Баяндама «Дене т?рбиесін ?йретуді? ?дістері»

Баяндама «Дене т?рбиесін ?йретуді? ?дістері» Арнаулы білімдер мен ?оз?алыс ?имылдары дене т?рбиесін о?ыту п?ні есебінде м??алімнен о?ытуды? белгілі бір т?сілдерін ме?геруді талап етеді. О?ушыларды біліктілікке, шеберлікке бастау м??алім ?ызметіні? тегеурінді, басты міндеттерді? бірі. О?ыту т?ілдері к?п, біра? оларды? ?ай-?айсысы да жан-жа?ты емес. Олар о?у ?дістеріні? ?р т?рлілігін айыра білуге жа?дай жасайды ж?не міндеттерін шешу ?шін на?ыз тиімділерін іріктеуге м?мкіндік береді. О?ушылар?а білім мен да?дыны беру т?сілі, м??алімні? о?ушы?а ?сер ету т?сілі, о?ушыларды? ?здеріні? ж?мыс істеу т?сілі – б?ларды? барлы?ы да ?дістерге ж?не ?дістемелік т?сілдерге жатады. О?ыту ?дісі – м??алімні? о?ыту ісіндегі, ал о?ушыларды? о?у материалын игерудегі ?имыл-?ызметіні? ж?йесі. Дидактикалы? міндеттер ж?не ?йрету жа?дайына с?йкес ?рбір ?діс, осы ?дісті? ??рамына енетін ?дістемелік т?сілдерді? к?мегімен ж?зеге асырылады. Мысалы, к?рсету ?дісі ?р т?рлі т?сілдермен ж?зеге асырылуы м?мкін: жатты?уды б?йірден немесе ?арсы алдынан к?рсетумен, жай ж?не ?ажетті екпінде к?рсетумен, т.б. ?дістемелік т?сіл – о?ытуды? на?ты міндеттеріне с?йкес ?дісті ж?зеге асыру т?сілі. ?рбір ?дісті? ішінде оны? ?р т?рлі ?дістемелік т?сілдері ?олданылады. ?дістен тыс жерде т?сіл ?зіні? ма?ызын жо?алтады. Т?сіл на?ты жа?дайда тиісті ?дісті ?оддану?а м?мкіндік жасайды. Біры??ай ?дісте, оны ж?зеге асыруда ?р т?рлі т?сілдер ?олдану?а м?мкіндік жасайды. ?рине, сонды?тан да ?айсыбір ?діс о?ытуды? кез келген кезе?інде ?р т?рлі дидактикалы? міндеттерді шешу ?шін ж?не балаларды? кез келген ??рамымен ж?мыс кезінде пайдаланылады. Оны? ішінде ?дістемелік т?сілдер ?оры к?п бол?ан сайын ?дісті ?олдану ау?ымы соншама ке? болма?. Сонымен бірге, ?рбір ?дістемелік т?сіл жеке жа?дайда ?олданылады ж?не ?те сирек пайдаланылатынды?ын да бай?аймыз. ?дістемелік т?сілді ?немі ?олдану,?дісті? сырт?ы белгілеріні? к?рініс табуына ?келеді. Мысалы, о?ушыларды бас?ару ?шін ыс?ыры?ты шектен тыс пайдалану кездеседі. Керісінше, т?жірибесіз м??алімні? ?зі ?діс, т?сілді? сырт?ы т?ріне ие болуы м?мкін. Мысалы: жетекші жатты?улар ж?йесін ??растыра алмау. ?йрену ?дісі педагогикалы? т?жірибені? кейбір жа?дайларында жеке б?ліктер т?рінде ?олданылады. ?дістемелік ?дісті? к?птігі сондай, оларды? кейбіреуі жойылып, т?рін ?згертеді, м??алімні? ізденуі н?тижесінде жа?алары жасалады. О?ыту де?гейіндегі айырмашылы? м??алім білетін ?дістемелік т?сілдерді? к?ліміне ?арай байланысты. О?ыту екі жа?ты процесс: м??