Саба?ты? та?ырыбы: Затты? к?йлері ж?не оларды молекулалы?-кинетикалы? к?з?арас негізінде т?сіндіру.
Саба?ты? ма?саты:
- Білімділік ма?саты: О?ушылар?а молекулалы?-кинетикалы? теория т?р?ысында затты? к?йлерін жете т?сіндіру.
- Дамытушылы? ма?саты: о?ушыларды? ойлау ?абілетін ?р т?рлі ?діс-т?сілдер ар?ылы дамыту.
- Т?рбиелік ма?саты: Адамгершілікке, ??ыптылы??а, ал?ырлы??а, имандылы??а баулу.
Саба?ты? т?рі: жа?а білімді ?алыптастыру.
Саба?ты? ?діс-т?сілдері: ??гіме, жатты?улар орындау.
Саба?ты? к?рнекіліктері: плакаттар, суреттер, шыны т?тік, су.
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і: О?ушыларды? к??ілін саба??а аудару.
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру.?зін-?зі тексеру с?ра?тары.
- ?тір исі не себептен б?лмеге тарайды?
- Диффузия деген не?
- Молекла дегеніміз ?андай б?лшек?
- Молекуланы? к?рнекі кескіні.
- ?андай жылу ??былыстарын білесі??
- Тапсырманы ауызша о?ыту жекелей.
ІІІ. Жа?а саба??а дайынды?.
А) ?андай затты? т?рін білесі??
?) Атап шы?ы?дар.
ІV. Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Жа?а саба?ты электронды? о?улы? ар?ылы т?сіндіру.
1. ?атты денелер.
2. С?йы? денелер.
3. Газ т?різдес денелер.
4. ?р?айсысыны? молекулаларыны? ?оз?алысы.
Затты? агрегатты? к?йлері
?ыста ?зен ж?не к?лдердегі суды? беті ?атып, м?з?а айналады. М?здыњ астында су с?йы? к?йде ќалады (1-сурет). Б?л жерде бір мезгілде судыњ ?р т?рлі екі к?йі — ?атты (м?з) жєне с?йы? (су) к?йі болады. Судыњ ?шінші газ тєрізді к?йі де бар: к?зге к?рінбейтін су буы бізді ?орша?ан ауада болады.
Суды мысал?а ала отырып, біз затты? ?ш агрегатты? к?йде — ?атты, с?йы? ж?не газ к?йінде бола алатынын к?рдік.
С?йы? сынапты термометрді? резервуарынан к?руге болады. Сынапты? ?стінгі жа?ында оны? булары болады, ол сынапты? газ к?йін к?рсетеді. Температура — 39 С бол?анда сынап ?атады да, ?атты к?йге айналады.
Оттегі бізді? ?орша?ан ауада газ к?йінде болады. Біра? — 193 С температурада ол с?йы??а айналады екен. Б?л с?йы?ты — 219 С-?а дейын м?здатса?, онда біз ?атты к?йдегі оттегіні аламыз.
Керісінше, темір ?алыпты жа?дайда ?атты к?йде болады. Алайда 1535 С температурада ол бал?ып, с?йы??а айналады. Бал?ы?ан затты? ?стінде оны? атомдарынан т?зілген газ болады.
Заттарды? ќасиеттері ?р т?рлі агрегат к?йде т?рліше болады.
?атты денені ?алыпты жа?дайда сы?у?а немесе созу?а болмайды. Сырт?ы ?сер болма?анда ол ?зіні? формасы мен к?лемін ?згертпей са?тайды.
С?йы? ?зіні? формасын о?ай ?згертеді. ?алыпты жа?дайда ол ?зі т?р?ан ыдысты? формасын ќабылдайды. (2-сурет). Біра? салма?сызды? жа?дайында (мысалы, орбиталы? космосты? станцияда) с?йы? ?зіні? меншікті – сфералы? формасымен сипатталады. Жа?бырды? кішкентай тамшыларыны? формасы да сфералы? формада (т?різдес) болады.
С?йы?ты? формасын о?ай ?згертетін ?асиетін бал?ы?ан шыныдан (3-сурет) ыдыс дайындауда ?олданады.
С?йы?ты? формасын ?згерту о?ай, біра? к?лемін ?згерту ?иын. Суды? сы?ылмайтынды?ын тексерген бір тарихи дерек са?тал?ан. Суды ?ор?асын шар?а ??йып, оны д?некерлеп тастайды, ?ыс?ан кезде т?гілмеу ?шін. Одан кейін болат шарды ауыр бал?амен со?ады. Не бол?ан? Су сы?ылмайды, керісінше ?абыр?асы ар?ылы сырт?а т?гілген.
