуына, денсаулығын сақтауға және нығайтуға жағдай жасау деп есептеймін.

Оқу іс-әрекетінің негізгі міндеті:

1. Бағдарламаның негізгі құрамдас бөліктерін кешенді жүзеге асыру.

2. Жаттығудың әрбір кезеңінде дене тәрбиесінің негізгі міндеттерін шешу.

Мазмұнды іріктеу дене тәрбиесінің кешенді бағдарламасына негізделген.

Оқу материалын жоспарлау кезінде мен мыналарды басшылыққа аламын:

- оқу материалы ең алдымен стандарт талаптарына сәйкес болуы және түпкілікті нәтижеге бағытталған болуы керек;

- білім беру мазмұнының негізгі деңгейіне негізделген, бірақ сонымен бірге

әр оқушыға іс-әрекеттің мазмұнын таңдауға мүмкіндік беріледі

сабақта оның моторының физикалық дайындығының деңгейіне негізделген

қабілеттері мен денсаулық жағдайы.

Дене шынықтыру сабағы

Құралдар мен әдістер

Денсаулық сақтау технологияларының мақсаттарына жету үшін қорлардың келесі топтары пайдаланылады:

• гигиеналық факторлар;

• табиғаттың емдік күштері;

• қозғалысты бағдарлау құралдары.

Денсаулықты жақсартудың бірінші шарты дене шынықтыру сабақтарында гигиеналық режимді құру болып табылады. Менің міндеттеріме сабақтың гигиеналық жағдайына қойылатын талаптардың айқын бұзылуларын көру және анықтау және мүмкіндігінше оларды жақсы жаққа өзгерту қабілеті мен дайындығы кіреді.

Екінші шарт – табиғаттың емдік күштерін пайдалану, сабақта денсаулық сақтау технологияларының мақсатына жетуге айтарлықтай әсер етеді. Таза ауада жаттығу биологиялық процестердің белсендірілуіне ықпал етеді, дененің жалпы өнімділігін арттырады, шаршау процесін баяулатады және т.б.

Дене шынықтыру сабағында қозғалыстың физиологиялық қажеттілігін қанағаттандыруға мүмкіндік беретін, негізгі қимыл-қозғалыс қасиеттерін дамытуға және оқу күні, аптасы және жыл бойы жұмыс қабілеттілігін жоғары деңгейде ұстауға мүмкіндік беретін оңтайлы қозғалыс режимін қамтамасыз ету ең маңызды шарт болып табылады.

Бұл қаражатты кешенді пайдалану ғана қалпына келтіру мәселесін шешуге көмектеседі.

Дене тәрбиесіне мотивация жағдайларын жасау үшін мен қолданамын:

• оқушылар мен олардың ата-аналарын валеологиялық тәрбиелеу;

• дәстүрлі емес сабақтар;

• дене шынықтырудың заманауи құралдары;

• дене тәрбиесінің әдістерін, тәсілдерін біріктіру.

• дене тәрбиесінің сыныптан тыс түрлері.

Оқушылар мен олардың ата-аналарын валеологиялық тәрбиелеу.

Ата-аналар жиналысында мен денсаулық жағдайына, оны сақтау және нығайту жағдайларына қатысты мәселелерді кеңінен айтып отырамын.

Сабақта салауатты өмір салты туралы әңгімелесуді жаттықтырамын. Әртүрлі жаттығуларды орындай отырып, балаларға әрқайсысының мағынасын түсіндіремін.

Салауатты өмір салтын көбірек көрнекі түрде көрсету мақсатында компьютерлік презентацияларды қолданамын. Бұл оқушылардың танымдық белсенділігін арттырады, тақырыпқа деген қызығушылығын арттырады, салауатты өмір салтын сақтаудың негізгі ережелерін меңгеруге ықпал етеді.

Барлық сабақтарда мен мектеп оқушыларын гигиеналық дағдыларға баулимын, балалардың жалпы күн тәртібін, атап айтқанда, күндізгі қозғалыс режимін реттеуге қатысуын қамтамасыз етемін.

Дәстүрлі емес сабақтар.