алім о?ытады, о?ушылар ?йренеді. Сонды?тан да м??алім ?олданатын о?ыту ?дісі – хабарламалы? ж?не бас?ару ?ызметін ат?аратын о?ыту т?сілі ?ана емес ( м??алім т?сіндіреді, к?рсетеді, команда береді,т.б), сонымен бірге баланы о?ыту т?сілі (о?ушы ты?дайды, ба?ылайды, жатты?у орындайды). М??алімні? жетекші р?лі ж?не о?ушыны? о?ан ілесуі ?р т?рлі болады. Сырт?ы белгілеріне ?ара?анда о?ушы ?имылы ?детте м??алім талаптарына с?йкес келеді. Мысалы: м??алім жатты?уды т?сіндіреді ж?не к?рсетеді, о?ушы оны орындау?а тырысады. Біра?, о?ушы ?имылында ба?ылаушыны? ?ара?анынан тыс та?ы бір н?рсе бар – б?л ?йренуге ?мтылатын себер, таным белсенділігіні? д?режесі, о?ушы ?абылда?ан м?ліметтерді игеру процесі, т.б. Б?л талдау ?шін ?те к?рделі психикалы? ойлау ж?йесі, себебі ба?ылан?ан о?ушы ?имылында ?р т?рлі сапалы? негіз болуы м?мкін. Мысалы, екі о?ушы ?имылында ?р т?рлі сапалы? негіз болады. Екі о?ушы да м??алім к?рсеткен ?имылын шамамен бірдеі тиімділікпен орындайды, алайда, оларды? бірі к?рген жатты?уды? сырт?ы бейнесіне ?ана с?йенеді, ал екіншісі ?зінде бар білім мен ?оз?алыс т?жірибесіні? салыстырмалы талдауына да с?йенеді. О?у материалын игеруде ?айсыбір ?дісті ?олдан?анда кейбір ?згермелілік барлы? уа?ытта болатыны даусыз. Жатты?уларды? белгілі бір ??рамы мен на?ты ?оз?алыс ?имылдарын ?йрену ?шін ?алыптас?ан ?дістемелік ж?йесін, жатты?уды ?ткізу т?рін о?ыту ?дістері деп атайды. Б?л ма?ынада, сынып о?ушыларына ілгеріге домалап т?суді ?йрету ?дісін немесе секіруге ?йрету ?дістерін атайды. О?ыту ?дістеріне ?ойылатын жалпы талаптар. Бір не ?зге ?дісті ?олдану ?ажеттілігі ?рбір на?ты жа?дайда кейбір талаптарды са?тау ар?ылы ?амтамасыз етіледі. Дене жатты?уларымен айналыс?анда сауы?тыру, білімділік ж?не т?рбиелік ?серді ?амтамасыз ететін ?дісті? ?ылыми негізділігі са?талуы ?ажет. Саба?ты? на?ты міндеттеріні? болмауы о?ыту ?дісін д?рыс іріктеп алуда ?иынды? келтіреді. Егер, ж?гіріп келіп, ая?ты б?гіп келіп ?зынды??а ?ар?у міндеті ?ойылса, онда ?дісті а?ы?тау м?мкіндік болмайды. Себебі м?ндай жалпылама т?жырым бойынша т?тастай ?йрету ?дісін де, б?ліп ?йрету ?дісін де те? жа?дайда ?олдану?а болады. ?те на?ты міндет жа?дайында, мысалы, ?зынды??а ?ар?у ?шін алдымен ж?гіруге ?йретеді. ?рбір та?дап алын?ан ?діс о?ытуды? тиімділігін ?амтып ?ана ?оймай, о?ушыны? танымды? белсенділігін де т?рбиелеу тиіс. Сонды?тан да ?оз?алысты механикалы? т?рде ?айталауды талап ететін, баланы? ?мтылысын тежейтін ?дістер ?ажет емес. О?ыту ?дісі ?а?идаларды? барлы? ж?йесін іске асыруы керек. Жеке алын?ан ?а?ида мен ?