?ткен параграфтарда тізбекте ?тетін электр тогын сипаттайтын ?ш шама — І ток к?ші, U кернеу жєне R кедергі ?арастырылды. Осы шамаларды? арасында белгілі бір байланыс бар. Сол байланысты к?рсететін за?дылы?ты 1827 ж. неміс ?алымГ. Ом аны?та?ан, сонды?тан оны Ом за?ы деп атады. Кез-келген электр тізбегінде кедергі R ж?не кернеуі U болатын б?лікті алайы?.Ом за?ы бойынша: Тізбек б?лігіндегі ток к?ші осы б?лікті? кернеуіні? кедергіге ?атынасына те?.Ом за?ы математикалы? т?рде мына формуламен жазылады: (1)
Ом за?ы тізбек б?лігіні? кедергісі мен кернеуі ?згергенде ток к?ші ?алай ?згеретіндігін аны?тау?а м?мкіндік береді.
1. Кедергі ?згермесе ток к?ші кернеуге тура пропорционал: тізбек б?лігіні? ?штарында U кернеу не??рлым жо?ары болса, осы б?ліктегі І ток к?ші со??рлым к?п болады. Кернеуді бірнеше есе арттырып (немесе кемітіп) біз ток к?шін сонша есе арттырамыз (немесе кемітеміз).
Осы за?дылы?ты т?жірибеде к?рсетейік. Ток к?зінен, шамнан, амперметрден ж?не кілттен т?ратын тізбек ??райы?. Ток к?зі ретінде кернеуін 4—12 В аралы?ында ?згертуге болатын ??рыл?ы алайы?. ?р т?рлі кернеуге сєйкес ток к?шін ?лшеу ар?ылы токты? шынында да кернеуге пропорционал екендігіне к?з жеткізуге болады.
2. Кернеу т?ра?ты болса, онда ток к?ші кедергіге кері пропорционал: тізбек б?лігіні? R кедергісі не??рлым к?п болса, онда?ы І ток к?ші со??рлым аз.
Кедергіні азайт?анда ток к?ші артады. Егер ток к?ші осы тізбек ?шін шекті м?ннен артып кетсе, онда тізбектегі ??ралдар істен шы?са, онда сымдар ?ызып ?рт шы?уы м?мкін. ?ыс?а т?йы?талу кезінде осы жа?дай орын алады.?ыс?а т?йы?талу деп тізбекті? кернеуі бар екі н?ктесін кедергісі ?те аз ?ыс?а ?ткізгішпен ?осуды айтады. Тогы бар жала?аштан?ан ?кізгіштербір-біріне тигенде, оларды ??ыпсызж?ндегенде, к?пша?жинал?анда ж?неэлектр ??ралдарыны?ішіне ж?ндіктеркіріпкеткенде де ?ыс?а т?йы?талуорыналу м?мкін. Кедергіні тєжірибе ар?ылы аны?тау ?дісі Ом за?ына негізделген. (1) формуладан. Сонды?тан тізбек б?лігіні? R кедергісін аны?тау ?шін U мен І ток к?шін ?лшеп кернеуді ток к?шіне б?лу керек. Тізбектегі кедегіні? шартты белгісі . Тізбектегі кедергіні ?згертіп отыру ?шін реостат ?олданылады. Егер, керісінше тізбек бµлігіні? R кедергісі мен І ток к?ші белгілі болса, онда Ом за?ын ?олданып U кернеуді есептеуге болады. (1) формуладан U = IR
Тізбек б?лігіндегі U кернеуді табу ?шін, осы б?лікті? І ток к?шін R кедергіге к?бейту керек.
83-суретте ?р т?рлі ?ткізгіштері бар ?орап ?осыл?ан электр тізбегі к?рсетілген. Б?л ?ткізгіштерді? жасал?ан материалы, ?зынды?ы ж?не к?лдене? ?има аудандары ?р т?рлі. Осы ?ткізгіштерді кезекпен ?осып амперметрді? к?рсетуін баќылап отырса?, онда осы бір ток к?зі т??анда ток к?ші ?р жа?дайда ?р т?рлі болатынын к?реміз.
- R~l ?ткізгішті? ?зынды?ы неше есе ?зарса, тізбектегі ток к?ші сонша есес кемиді
- R~1/S ?зынды?тары бірдей, біра? ?алы?ды?тары ?р т?рлі сым алатын болса?, біз ?алы?ды?ы арт?ан сайын, ток к?шіні? сонша есе артатынын аны?таймыз
- R~ρ.?лшемдері бірдей, біра? ?р т?рлі материалдардан жасал?ан ?ткіщгіштерді алатын болса?, ?р т?рлі ?ткізгіштер ток?а ?р т?рлі кері ?сер ететінін к?реміз. Кері ?сер ету ток тасымалдаушыларды? зат б?лшектерімен со?ты?ысуынан пайда болады.
Электр тогына ?ткізгішті? кері ?серін сипаттайтын физикалы? шаманы ?ткізгішті? электр кедергісі (немесе кедергі) деп атап, R ?рпімен белгілейді: R — кедергі.
Кедергі ??ымын физика?а енгізген неміс ?алымы Г. Ом ??рметіне ом (Ом) деп аталѓан.
Біртекті, ?имасы т?ра?ты ?ткізгішті? кедергісі, оны? материалына, l ?зынды?ына ж?не к?лдене? ?имасыны? S ауданына т?уелді. Кедергі мына формуламен аны?талады. М?нда?ы ρ — ?ткізгіш жасал?ан затты? меншікті кедергісі. Белгілі бір заттан жасал?ан, ?зынды?ы мен к?лдене? ?има ауданы бірге те? болатын ?ткізгішті? кедергісі, сол затты? меншікті кедергісі деп аталатын физикалы? шама.
SI ж?йесінде кедергі бірлігі 1 Ом · мм2/м немесе 1 Ом · м.
Іс ж?зінде жі?ішке ?ткізгіштерді? ?имасыны? ауданы к?біне квадрат миллиметрмен (мм2) келтіріледі. Б?л жа?дайда меншікті кедергі бірлігін Ом• мм2/м деп ал?ан ы??айлы. 1 мм2 =0,000001 м2 бол?анды?тан
1 Ом · мм2/м = 0,000001 Ом · м.
?р т?рлі заттарды? меншікті кедергілері ?р т?рлі болады. Кейбір заттарды? меншікті кедергілері 3- кестеде келтірілген. Б?л кестеде келтірілген мєндер 20 °С температураѓа