Дәстүрлі емес сабақтардың негізгі түрлері рөлдік ойындар, денсаулық сабақтары. Денсаулық сабағында балалар топтарға бөлінеді. Әлсіреген балалар топтарында мен балаларға психикалық стрессті жеңілдетуге көмектесетін, ұзақ статикалық жүктемелерді болдырмайтын жаттығулармен қамтамасыз етудің принциптері мен нормаларын ұстанамын. Мен балалардың физикалық дамуына ғана бағытталған емес, сонымен қатар емдік және тәрбиелік әсері бар дене жаттығуларын, түзету жаттығуларын қолданамын. Арқанмен және құрсаумен жаттығулар дұрыс позаның қалыптасуына ықпал етеді, жүрек-тамыр және тыныс алу жүйелеріне пайдалы әсер етеді.

Мен үнемі талғампаздықты, сымбаттылықты, пластиканы қалыптастыратын арнайы кешендерді қолданамын. Әр сабақта міндетті түрде психорегуляция және релаксация жаттығуларын енгізіңіз.

Қазіргі дене шынықтыру құралдары.

Менің педагогикалық қызметімде қыздармен жұмыс ерекше орын алады. Жоғары сыныптағы қыздарды дене шынықтыруға ынталандыру және олардың денсаулығына саналы түрде қарау үшін жағдайды қалай жасауға болады? Мен мәселенің шешімін дене тәрбиесі құралдарын таңдауда таптым:

• Көркем гимнастика;

• аэробика;

• табата жаттығулары

• қадамдық аэробика

• тренажерлар бойынша оқыту

Сабақтарымда қызығушылық пен эмоционалды көңіл-күйді арттыру үшін техникалық құралдарды пайдаланамын: магнитофон, компьютер.

Дене тәрбиесінің әдістерін, тәсілдерін біріктіру.

Денсаулықты сақтау кеңістігін құру үшін оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, ойын, жарыс және айналмалы әдісті біріктіремін, артық жұмыс істеуге жол бермеймін, олардың әрекеттерін бағыттаймын және жүктемені бақылаймын.

Жаттығу техникасын толық және нақты сипаттау мақсатында іс-әрекеттер ретін анық көрсетемін. Мен өз тәжірибемде жаттығуларды талдау әдістерін қолданамын, орындауға көмектесемін, бірақ сонымен бірге баланың физикалық дамуы мен дене дайындығының деңгейін ескеремін. Сендіру, мадақтау әдістері балаларға ерекше әсер ететініне сенімдімін.

Мен өз денемнің физикалық дамуын саналы түрде бағалауға және жаттығулар жиынтығын құрастыруға үйретемін. Оқушылар сабақ барысында өздерінің денсаулық жағдайын өздері қадағалап, жеке жаттығулар кешендерін жасайды. Оқушыларға арнайы жаттығулардың жүйелілігі мен орындалу реттілігі сабақ барысында қол жеткізілген нәтижелерді бекітетінін түсіндіремін. Бұл сабаққа деген қызығушылықты, белсенділікті және өз бетімен жұмыс істеуге деген ұмтылысты оятады.

Әдіс-тәсілдерді таңдауда жалпы педагогикалық және әдістемелік талаптарды ескеремін. Жаңа материалды түсіндіре отырып, оны меңгеріп, бекіте отырып, балалардың назарын жаттығуларды орындау техникасындағы негізгі қателерге аударамын, оларды талдап, бағалауға үйретемін.

Мен өз сабақтарымда баланың дене шынықтырумен және спортпен айналысуға «тәбеті ашылуы» үшін, қозғалыстардың оның денсаулығына пайдалы екенін түсінуі үшін осындай жағдайлар жасауға тырысамын.

Дене тәрбиесінің сыныптан тыс түрлері.

