kopilkaurokov.ru - сайт для учителей

Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей

Жарықтың таралуы. Күннің және Айдың тұтылулары.

Нажмите, чтобы узнать подробности

Тәжірибе:  

а) май шам мен физикалық дене аламыз. Физикалық денені көз бен жарық көзінің арасына орналастырамыз. Не байқадың?

 Жауап: жарық көзі көрінбейді. Бұдан шығатын қорытынды: жарық ауада  таралады.  Біраз ол денені айналып тарамайды.

ә) Май шам мен физикалық денені қойып көлеңке түскенін көреміз. Ашық күндері адамдардың, үйлердің, ағаштардың, кез келген заттың  сыртындағы көлеңкені көруге болады.  Көлеңке деп нені айтамыз?

 Жауап: Көлеңке деп – жарық түспейтін аймақты айтамыз. Бұдан шығатын қорытынды: Біртекті ортада жарық түзу сызық бойымен таралады. Бұл заң – жарықтың  түзусызықты таралу заңы деп аталады.

Б) Суретпен сөйлеу:

 

 

Мәтінмен жұмыс. §59. Жарықтың таралуы. Күннің және айдың тұтылуы.

Әр топ «Фишбон» немесе «Балық қаңқасы» әдісі арқылы тақырып мазмұнын ашады, жұпта, топта жұмысты талқылайды.

    І топ. Жарықтың таралуы.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Наладить дисциплину на своих уроках.
Получить возможность работать творчески.

Просмотр содержимого документа
«Жарықтың таралуы. Күннің және Айдың тұтылулары.»

Алматы қаласы

Әуезов ауданы

«Жаңа Ғасыр» №175 гимназия







Тақырыбы:

 







Физика пәні мұғалімі: Шажабаева К.С.


Тақырыбы: Жарықтың таралуы. Күннің және Айдың тұтылулары.

Сабақтың мақсаты:

1) білімділік: Көлеңке  ұғымын  пайдаланып жарықтың  түзусызықты таралуын  және  Күн мен Айдың  тұтылу  құбылыстарын  қарастыру.
2) дамытушылық: жарық туралы дүниетанымдық  қабілеттерін  арттыру.
3) тәрбиелік: Ай  мен  Күннің  тұтылуының  ғылымдағы  маңызы  туралы  айту.

Сабақтың  түрі:  информатикамен кіріктірілген  сабақ.                                                         

Сабақтың  көрнекілігі: тәжірибе, флипчарттар, электронды  оқулықтар, компьютерлер, бағалау белгілері (күн, жер, ай).                                                                           

Сабақта қолданылатын әдіс – тәсілдер: АКТ, СТО, ойын технологиялары, Венн диаграммасы.
Сабақтың пәнаралық байланысы: астрономия, химия, тарих, биология,  өмірмен байланыс.

Сабақтың  барысы:  

  I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй  тапсырмасын  сұрау. (ойын арқылы)                                                                                     

III. Жаңа  сабақты  түсіндіру. (тәжірибе, электронды  оқулық арқылы)

IV. Сабақты  меңгерту.  (Венн диаграммасы)

V. Сабақты  пысықтау. (Paint  программасында сурет салу, тест шешу)

VI. Үйге  тапсырма  беру.

VII. Оқушыларды  бағалау.                                                                                                                                

  1. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды  сабаққа даярлау.                                                              

II. Үй  тапсырмасын  сұрау.                                                                                                                       

а) екі оқушыдан «Жарық. Жарық жылдамдығы. Жарық көздері» және «Күн-жұлдыз» тақырыптары бойынша сұрау.


Тапсырмаларға қойылатын талаптар (критерийлер)


I кезең: а) ұйымдастыру; ә) топқа бөлу; б) өткен тақырып бойынша берілген тапсырмаларды үйде аяқтап орындап келу тексеріледі (дәптерде); в) 10 минуттық тест.

1-қадам: «Білу»



10 минуттық тест























































































2-қадам: Сұрақтар.

Өткен тақырып бойынша келесі тақырыпты түсінуге негіз болатын қайталау сұрақтары (жеке жұмыс)











3-қадам:

Топтық жұмыс








Жарық. Жарық жылдамдығы. Жарық көздері.