Сонымен, с?йы?тар ?з формасын тез ?згертеді, біра? к?лемін са?тайды.
Газды? меншікті к?лемі де формасы да болмайды. Ол ?зі т?р?ан ыдысты толтырып т?рады.
Газдарды? ?асиетін зерттеу ?шін оны? т?рлі т?сті болуы міндетті емес. Мысалы, ауа т?сі жо?, біз оны к?рмейміз. Біра? біз тез ?оз?ал?анда, автомобиль немесе поиыз терезесіні? алдында т?р?анда, сол сия?ты жел со??анда бізді? айналамызда ауа бар екенін байќаймыз. Сол сияќты оны тєжірибе к?мегімен сезуге болады.
Суы бар ыдыс?а т??керілген стаканды бастыратын болса?, оны? ішінде су кірмейді, себебі оныњ ішінде ауа бар. Егер су?а шыны т?тікпен резењке шланг ар?ылы жал?ас?ан вороканы салса? (4-сурет), онда ауа сыртќа шыѓа бастайды.
Газды? к?лемін ?згерту ?иын емес. Резина допты сы?у ар?ылы, біз онда?ы ауаны? к?лемін єжептеуір азайта аламыз.
Газ ?зі т?р?ан ыдыс немесе ?зі орналас?ан б?лменіњ ішін толтырып, формасы да сол бойынша аныќталады, яѓни газды? формасы мен к?лемі ?зі орналс?ан ыдыс?а тєуелді.
V. Жа?а саба? бойынша т?сінігін тексеру.
1. ?атты денеге не жатады?
2. С?йы? денелерге не жатады?.
3. Газ т?різдес денелерге не жатады?
4. М?з неше к?йде болады?
VІ. Жа?а саба?ты бекіту.
- Электронды? о?улы?ты к?ру.
- Сол ар?ылы с?ра?тар ?ою.
- Заттар ?андай к?йде болады?
- МКТ-ны? негізгі ?а?идалары.
VІІ.О?ушылар білімін жан-жа?ты тексеру.
А). Е? ма?ызды с?ра?тарды о?ушылардан с?рау.
- Атом.
- Молекула.
- МКТ-ны? негізгі ?а?идалары.
- Диффузия.
- Броунды? ?оз?алыс.
- Затты? к?йлері.
- Температура.
О?ушылардан ауызшы с?рау.
?). Карточкамен ж?мыс.
№1 К. Киімге жа??ан ?тір иіміні? ауа?а жайылуын ?алай т?сіндіресі??
№2 К. 0,8=? см; 2,9 дм =? м; 380м=? км;
№3 К. Сын?ан ?арындашты ?айта біріктіруге болмайды. Себебін т?сіндір.
Б) «Лото? ойыны.
С?ра?тар ?ойылады, п?н аралы? байланыс, бас?а да м?ні бар с?ра?тар ?ою?а болады.
- ?аза?ты? ?лт аспаптары?
- Желто?сан к?ні.
VІІІ.?йге тапсырма. №.
ыста өзен және көлдердегі судың беті қатып, мұзға айналады. Мұздыњ астында су сұйық күйде ќалады (1-сурет). Бұл жерде бір мезгілде судыњ әр түрлі екі күйі — қатты (мұз) жєне сұйық (су) күйі болады. Судыњ үшінші газ тєрізді күйі де бар: күзге кұрінбейтін су буы бізді қоршаған ауада болады.
ттегі біздің қоршаған ауада газ күйінде болады. Бірақ — 193 С температурада ол сұйыққа айналады екен. Бұл сұйықты — 219 С-ға дейын мұздатсақ, онда біз қатты күйдегі оттегіні аламыз.
аттардың ќасиеттері әр түрлі агрегат күйде түрліше болады.
аздардың қасиетін зерттеу үшін оның түрлі түсті болуы міндетті емес. Мысалы, ауа түсі жоқ, біз оны көрмейміз. Бірақ біз тез қозғалғанда, автомобиль немесе поиыз терезесінің алдында тұрғанда, сол сияқты жел соққанда біздің айналамызда ауа бар екенін байќаймыз. Сол сияќты оны тєжірибе көмегімен сезуге болады.
