Электр тогы бар болу ?шін ?андай шарттар орындалуы керек?
Т?ра?ты ток деген не?
Электр тогыны? ?андай ?серлері болады ?
Электр тогын сипаттайтын физикалы? параметрлерді ата?дар?
Электр тогын ?ткізетін заттар мен денелерді айты?дар?
Ток к?ші дегеніміз не, аны?тамасын бер.
Электр ?оз?аушы к?ш деген не?
III. Жа?а саба?:
Т?йы?тал?ан тізбек бойымен электр то?ы ?ткенде, тізбекті? ішкі б?лігі — ток к?зінде ж?не тізбекті? сырт?ы б?лігі — энергия т?тынушыларында энергияны? бір?атар т?рленулері болады.
Тогы бар тізбектегі электр энергиясыны? энергияны? бас?а т?рлеріне айналуыны? ?лшеуіші ток ж?мысыны?, я?ни ?рістегі зарядтарды орын ауыстыр?анда?ы электр к?ші ат?аратын ж?мысты? шамасы болып табылады. Сендерге белгілі
U=A/q
A=qU
шы?ады, м?нда?ы А—электр ?рісіндегі зарядты орын ауыстырганда?ы ж?мыс, q-заряд. Осы формуладан т?ра?ты токты? істеген ж?мысын да аны?тау?а болады. t уа?ытта ?ткізгішті? к?лдене? ?имасы ар?ылы
q=І·t
заряд ?тсін. Сонда A=U І·t
болады.
Электр тогыны? ж?мысы — ток к?ші, кернеу ж?не ж?мысты істеуге кеткен уа?ытты? к?бейтіндісіне те?.
СИ ж?йесінде ж?мыс джоульмен (Дж) ?лшенеді:
ІДж = 1А · 1В · 1с,
1 джоуль = 1 ампер · 1 вольт · 1 секунд.
Тізбекті? б?лігіне арнал?ан Ом за?ы I = ж?не U = I·R
негізінде келесі формулаларды аламыз:
II. Уа?ыт бірлігінде ?ндірілген токты? ж?мысы электр тогыны? ?уаты болып табылады.
Электр техникасында ?уат Р ?рпімен белгіленеді. Олай болса, ?уат мына?ан те?:
Токты? ?уатын табу ?шін ?ткізгіштегі ток к?шін ж?не кернеуді ?лшеп, оларды? к?бейтіндісін табу керек.
Сонымен катар токты? куаты ?шін мына ?рнектер д?рыс:
?ткізгіш бойымен ток ?ткенде, ?ткізгіш ?ызады, я?ни электр энергиясы ішкі энергия?а айналады.
Б?л металдарда?ы еркін электрондар электр ?рісі ?рекетінен орын ауыстыр?анда, кристалды? тор т?йіндерінде орналас?ан иондармен со?ты?ысып ж?не олар?а ?з энергиясыны? бір б?лігін беруімен т?сіндіріледі. Соны? н?тижесінде иондар ?лкен жылдамды?пен тербеле бастайды, ?ткізгішті? ішкі энергиясы артады ж?не оны? температурасы к?теріледі.
?ткізгіштерді? ?ызуы тек ток к?шіне ?ана байланысты ма?
Мынадай т?жірибе жасайы?. Кедергілері ?р т?рлі мыс, болат ж?не никель - ?ш ?ткізгішті бірінен со? бірін тізбектей жал?айы?. Тізбекті т?йы?тап, онда?ы ток к?шін біртіндеп арттырамыз. Тізбектей жал?ан?ан ?ткізгіштердегі ток бірдей болады, ?ткізгіштерде белінетін жылу м?лшері ?р т?рлі: ал?ашында никельденген ?ткізгіш, токты арттыр?анда никель мен темір ?ыза бастайды, ал мыс сым білінер-білінбес ?ана жылынады.
Б?л т?жірибе: ?ткізгішітерді? ?ызуы оларды? кедергілеріне т?уелді болады; ?ткізгішті? кедергісі не??рлым ?лкен болса, ол со??рлым ?атты ?ызады деген ?орытынды шы?ару?а м?мкіндік береді.
Т?жірибе ж?зінде токты? жылулы? ?рекетін а?ылшын ?алымы Дж. Джоуль мен орыс ?алымы Э. Ленц зерттеді. Олар бір- біріне т?уелсіз Джоуль-Ленц за?ы деп аталатын за?ды та?айындады.
?ткізгіш бойымен ток ж?рген кезде, ?ткізгіште б?лінетін жылу м?лшері ток к?шіні? квадратына, ?ткізгіш кедергісіне ж?не токты? ж?ру уа?ытына тура пропорционал болады:
Q=I2Rt.
IV.Есеп шы?ару:
Егер ?алта фонары шамыны? кернеуі 3,5 В, ал то? к?ші 0,28 А болса, онда?ы электр тогы 5 минутта ?андай ж?мыс істейді?
Егер резисторда?ы ток к?ші 10 мА, ал кедергісі 1кОм болса, онда 10 минут ішінде ?анша жылу м?лшері б?лініп шы?ады?
Кедергісі 1 кОм резисторды кернеуі 100В тізбекке ?осса?, онда 10 минут ішінде ?анша жылу м?лшері б?лініп шы?ады?
№1166. Кернеуі 400В электр двигателіндегі токты? к?ші 92 А. Электр двигателіні? орамында?ы токты? ?уатын аны?та.
№1167. Кернеуі 220В болатын д?некерлегіштегі ток к?ші 0,9 А. Д?некерлегіштегі токты? ?уатын тап.
?тікті 5 минут ?ыздырып, оны? техникалы? к?рсеткіштерін пайдаланып, ?тіктен б?лініп шы?атын жылу м?лшерін есептеп шы?ару.
Плойка-шаш б?йрала?ышты 7 минут ?ыздырып барып, одан б?лініп шы?атын жылу м?лшерін есептеп шы?ар.
V. Саба?ты бекіту:
Физикалы? диктаныт д?птермен ж?мыс.
Зарядтал?ан б?лшекті? реттелген ба?ыттал?ан ?оз?алысы .. деп аталады.
Уа?ыт бойынша ?згермейтін ток .. деп аталады.
Электр тогыны? ?серлері болып табылады.. ?серлер.
Уа?ыт бірлгіндегі ?тетін затты? м?лшеріне те? шама.. деп аталады.
Ток к?ші . ?лшенеді
Кулонды? к?штер мен б?где к?штерді? жаса?ан ?осынды ж.ы деп аталады.
Токты? ?уаты ток к?ші мен.. к?бейтіндісіне те? физикалы? шама.
?ткізгіште б?лінген жылу м?лшерін есептеу ?шін ток к?шіні? квадратын ?ткізгіш.. ж?не электр тогыны? ?ту уа?ытын ?з ара к?бейту керек.
VI. Ба?алау.
VII. ?йге тапсырма. §42. 21жатты?у.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Сабақтың тақырыбы: Токтың жұмысы мен қуаты. Джоуль-Ленц заңы
Сабақтың мақсаты:
Білімділік:оқушыларға тұрақты токтың жұмысы мен қуаты туралы түсінік беру. Математикалық өрнектермен таныстыру. Джоуль- Ленц заңымен таныстыру.Заңның математикалық өрнегімен таныстыру, мағынасын түсіндіру. Электр тоғының жұмысы мен Джоуль-Ленц заңының энергетикалық мағынасын теориялық негізде ұғындыру.
Дамытушылық: Тұрақты токтың жұмысының және қуатының физикалық мағынасын түсіндіру. Физикалық шамалардың өлшем бірлігін меңгерту. Теориялық білімді практикамен байланыстыра алу машығын қалыптастыру. Формулаларды есте сақтау үшін жаттығулар орындату.
Электр тогы бар болу үшін қандай шарттар орындалуы керек?
Тұрақты ток деген не?
Электр тогының қандай әсерлері болады ?
Электр тогын сипаттайтын физикалық параметрлерді атаңдар?
Электр тогын өткізетін заттар мен денелерді айтыңдар?
Ток күші дегеніміз не, анықтамасын бер.
Электр қозғаушы күш деген не?
III. Жаңа сабақ:
Тұйықталған тізбек бойымен электр тоғы өткенде, тізбектің ішкі бөлігі — ток көзінде және тізбектің сыртқы бөлігі — энергия тұтынушыларында энергияның бірқатар түрленулері болады.
Тогы бар тізбектегі электр энергиясының энергияның басқа түрлеріне айналуының өлшеуіші ток жұмысының, яғни өрістегі зарядтарды орын ауыстырғандағы электр күші атқаратын жұмыстың шамасы болып табылады. Сендерге белгілі
U=A/q
A=qU
шығады, мұндағы А—электр өрісіндегі зарядты орын ауыстыргандағы жұмыс, q-заряд. Осы формуладан тұрақты токтың істеген жұмысын да анықтауға болады. t уақытта өткізгіштің көлденең қимасы арқылы
q=І·t
заряд өтсін. Сонда A=U І·t
болады.
Электр тогының жұмысы — ток күші, кернеу және жұмысты істеуге кеткен уақыттың көбейтіндісіне тең.
СИ жүйесінде жұмыс джоульмен (Дж) өлшенеді:
ІДж = 1А · 1В · 1с,
1 джоуль = 1 ампер · 1 вольт · 1 секунд.