  1. Жылулық жарық көздері:

а) Күн, алау, жұлдыз, найзағай, кен пешінен алынған металл кесегі, от, майшам, электр шамы, т.б.

ә) өзен – көлдердің беті, бұлт жамылғысы, Ай, т.б.

б)    теледидар экраны, компьютер мониторы, балық, қоңыз, теңіз жұлдызқұрты, т.б.  

в) электр тогын өткізетін газдар, кварц шамы, лазерлер, поляр шұғыласы, т.б.  


  1. Люминесценциялық жарық көздері:

а) электр тогын өткізетін газдар, кварц шамы, лазерлер, поляр шұғыласы, т.б.  

ә) өзен – көлдердің беті, бұлт жамылғысы, Ай, т.б.

б)    теледидар экраны, компьютер мониторы, балық, қоңыз, теңіз жұлдызқұрты, т.б.  

в) Күн, алау, жұлдыз, найзағай, кен пешінен алынған металл кесегі, от, майшам, электр шамы, т.б.


3. Шағылған жарық  көздерін  ата.

а) Күн, алау, жұлдыз, найзағай, кен пешінен алынған металл кесегі, от, майшам, электр шамы, т.б.

ә) өзен – көлдердің беті, бұлт жамылғысы, Ай, т.б.

б)    теледидар экраны, компьютер мониторы, балық, қоңыз, теңіз жұлдызқұрты, т.б.  

в) электр тогын өткізетін газдар, кварц шамы, лазерлер, поляр шұғыласы, т.б.  

  1. Плазмалық  жарық  көздерін ата:

а) Күн, алау, жұлдыз, найзағай, кен пешінен алынған металл кесегі, от, майшам, электр шамы, т.б.

ә) өзен – көлдердің беті, бұлт жамылғысы, Ай, т.б.

б)    теледидар экраны, компьютер мониторы, балық, қоңыз, теңіз жұлдызқұрты, т.б.  

в) электр тогын өткізетін газдар, кварц шамы, лазерлер, поляр шұғыласы, т.б.  


  1. Күндегі  ауырлық  күші қаншаға тең?

а) 274 Н/кг

ә) 742 Н/кг

б) 247 Н/кг

в) 474 Н/кг

  1. Күннің  орташа  тығыздығы қаншаға тең?


а) 10410 кг/м3

ә) 2410 кг/м3

б) 1410 кг/м3

в) 410 кг/м3


  1. Күннің толық сәуле  шығару  қуаты  қандай?

а) 84·1023 кВт

ә) 14·1023 кВт

б) 4·1023 кВт

в) 400·1023 кВт


  1. Күн  бетіндегі орташа температура қаншаға тең?

а) 6·109 К

ә) 6·106 К

б) 6· 1012К

в) 6·103 К


  1. Күннің жасы қаншада?


а) 5·109 жыл шамасында 

ә) 5·102 жыл шамасында 

б) 5·10 жыл шамасында 

в) 5·1019 жыл шамасында 


  1. Күн белсенділігі қанша уақытта қайталанады?

а) 11 жыл

ә) 111 жыл

б) 1 жыл

в) 111 жыл



Сұрақтар: «Толықтыру» стратегиясы

  1. Күн атмосферасы қандай қабаттардан тұрады?

  1. Ең терең қабаты – фотосфера, қалыңдығы 200-300 км. Температура 8000 К – 4000 К дейін өзгереді.

  2. Хромосфера аймағы. Температура 10 000-100 000 К –ға жетеді.  

3. Күн тәжы- қабығы. Температурасы 106-2·106 К –ге жетеді.     

4. Күн желі – планетааралық кеңістікке тарайтын ыстық сиретілген плазма ағыны.

2.      Ғаламдағы негізгі жарық көздері /Жұлдыз/

3.     Жарық жылдамдығы 299 711 км/с – қа тең вакуумге қарағанда аз зат /Ауа/

4.     Күннің көрінетін бөлігі /Фотосфера/

5.     Күн тұтылуының толық фазасы кезінде көруге болатын түр /Шұғыла/

6.     Вакуумдегі жарық үшін қажетті физикалық шама /жарық жылдамдық/





Өзіңді тексер!