Мектеп оқушыларының жеке дене шынықтыру негіздерін меңгеруі қажет, ол денсаулықтың оңтайлы деңгейіне жету үшін білімнің, қажеттіліктердің, мотивтердің бірлігі, дене дамуы, қимыл-қозғалыс қабілеттерінің жан-жақты дамуы, өзінің жеке қимыл-қозғалыс, дене жаттығуларын жүзеге асыру қабілеті. мәдениет, сауықтыру және спорттық іс-шаралар. Ал мұнда сауықтыру және спорттық-бұқаралық жұмыстардың сабақтан тыс түрлері маңызды рөл атқарады. Олар қозғалыс белсенділігінің көлемін арттыруға мүмкіндік береді және олардың жеке қабілеттері мен моторлық әлеуетін толық жүзеге асыруға ықпал етеді.

Оқушылардың дене белсенділігін арттыру мақсатында сыныптан тыс жұмыстар осындай реттілікпен ұйымдастырылып, сабақта алған дағдылары мен дағдыларын бекітуге бағытталған. Дене тәрбиесінің негізгі сыныптан тыс түрлері:

- Спорт клубтары.

- Денсаулық және спорт күндері.

- Туристік саяхаттар.

- Спорттық мерекелер.

- мектепішілік жарыстар.

Мектепте спорттық іс-шараларды, Денсаулық күндерін, жолдастық кездесулерді ұйымдастырады және өткізеді, командаларды мектепішілік, облыстық жарыстарға дайындауды ұйымдастырады. Бұқаралық спорттық шаралар мен жарыстарға барынша көп балаларды тартуға тырысамын.

Үшінші жыл қыста «Жексенбілік шаңғы жолы» шаңғымен сырғанау ұйымдастырамын. Бұл бағыттағы жұмыстар мектеп оқушыларының физикалық дамуына, денсаулығын сақтауға және нығайтуға тиімді әсер етеді. Балалар, әдетте, ауырмайды және физикалық дайындықтың жоғары деңгейін көрсетеді.

Жаяу жорықтарға қатысу денсаулықты нығайтуға ықпал етеді; таза ауада болу, күн мен физикалық белсенділік - мұның бәрі төзімділікті, тиімділікті арттырады, жыл бойы сергектік зарядын тудырады.

Дене дайындығы жағдайын бақылау

студенттер.

Дене дайындығы деңгейін бақылау және анықтау үшін оқушыларды тестілеуден өткіземін. Бақылау жұмыстарының орындалуы оқу процесін тиімдірек басқаруға, қорытындылар жасауға және уақытында түзетулер енгізуге мүмкіндік береді. Мен тоқсан сайын бақылау сынақтарын өткіземін.Тесттер негізгі моторлық қасиеттерді дамытуға бағытталған: төзімділік, күш, жылдамдық.

Тестілеу мәліметтері бойынша түзетуді қажет ететін оқушылар топтары анықталып, олармен қосымша жұмыс жүргіземін. Ол үшін артта қалған физикалық қасиеттерді дамытуға бағытталған жаттығулар кешендерін әзірлеймін.

Сынақ нәтижелерін талдау жыл өткен сайын оқушылардың дене дайындығы көрсеткіштерінің артып келе жатқанын көрсетеді.

Бақылау міндеттері:

1. Мектеп оқушыларының дене дайындығы мен денсаулық жағдайын ашу.

2. Оқушылардың дене дайындығын арттыру мақсатында жеке жұмыстар бойынша ұсыныстар әзірлеу.

3. Мектепте дене шынықтыру, оқушылардың денсаулығын сақтау және нығайту жұмыстарының тиімділігін талдау.

\\\\

4. Тәжірибенің тиімділігі

Өз тәжірибемнің нәтижелерін талдай отырып, мен атап өтемін денсаулықты сақтайтын білім беру технологиялары бойынша жұмыс жүйесін енгізу мыналарға мүмкіндік берді:

1. Пән бойынша оқу үлгерімін арттыру.

2. Оқушылардың дене дайындығының өсу динамикасын арттыру.

3. Оқушылардың дене шынықтыру сабағына қызығушылығын, салауатты өмір салтын сақтауға ынтасын арттыру.

4. Оқушылардың денсаулық жағдайының динамикасын арттыру.

Денсаулықты сақтайтын технологиялар мектеп оқушыларының денсаулығын жақсарту процесінде, сөзсіз, қолданылуы керек, міндетті дене шынықтыру сабақтарында.

10