дісті? байланысы бір жа?ты ?олдану ?ажетсіз. Мысалы, егер м??алім к?рсету ?дісін ?олданса, онда ол к?рнекілік ?а?идасын толы? ж?зеге асырды деу ?атерлік. Б?л ?а?ида ?дістер ж?йесі ар?ылы ж?зеге асатынды?ы белгілі. ?йрету ?дістері дене жатты?уларыны? барлы? т?рлері ?шін бірдей.сонымен бірге оларды? ?р?айсысы ?зіні? сипаты мен к?рделілігіне ?арай ?йретуді? ерекше т?сілдерін талап етеді. Мысалы, денені жалпы дамытатын жатты?уларды ?йреткенде с?з ?дістерімен шектеледі, же?іл атлетикалы? жатты?уларды ?йреткенде к?рсету ?дісі де ?олданылады, ?арапайым жатты?уларды игеруде т?тас ?йрету ?дісі пайдаланылады, ал к?рделілерді игергенде жетекші жатты?уларсыз ештене істей алмаймыз. ?рбір педагог толы? к?лімде о?ытуды? барлы? ?дістерін ме?геруі ?ажет. Дегенмен кейбір себептерге байланысты бір м??алімдер белгілі бір ?дістерді, екіншісі- бас?а ?дістерді жа?сы ме?гереді. Осы ерекшеліктерді ескермеуге болмайды. Егер, на?ты жа?дайда екі ?дістен де шамамен бірдей н?тиже к?тілетін болса, онда м??алімні? жа?сы ме?герген ?дісін ?олдануы тиімдірек. Кей жа?дайда м??алімні? к?рсету м?мкіншілігі т?мендесе, о?ыту сапасын са?тау?а м?мкіндік беретіндей ?зге педагогикалы? ?дістерді пайдалануына тура келеді. Т?тастай ?йрету жа?дайында да ?арапайым жабды?тарды пайдалана отырып, саба?ты? ?йлесімді ж?йелілігіне жетуге болады. ?дістерді? еш?айсысы да жеке дара ж?не негізгі деп танылуы м?мкін емес. Кез келген ?дісті ?немі ?олдану о?ан сенімсіздік ту?ызады. Сонды?тан да «ауырлы? орталы?ы» жекелеген ?дістерден оларды? ж?йесіне ауысуы керек. ?йрету ісінде ?рт?рлі ?дістер ар?ылы ?лкен табыс?а ?ол жеткізеледі. Жаман ?дісті? жо? екендігін есте ?стау керек. ?рбір ?діс ?зінше жа?сы. ?дістерді нашар ?олданатын нашар м??алім. Бір педагогикалы? жа?дайда тиімді бол?ан ?діс, бас?а жа?дайда ?те пайдасыз, тіпті зиянды болуы м?мкін. Міне, сонды?тан да педагогикалы? істе о?ыту ?дістеріні? тиімді ж?йесін ?олдану ?ажет.Б?л ж?йелерде ?дістерді? к?шті жа?тары пайдаланылып, ?лсіздерді? ?атынаспауы керек. М??алім ?ызметінде б?л ереже к?рсету, т?сіндіруімен байланыстырыл?анда ?ана жа?сы н?тиже береді. Барлы? о?ушылар ?шін бірегеі ж?не ж?мысты? барлы? жа?дайы ?шін ?ажет болатындай ?дістер жо?.?айсыбір ?дістерді жаппай ?олдану м??алім ізденісін, ?мтылысын шектейді, балаларды? барлы? м?мкіншіліктерін пайдалану?а кедергі келтіреді. ?дісті? н?тижелілігі – о?ушыларды т?рбиелеу мен сауы?тыру?а бірдей ?сер етуінде. Турсинов Серик Шигетович Батыс ?аза?стан облысы А?жайы? ауданы Жайы? негізгі мектебі І санатты дене т?рбиесі п?ніні? м??алімі