Бұл мәлімет шындық па немесе жалған ба?

Оқушының қолына сары, жасыл түстер беріледі. Соны көтеру арқылы неше шын мәлімет бар екені анықталады.

  • Фотон- жарық бөлшегі

  • Жарық жылдамдығы300000м/с

  • Оптика- жарықты зерттейді

  • Күн-гелий қоспасы 10% бар сутектен тұрады

  • Оптика- жылуды зерттейді

  • Вакуумдегі жарық жылдамдығы 300000км/с

  • Күннің сәуле шығару қуаты 4*10²³кВт

  • Ай дербес жарық көзі

  • Жарық көздері-жарық шығаратын денелер

  • Күннің 200- 300км бола- тын ең терең қабаты хромосфера деп аталады


1-аралық нәтиже:

Бірінші деңгейде қалыптасқан құзіреттілік (білім, біліктілік) деңгейінің сапалық өлшемі (бірінші аралық өлшемі): -«дұрыс», «толық» деген білім сапасының түрлерімен сипатталады (Ю.К.Бабанский). Оқушының бұл алғашқы қадам нәтижесінің сандық өлшемі – 1-2-3 бал



4-қадам. «Түсіну»

























5-қадам. «Қолдану» Неге? Неліктен? Себебі? Не үшін? Дәлелде, түсіндір.











Тәжірибе:

а) май шам мен физикалық дене аламыз. Физикалық денені көз бен жарық көзінің арасына орналастырамыз. Не байқадың?

Жауап: жарық көзі көрінбейді. Бұдан шығатын қорытынды: жарық ауада таралады. Біраз ол денені айналып тарамайды.

ә) Май шам мен физикалық денені қойып көлеңке түскенін көреміз. Ашық күндері адамдардың, үйлердің, ағаштардың, кез келген заттың  сыртындағы көлеңкені көруге болады. Көлеңке деп нені айтамыз?

Жауап: Көлеңке деп – жарық түспейтін аймақты айтамыз. Бұдан шығатын қорытынды: Біртекті ортада жарық түзу сызық бойымен таралады. Бұл заң – жарықтың  түзусызықты таралу заңы деп аталады.

Б) Суретпен сөйлеу:



Мәтінмен жұмыс. §59. Жарықтың таралуы. Күннің және айдың тұтылуы.

Әр топ «Фишбон» немесе «Балық қаңқасы» әдісі арқылы тақырып мазмұнын ашады, жұпта, топта жұмысты талқылайды.

І топ. Жарықтың таралуы.

Жарық сәулесі деп – жарық  көзінен келген жарық  энергиясының таралу бағытын  көрсететін сызықтарды айтамыз. Жарық құбылыстарын сызбада кескіндеу үшін қолданамыз. Жарық шоғы деп – берілген, әр шектелген аймақта тарайтын жарық  сәулелерінің  жиынтығын айтамыз. Мысалы, күнделікті өмірде фонариктен, автомашина прожекторынан, сонсоң  қалада кинотеатрлардан кинопроектор прожекторынан түскен жарық  шоқтарын көріп жүрсіңдер. Егер әртүрлі жарық  шоқтарын қиылыстырсақ, олар бір-біріне әсер етпейді. Жарық шоқтарының бұл қасиеті – жарық шоқтарының тәуелсіздігі деп аталады.

Проблема: Жарық сәулесі, жарық шоғы, нүктелік жарық  көзі дегеніміз не?

Себептері: жарықтың таралу заңымен түсіндіріледі. Жарықтың түзусызықпен таралуын саңылауларының диаметрі әртүрлі  қатырма  қағазды  пайдаланып та көз жеткізуге болады.

Дәлелдер: жарық шоқтары қалта шамының, маяк прожекторы т/б жарығы.

Топ жарықтың түзу сызықты таралуының өмірде, тұрмыста, техникада, ғылымда қолданылуы туралы ғаламтордан, оқулықтан материалдар жинап, өзара талқылап жауап береді.

