Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей
Ма?саты:
а) білімділік: жылу м?лшеріні? физикалы? ма?ынасымен танысу. Жылу м?лшерін есептеу ?дісін ?йрену. Жылуды? таби?атта?ы техникада?ы ма?ызын т?сіну.
?) дамытушылы?: о?ушыларды? жылу м?лшері т?сініктерін дамыту. Денені? жылу берілу т?рлеріні? техникада т?рмыста ?олдану ма?ызын білу.
б) т?рбиелік: о?ушыларды сауатты азамат болу?а, е?бекс?йгiштiкке т?рбиелеу.
??ралдар: компьютер, интерактивті та?та, проектор, о?улы?тар, есептер жина?ы, электронды о?улы? 8 сынып, спиртшам, колбамен су, штатив, термометр.
Саба?ты? т?рі: аралас т?сіндіру, демонстрациялы?
П?н аралы? байланыс: математика, химия, информатика,
Жа?а саба?ты т?сіндіру:
Біз денені? ішкі энергиясын екі т?сілмен – жылу алмасу ж?не ж?мыс жасау ар?ылы ?згертуге болатынын білеміз. Осыны? бірінші т?сілін ж?зеге асыруды денені? ішкі энергиясы жасал?ан ж?мыс?а А, ал екіншісін ж?зеге асыр?анда берілген жылу м?лшеріне Q те? шамалар?а ?згереді.
Егер шайнекті, оны? ішіндегі су тек жылы болатындай етіп ?ыздырса?, оны отта ?за? ?стамаймыз. Керісінше ысты? су керек болса шайнекті к?п уа?ыт ?ыздыру ?ажет. Шайнекті ?ыздыр?ышта ?за? ?стаса?, оны? алатын жылу м?лшері де к?п. Сонды?тан, ?ыздыр?анда денені? температурасы к?п ?згеретін болса, о?ан берілетін жылу м?лшері де артуы керек.
Мысалы, денені? бастап?ы температурасы tбас, ал со??ы температурасы tсо? болсын. Б?л кезде денені? температура ?згерісі былай ?рнектеледі
? t = tсо?– tбас.
Олай болса жылу м?лшері осы шама?а т?уелді:
Q ?t -?а т?уелді
Та?ы да, 2 кг суды ?ыздыру?а 1 кг суды ?ыздыру?а ?ара?анда к?п уа?ыт кетеді. Я?ни, к?п жылу м?лшері ж?мсалатыны б?рімізге белгілі. Б?л денені ?ызыдру?а керекті жылу м?лшері оны? массасына т?уелді болатынын білдіреді.
Я?ни, Q m-ге т?уелді.
Сонымен жылу м?лшерін есептеу ?шін дене ??ралатын затты? меншікті жылу сыйымдылы?ын, осы денені? массасын ж?не оны? со??ы ж?не бастап?ы температураларыны? айырымын білу керек.
Мысалы, бастап?ы температурасы 20 °С, ал массасы 5 кг темір тетікті 620 °С температура?а дейін ?ыздыру?а керекті жылу м?лшерін табу керек дейік.
Б?л ?шін 8-кестеден темірді? меншікті жылу сыйымдылы?ын с = 460 Дж/(кг · °С) табады. М?нан 1 кг темірді 1 °С-?а ?ыздыру?а 460 Дж керектігін білеміз.
Ал 5 кг темірді 1 °С-?а ?ыздыру?а одан 5 есе к?п жылу м?лшері ж?мсалады, я?ни, 460 Дж · 5 = 2300 Дж.
Сол темірді 1 °С-?а емес ?t = 600 °С С-?а ?ыздыру ?шін 600 есе арты? жылу м?лшері керек, я?ни, 2300 Дж · 600 = 1 380 000 Дж. Осы темір 620 °С-дан 20 °С-?а суы?анда д?л осындай (модулі бойынша) жылу м?лшері б?лінеді.
Сонымен, денені? ?ыздыру?а керекті немесе ол суы?анда б?лінетін жылу м?лшерін табу ?шін денені? меншікті жылу сыйымдылы?ын оны? массасы мен бастап?ы ж?не со??ы температураларыны? айырымына к?бейту керек:
Q = cm (tсо?— t бас )
Денені ?ыздыр?анда tсо? > tбас, сонды?тан Q > 0. Дене суы?анда tсо?< tбас, сонды?тан Q < 0.
Меншікті жылу сыйымдылы?
Т?жірибе жасайы?. Екі бірдей ыдыс алып, оны? біріне массасы 400 г су, ал екіншісіне массасы 400 г ?сімдік майын ??ямыз да, оларды жанар?ы ар?ылы ?ыздырамыз (33-сурет). Термометрлерді? к?рсетуінен майды? тезірек ?ызытаны бай?алады. Су мен майды бірдей температура?а дейін ?ызыдру ?шін суды ?за?ыра? ?ыздыру?а тура келеді. Біра? біз оны ?за? ?ыздыр?ан сайын, ол жанар?ыдан к?п жылу м?лшерін алатыны белгілі.
3-сурет
Осыдан массалары бірдей ?р т?рлі заттарды бірдей температура?а ?ыздыру ?р т?рлі жылу м?лшерін керек етеді. Денені ?ыздыру?а керекті жылу м?лшері, осы дене ??ралатын затты? тегіне байланысты.
Мысалы, массасы 1 кг суды? температурасын 1°С-?а к?теру ?шін 4200 Дж жылу м?лшері ж?мсалады, ал массасы осындай к?нба?ыс майын 1°С-?а ?ыздыру?а 1700 Дж жылу м?лшерін керек етеді.
1 кг затты 1°С-?а ?ыздыру?а керекті жылу м?лшерін к?рсететін физикалы? шама, осы затты? меншікті жылу сыйымдылы?ы деп аталады.
?р затты? ?з жылу сыйымдылы?ы болады. Ол латынны? с ?рпімен белгіленіп джоуль б?лінген килограмм – градуспен (Дж/(кг·°С)?лшенеді.
с — меншікті жылу сыйымдылы?.
Кейбір заттарды? меншікті жылу сыйымдылы?тары 8-кестеде келтірілген.
Алтын
130
Темір
460
К?нба?ыс майы
1700
Сынап
140
Болат
500
М?з
2100
?ор?асын
230
Шойын
540
Керосин
2100
?алайы
250
Графит
750
Эфир
2350
К?міс
250
Лабораториялы? шыны
840
А?аш (емен)
2400
Мыс
400
Кірпіш
880
Спирт
2500
Мырыш
400
Алюминий
920
Су
4200
Жез
400
Суды? жылу сыйымдыл?ы ?лкен (8-кесте). Сонды?тан те?іздер мен м?хиттарда?ы су жаздыг?ні ауадан ?те к?п жылу м?лшерін ?абылдай отырып ?ызады. Осыны? ар?асында жаздыг?ні ?те ?лкен су ?оймаларына жа?ын жерлерде одан алыс жерлерге ?ара?анда онша ысты? болмайды.
Жа?а саба?ты ?орытындылау.
Пысы?тау с?ра?тары.
Есеп шы?ару ?лгілері:
?й ж?мысы: ?ткен та?ырыпты ?айталау: 5-жатты?у
* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт