Хасенова Гүлім Қонысбайқызы
Құмкешу жалпы білім беретін орта мектебінің физика пәні мұғалімі
Қостанай облысы, Аманкелді ауданы
Сыныбы:8
Сабақтың тақырыбы: Тізбек бөлігі үшін Ом заңы.Электр кедергісі.
Өткізгіштің меншікті кедергісі.
Мақсаты:Тізбек бөлігі үшін Ом заңы мен өткізгіштің меншікті кедергісінің
формуласын қорытып шығару,өлшем бірліктері мен заңдылықтарын оқып үйрену.
а/білімділік:оқушылардың тұрақты ток заңдарын меңгергендіктері туралы
білімдерін пысықтау.
б/дамытушылық:оқушылардың ойлауы мен,ізденісін,есте сақтау қабілеті және ой-өрісін дамыту.
в/тәрбиелік:оқушыларды ұқыптылыққа,өз бетімен жұмыс жасауға,есептер шығара білуге, шапшаңдыққа үйрету.
Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту.
Сабақтың әдісі : Блум таксономиясы,топтық,жеке жұмыс
Сабақтың барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
1.Оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын, оқу құралдарын тексеру.
Сыныпты екі топқа бөлу. 1 - топ «Ток күші», 2 - топ «Кернеу»
2. Білу: Үй тапсырмасын сұрақтар арқылы пысықтау
1 – топқа «Ток күші -I »
1. Ток күші дегеніміз не?
2. Ток күшінің формуласы
3. Ток күшінің өлшем бірлігі қандай?
4. Ток күшін өлшейтін құралды не деп атаймыз?
/Амперметр деп аталады, өткізгішке тізбектеп жалғанады,
өлшем бірлігі ХБЖ ток күші Ампермен /А/ өрнектеледі.
5. Амперметр тізбекке қалай қосылады?
6. Амперметрдің шартты белгісі қандай?
7. Аттас зарядталған денелер қалай әсерлеседі?(тебіледі)
8. Янтарь сөзі қандай мағына береді? (электрон)
9.«Электр өрісі» ұғымын енгізген ғалым (Фарадей)
10.«Электр тогы» түсінігін енгізген ғалым (Ампер)
2 - топқа. «Кернеу - U»
1. Электр тогы дегеніміз не? /Зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы /
2. Ток күші дегеніміз не? Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы қандай да бір уақыт аралығында тасымалданатын электр мөлшерінің сол уақыт аралығына қатынасы I= g / t
3. Токтың қандай әрекеттерін білеміз?
1. Токтың жылулық әрекеті
2. Токтың химиялық әрекеті
3. Токтың магниттік әрекеті
4. Токтың физиологиялық әрекеті.
4. Ток көздеріне қандай құрылғыларды жатқызамыз? / гальвани элементі, генераторлар,аккумуляторлар жатады/
5. Кернеу дегеніміз не? /Тізбектің берілген бөлігінде заряд орын ауыстырғанда, электр өрісінің атқарған жұмысының осы зарядқа қатынасы кернеу деп аталады. U=A/g
6.Өткізгіштегі кернеу қандай құралмен өлшенеді /Вольтметрмен, ХБЖ. Кернеудің өлшем бірлігі - Вольт /В/
7. Вольтметр тізбекке қалай қосылады? Параллель жалғанады
8. Электрон зарядының мәнін анықтаған американ ғалымы (Милликен)
9. Атомның ортасында не бар?(ядро)
10. Денелердің электрленуін анықтайтын құрал(электроскоп)
3. Түсіну : Жаңа тақырыпты меңгерту.»Ой қозғау»
Физикалық
шама
Белгіленуі
Өлшем
бірлігі
Формуласы
Ток күші
I
A
I= g /t
Кернеу
U
B
U= A/ g
Кедергі
R
Oм
R= U/I
1.Электр тогын өлшеу және салыстыру үшін ток күші деген арнайы шама
енгізіледі.
2.Тізбектің берілген бөлігінде заряд орын ауыстырғанда электр
өрісінің атқаратын жұмысының осы зарядқа қатынасы кернеу деп аталады.
3. Тізбек бойымен өтетін токка өткізгіштің кедергі жасау қасиетін сипаттайтын R шаманы кедергі деп атайды.
Ток күшінің кернеу мен кедергіге тәуелділік заңын 1827жылы Ом ашты.
Георг Симон Ом – неміс физигі. Ол 1787 жылы 16 наурызда Эрланген қаласында туған. Көп жылдар ұстаздық еңбек еткен. Оның еңбектерінің негізгі бағыты электр, оптика, акустика салаларына арналған. Ол бірнеше эксперименттер жүргізіп, 1827жылы электр тізбегінің негізі заңын ашты. Кедергінің бірлігі Ом есімімен аталып келеді.
Мысалы: АВ өткізгіші арқылы ток өткізейік. Амперметрмен АВ өткізгішіндегі токты, Вольтметрмен АВ өткізгішіндегі кернеуді өлшейік. Ток көздерін ауыстырып, тәжірибені қайталағанда тізбектегі токтың да, өткізгіштің ұштарындағы кернеудің де өзгергенін көреміз. АВ өткізгішінің ұштарындағы кернеу қанша есе артса, өткізгіштегі ток та сонша есе артады. Егер АВ өткізгішін басқа өткізгішпен алмастырып,одан кейін ток көздерін ауыстырып, олармен дәл осы тәжірибені жасасақ,онда токтың өткізгіштің ұштарындағы кернеудің шамасына пропорционал екенін көруге болады.
Тізбек бөлігіндегі ток күші осы бөліктің ұштарындағы кернеуге тура пропорционал.
I=U/R – Ом заңы 1 Ом=1В/1А. U=I*R
Халықаралық бірліктер жүйесінде кедергіні Оммен өрнектейді. Ом заңына сәйкес кедергіміз R = U / I , кернеуіміз мына шамаға тең: U= I*R
Тұрақты температурада өткізгіштің кедергісі оның ұзындығына L тура
пропорционал,Ѕ көлденең қимасының ауданына кері пропорционал және
оның жасалған материалына тәуелді болатыны тағайындалды.
R=ρ*L/Ѕ, меншікті кедергі ρ=RЅ/L ом*мм2/м
Өткізгіштің материалын сипаттайтын шаманы меншікті кедергі деп аталады. Меншікті кедергі ρ әрпімен белгіленеді.
8 кестеде кейбір заттардың меншікті кедергісінің ρ мәндері берілген. Мұндағы L-ұзындығы метрмен, көлденең қимасының ауданы S м2 –мен, ал кедергі Оммен өлшенген.
4.Қолдану есептер шығару.
1.Электр үтігі кернеуі 220В желіге қосылған.Үтіктің қыздыру элементінің
кедергісі 50 Ом болған жағдайда ондағы ток күші неге тең.?
2.Кернеуі 220В желіге жалғанған жұмыс кезіндегі кедергісі 55 Ом.
Электрқыздырғыштың спираліндегі ток күшін есептеңдер.
3.Ұзындығы 24,2 м,көлденең қимасының ауданы 0,5 мм2 константан сымы-
ның кедергісі қандай?( ρ=50*10-8 ом*м)
4 Ұзындығы 100 м,көлденең қимасының ауданы 2мм2 мыс сымның кедергісі неге тең?(ρ=1,7*10-8Ом*м).
5.Ұзындығы 1,2 м қимасының ауданы 0,4 мм2 және кедергісі 1,2 ом
өткізгіштің меншікті кедергісін анықтаңдар.
Сергіту сәті. Жұмбақ шешу
1. Ток бар жерде біреу бар, өлшемі вольт, киловольт,
Ұмытып кетпе тағы бар, гектоват және мегават (Кернеу)
2. Бойындағы зарядты ұзақ уақыт сақтайды,
Реленің күшімен бүлдірместен баптайды. (Аккумулятор)
3. Пайдаланады мен жұрт отын және жарыққа,
Қызмет етемін әрқашан, түсіне білген халыққа. (Электр тогы)
4. Жіпке ілдім мен өзім,
Кіп – кішкентай, күн көзін. (шам)
5. Мұз жарғыш жүзіп келеді,
Бауыры қызып келеді.
Абайла ойып түсер,
Ондайлар бұзық келеді (Үтік)
6. Жоғалмайды ешқашан, түрлендірсең егерде,
Басқа күйге ауысса, жұмыс істейді әрқашан (Энергия)
5. Талдау:
1.Электр тізбегі элементтерінің шартты белгіленуін кестеге толтырыңдар:
Электр тізбегінің элементі
Шартты белгіленуі
Гальвани элементі
+ -
Генератор
+ -
Қыздыру шамы
Вольтметр
V
Амперметр
A
Кілт
Кедергі /резистор /
Қысқыштар
Аккумулятор, батарея
- +
Гальвонометр
2. Физикалық шамалар мен өлшем бірліктерді сәйкестендіру
3. Физикалық тілде сөйлейік. Сөз мағынасын айту
6. Жинақтау:
А)«иә» немесе «жоқ»
Аттас заряттар бір-бірімен тартылама ма? (жоқ)
Тоқ күшінің өлшем бірлігі Ампер. (иә)
Электр кернеуін өлшейтін құрал Амперметр (жоқ)
Тоқ күшін өлшейтін құрал Амперметр (иә)
Электр тогының магниттік әсері болама ма? (иә)
Әр аттас заряттар бірін-бірі тебеме? (жоқ)
Электр кернеуінің өлшем бірлігі Ом (жоқ)
Электр кернеуінің өлшем бірлігі Вольт (иә)
Кедергіні R-әрпімен белгілей ме? (иә)
Кедергінің өлшем бірлігі секунд (жоқ)
Кедергіні өлшейтін құрал реостат (иә)
Электр тогының химиялық әсері болама ма? (иә)
Б ) сұрақ-жауап
1. Тізбек бөлігі үшін Ом заңы қалай тұжырымдалады?
Тізбектің бөлігіндегі ток күші осы бөліктің ұштарындағы кернеуге тура пропорционал, ал өткізгіштің кедергісіне кері пропорционал.
2. Ток күшін реттейтін құрал
Реостат
3. Өткізгіштің материалын сипаттайтын шаманы не деп атайды?
Меншікті кедергі
4.Электр кедергісінің анықтамасын тұжырымдаңдар
Өткізгіштің кедергісі тұрақты температурада оның l ұзындығына тура пропорционал, Sкөлденең қимасының ауданына кері пропорционал және оның жасалған материалына тәуелді болады
5. Ток күшінің кернеу мен кедергіге тәуелділік заңын кім және қай жылы ашты?
Г.Ом 1827ж
в) кестемен жұмыс
Аталуы
белгіленуі
Формуласы
Ток күші
I
I=g /t
Кернеу
U
U=A/g
Кедергі
R
R= U/I
Меншікті кедергі
ρ
ρ=RЅ/L
Ұзындық
L
L= RS/ ρ
7.Бағалау Бағалау парағы бойынша оқушы білімін бағалау
8. Үйге тапсырма : Тізбек бөлігі үшін Ом заңы.Электр кедергісі.
Өткізгіштің меншікті кедергісі.
18 -19 жаттығу
Ток күші