Қорытынды: Мазмұнды жүйелеп, көлеңкеге анықтама береді, тақырыпты қортындылайды. Жарықтың таралу заңын тұжырымдайды.

Жарықтың түзу сызықпен таралуын өмірде пайдаланады екенбіз. Мысалы: электр сымдары тартылатын столбы бағаналарын, автокөлік жолдарын, теміржол тораптарын, аэродромдағы ұшу  жолдарын түзу етіп төсеуде қолданылады. Сол сияқты ағаш шеберлері, жер өлшеу мамандары геологтар да пайдаланады.


ІІ топ. Көлеңкенің пайда болуы.

Проблема: Көлеңке деген не? Алакөлеңке деген не?

Себептері: Көлеңкенің, алакөлеңкенің пайда болу себебін түсіндіреді. Бұл да жарықтың таралу заңымен түсіндіріледі.

Дәлелдер:


Қорытынды:

Көлеңкенің пайдасын айтады.

Жарықтың түзу сызықпен таралуын өмірде пайдаланады екенбіз. Мысалы: электр сымдары тартылатын столбы бағаналарын, автокөлік жолдарын, теміржол тораптарын, аэродромдағы ұшу  жолдарын түзу етіп төсеуде қолданылады. Сол сияқты ағаш шеберлері, жер өлшеу мамандары геологтар да пайдаланады.

Күн мен Ай тұтылулары- көлеңке мен шалакөлеңке дәлелі.


ІІІ топ. Күннің тұтылуы.

Проблема: Күннің тұтылуы.

Себептері: Егер Ай өзінің Жерді  айнала  қозғалысында   Жер мен Күннің  арасына  келіп қалса, онда ол Күннің бетін жауып қалуы мүмкін, онда Күн тұтылады. Ай Жерге көлеңке мен  ала  көлеңке түсіреді. Жерге Ай көлеңкесі түскен нүктелерде Күн толық тұтылады. Жер бетінің алакөлеңке аймағындағы нүктелерінде ол тұтылу жартылай болады. Жердің әр нүктесінде тұтылу әртүрлі көрінеді немесе тіптен көрінбейді, ол әртүрлі уақытта басталады.

Дәлелдер:

«Күннің тұтылуы» туралы ғаламтордан алынған /АКТ/ бейнематериал көрсету топпен талдайды.

2009ж 22июнь. Ең ұзақ тұтылу, ұзақтығы 6мин 29с.

Қорытынды:

Бұл Айдың батыстан шығысқа қарай 1 км/с жылдамдықпен қозғалуынан болады. Күннің толық тұтылуы таңғаларлық құбылыс болып табылады. Аспанда қара дөңгелекті және оның айналасындағы тамаша шұғыла – Күн тәжін көреміз. Ол Күннің қатты қызған атмосферасының жарқыраған сыртқы бөліктері. Күннің толық тұтылуы кезінде тез қараңғы түседі. Бүкіл көкжиекте қызғылт шапаққа ұқсайтын жарқырау байқалады. Бұл – Ай көлеңкесі конусынан тысқары жатқан Жер атмосферасының Күнмен жарықтанғаны. Аспанда жұлдыздар мен ғаламшарлар көрінеді. Ауа температурасы төмендейді, тіпті шық пайда болады. Толық тұтылу көбінесе 2-3 мин созылады және ұзақтығы   (7 мин 40 с) 8 минуттан аспайды. Ол Жерде бір жарым жыл ішінде бір рет болады, бірақ Жердің бір орнында қайтадан болуы өте сирек: шамамен 200-300 жылда бір рет болатын құбылыс. Біздің елімізде Күннің тұтылуы Солтүстік Қазақстанда 1981 жылы 31 тамызда, Атырау қаласы маңайында 2006 жылдың 29 наурызында бақыланды.. Бұл да жарықтың таралу заңын тұжырымдайды.



ІҮ топ. Ай тұтылуы.



Проблема: Ай тұтылуы.

Себептері: (Жер қозғалысында Ай мен Күннің  арасына  келіп қалса, онда ол Күннің бетін жауып қалуы мүмкін, онда Ай тұтылады.) Ай Жердің көлеңкесі аймағына енгенде Ай тұтылуы басталады. Ай тұтылуы тек Айдың толған кезінде, яғни  Ай аспанның Күнге қарсы нүктесі маңайында  болған кезінде байқалады. Бұл уақытта Ай Жерге өзінің барлық жарықталған жарты шарымен қарайды.

Дәлелдер: жарық шоқтары қалта шамының, маяк прожекторы т/б жарығы. Күн мен айдың тұтылуы.


Қорытынды:

Ай батыстан шығысқа қарай қозғалатындықтан, Жер көлеңкесіне бірінші болып Айдың шығыс (сол жақ) шеті кіреді. Оның бетінде біртіндеп үлкейетін кішкене «кетік» пайда болады. Айдың көрінетін бөлігі орақ пішін қабылдайды. Егер Ай өзінің Жерді айнала қозғалысында толығымен Жердің көлеңкесіне енсе, онда Айдың толық тұтылуы болады. Егер ол көлеңке шетін жанап өтсе, онда тұтылу жартылай болады. Айдың толық  тұтылуы ұзаққа созылады, екі сағат (1 сағ 40 мин) дерлік болады. Жердің барлық нүктелері үшін ол бір уақытта басталып және бір уақытта аяқталады, әрі Айға қараған Жердің бүкіл жарты шарында бірдей байқалады. Ай толық тұтылғанда, Ай аса қараңғы болып немесе толық көрінбей қалмайды. Бұл Жер атмосферасының бар болуымен түсіндіріледі. Жер атмосферасынан сынған Күн жарығы және бір жағынан Ай дискісін жарықтандырып, оған қызғылт түс беріп шашырайды. Жарықтың таралу заңын тұжырымдайды.


2-аралық нәтиже

Екінші деңгейде қалыптасқан құзіреттілік деңейдің сапалық өлшемі (екінші аралық өлшемі): - оқушының бірінші деңгейдегі «дұрыстылық» пен «толықтылық» деп аталатын білім сапасының түріне «тереңділік» пен «әрекеттілік» сияқты түрлері қосылады. Білім, біліктілік сапсының сандық өлшемі – алғашқы жинаған ұпайға + 4 бал = 9 бал = «4», яғни «жақсы» деген баға журналға қойылады, егер оқушы келесі деңгейді меңгере алмаса.





Сурет бойынша сөйле. (2 бал)





4-қадам: «Талдау».

  1. Салыстыр

  2. Айырмашылығы неде?

  3. Ұқсастығы неде?

5-қадам. «Жинақтау» қорытынды шығар, анықтама бер, мазмұнды жүйеле, т.с.с. басқа түрдегі тапсырмалар оқушының жоғарыдағы «тақырыптың басты идеясы» жазған жауабына қойылады.

«жинақтауға» берілген тапсырма басқа формада беріліп, баланың білім деңгейі бағаланады.





(2 бал)


3-нәтиже

Үшінші деңгейдің нәтижесі (түбегейлі көзделген нәтиже): алғашқы екі деңгейде жинаған 9 ұпайға + 3ұпай = 12 ұпай = «5» журналға қойылады. Оқушының білім сапасы білім стандарты көлемінде «дұрыс», «толық», «әрекеттілік» пен «саналылық» қосылып, барлығының жиынтығы «берік» білім болып саналады (Ю.К.Бабанский).

6-қадам. «Баға беру» (Сен қалай ойлайсың? Не істер едің? деген тапсырмаларды орындату арқылы оқушының жоғарыда алған білімін (теория бойынша) және біліктілігін (практикасы бойынша) өмірдегі жағдаяттарды шешуге қолдана алу дәрежесі бағаланады

Ойлап табады, байланыстырады, шығарады. Ойын түйіндейді. Проблеманы шешудің өзіндік үлгісін жасайды. (2 бал)




Мен ойлаймын, яғни мен өмір сүріп жатырмын

Әр топтың берген жауабын қарсы топ бағалайды. «2 жұлдыз, бір тілек»



Үйге тапсырма : § 63 Жарықтың таралуы. Күннің және Айдың тұтылуы.