Тізбектің бөлігіне арналған Ом заңы I = жәнеU = I·R
негізінде келесі формулаларды аламыз:
II. Уақыт бірлігінде өндірілген токтың жұмысы электр тогының қуаты болып табылады.
Электр техникасында қуат Р әрпімен белгіленеді. Олай болса, қуат мынаған тең:
Токтың қуатын табу үшін өткізгіштегі ток күшін жәнекернеудіөлшеп, олардыңкөбейтіндісінтабукерек.
Сонымен катар токтың куаты үшін мына өрнектер дүрыс:
Халықаралық бірліктер жүйесінде куат бірлігіне ватт алынған: 1Вт.
Өткізгіш бойымен ток өткенде, өткізгіш қызады, яғни электр энергиясы ішкі энергияға айналады.
Бұл металдардағы еркін электрондар электр өрісі әрекетінен орын ауыстырғанда, кристалдық тор түйіндерінде орналасқан иондармен соқтығысып және оларға өз энергиясының бір бөлігін беруімен түсіндіріледі. Соның нәтижесінде иондар үлкен жылдамдықпен тербеле бастайды, өткізгіштің ішкі энергиясы артады және оның температурасы көтеріледі.
Өткізгіштердің қызуы тек ток күшіне ғана байланысты ма?
Мынадай тәжірибе жасайық. Кедергілері әр түрлі мыс, болат және никель - үш өткізгішті бірінен соң бірін тізбектей жалғайық. Тізбекті тұйықтап, ондағы ток күшін біртіндеп арттырамыз. Тізбектей жалғанған өткізгіштердегі ток бірдей болады, Өткізгіштерде белінетін жылу мөлшері әр түрлі: алғашында никельденген өткізгіш, токты арттырғанда никель мен темір қыза бастайды, ал мыс сым білінер-білінбес қана жылынады.
Бұл тәжірибе: өткізгішітердің қызуы олардың кедергілеріне тәуелді болады; өткізгіштің кедергісі неғұрлым үлкен болса, ол соғұрлым қатты қызады деген қорытынды шығаруға мүмкіндік береді.
Тәжірибе жүзінде токтың жылулық әрекетін ағылшын ғалымы Дж. Джоуль мен орыс ғалымы Э. Ленц зерттеді. Олар бір- біріне тәуелсіз Джоуль-Ленцзаңы деп аталатын заңды тағайындады.
Өткізгіш бойымен ток жүрген кезде, өткізгіште бөлінетін жылу мөлшері ток күшінің квадратына, өткізгіш кедергісіне және токтың жүру уақытына тура пропорционал болады:
Q=I2Rt.
IV.Есеп шығару:
Егер қалта фонары шамының кернеуі 3,5 В, ал тоқ күші 0,28 А болса, ондағы электр тогы 5 минутта қандай жұмыс істейді?
Егер резистордағы ток күші 10 мА, ал кедергісі 1кОм болса, онда 10 минут ішінде қанша жылу мөлшері бөлініп шығады?
Кедергісі 1 кОм резисторды кернеуі 100В тізбекке қоссақ, онда 10 минут ішінде қанша жылу мөлшері бөлініп шығады?
№1166. Кернеуі 400В электр двигателіндегі токтың күші 92 А. Электр двигателінің орамындағы токтың қуатын анықта.
№1167. Кернеуі 220В болатын дәнекерлегіштегі ток күші 0,9 А. Дәнекерлегіштегі токтың қуатын тап.
Үтікті 5 минут қыздырып, оның техникалық көрсеткіштерін пайдаланып, үтіктен бөлініп шығатын жылу мөлшерін есептеп шығару.
Плойка-шаш бұйралағышты 7 минут қыздырып барып, одан бөлініп шығатын жылу мөлшерін есептеп шығар.
V. Сабақты бекіту:
Физикалық диктаныт дәптермен жүмыс.
Зарядталған бөлшектің реттелген бағытталған қозғалысы ..... деп аталады.
Уақыт бойынша өзгермейтін ток ........ деп аталады.
Электр тогының әсерлері болып табылады ......... әсерлер.
Уақыт бірлгіндегі өтетін заттың мөлшеріне тең шама ....... деп аталады.
Ток күші .... өлшенеді
Кулондық күштер мен бөгде күштердің жасаған қосынды ж....ы деп аталады.
Токтың қуаты ток күші мен ....... көбейтіндісіне тең физикалық шама.
Өткізгіште бөлінген жылу мөлшерін есептеу үшін ток күшінің квадратын өткізгіш ....... және электр тогының өту уақытын өз ара көбейту керек.