Күн туралы қызықты мәліметтер /ғаламтордан/оқып келу




























Период, Жиілік,  Амплитуда, Уақыт    

Бағалау парағы

Аты жөні

Білу


Түсіну


Қолдану


Талдау


Жинақтау


Қорытынды

баға

1








2








3








4








5








6








7








8








9








10








11








12








13








14








15








16








17








18








19








20








21








22









р/с

Оқушы

аты

Үй

тапсырмасы

Білу (Не?

Кім? Не істеді? Қашан?

Қандай?)

(жаңа тақырып бойынша өздеріндегі білім базасы)

Түсіну (Неге? Себебі? Неліктен?)

(жаңа тақырыпты түсінуі)

Қолдану

(алған білім-дерін қолдану)

Талдау

(жаңа тақырып бойынша ойларын айту)

Жинақтау

(Жаңа тақырып-тан білген-дерін жинақтау)

Бағалау

(алған білімдеріне бір-біріне баға беру)

Қоры-тынды баға

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

3

 

 

 

 

 

 

 

4


 

 

 

 

 

 

 




Ежелгі адамдар өміріне Күн мен Айдың тұтылуы қорқыныш тудырған. Әсіресе Күннің тұтылуына адамдар өздерін кінәлі санап, Аспан Тәңірі бізді жазалап жатыр деп ұғынып, оған табынған. Біздің елімізде Алматы маңында Тамғалы сайындағы  қола дәуірінде жартастарға ойылып салынған күн кескінді суреттерді көруге болады.



Жазға салым бие байлап, қымыз ашытқанда, қазақтар шығып келе жатқан Күнге қарап, алғашқы қымызды Күнге қарай шашады. Себебі, көгеріп тұрған шөпті Алла емес, Күн өсірген деп түсінеді. Наурыз күні әйел адамдар ең алғаш көрісуді Күннен бастаған. Атып келе жатқан Күнге тәу етіп, «Армысың, қайырымды Күн-Ана!» деп иіліп сәлем берген


Орасан зор толық көлеңке мен алакөлеңке аспан денелерінде кездестіруге болады. Біз Күн жүйесін білеміз. Барлық 8 ғаламшар Күнді өз орбитасымен айналып жүреді. Олар: Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун және серіктері ғаламшарларды айналып жүреді.  Сонымен қатар кіші аспан денелері Марс пен Юпитер арасындағы планетааралық кеңістікте қозғалып жүреді. Олар: кометалар, метеорлар, болидтер, отты шарлар т.б. Біз Жердің Күнді айналу және Айдың Жерді айналу қозғалысын қарастырайық. Күннен жарықталынған Жер мен Ай өзге ғаламшарлар мен олардың серіктері тәрізді толық көлеңке мен алакөлеңке конустарын түсіреді. Бұл  Күн тұтылу және Ай тұтылу құбылыстары түрінде болады.


Айдың шар тәрізді дене болып саналатынын  ежелгі грек ғалымы Пифагор ашты. Аристотельдің Жердің шар пішінді деген қорытындыға келуіне осы Ай тұтылу құбылысын бақылауы мүмкіндік берді. Ортағасырлық Шығыс ғалымы, Хорезмде туған әл – Бируни Ай тұтылу кезінде Ай түсінің өзгеруін, Күннің толық тұтылуы кезіндегі Күн тәжі құбылысын бақылап және суреттеп жазған.



Получите в подарок сайт учителя

Предмет: Физика

Категория: Уроки

Целевая аудитория: 8 класс

Скачать
Жарықтың таралуы. Күннің және Айдың тұтылулары.

Автор: Шажабаева Күлжан Сауытовна

Дата: 21.05.2018

Номер свидетельства: 470394


Получите в подарок сайт учителя

Видеоуроки для учителей

Курсы для учителей

ПОЛУЧИТЕ СВИДЕТЕЛЬСТВО МГНОВЕННО

Добавить свою работу

* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт

Удобный поиск материалов для учителей

Ваш личный кабинет
Проверка свидетельства