Саба?ты? та?ырыбы: Тізбек б?лігіне арнал?ан Ом за?ы.Электр кедергісі.
Меншікті кедергі.
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік ма?саты: Ток к?шіні? ?ткізгіш ?штарында?ы кернеуге сызы?ты
т?уелділігін та?айындау; Тізбек б?лігіне арнал?ан Ом за?ын
т?жырымдау; ?ткізгішті? электрлік кедергісі, меншікті
кедергі ??ымдарын ?алыптастыру.
Дамытушылы? ма?саты: О?ушыларды? білім де?гейін ж?не білім мазм?ныны?
т?ра?тылы?ы мен оны игерудегі іскерлік пен да?дыны
ба?ылау.
Т?рбиелік ма?саты: Адамгершілікке, ??ыптылы??а, ал?ырлы??а, отанс?йгіштікке,
таби?атты аялау?а, сыйласты? пен ?дептілікке баулу.
Саба?ты? т?рі: жа?а білімді ?алыптастыру.
Саба?ты? ?діс-т?сілдері: ??гіме, кітаппен ж?мыс, демонстрация, жатты?улар орындау
Саба?ты? к?рнекіліктері: ?лестірме ?а?аздар, амперметр, вольтметр, кілт, резистор,
кедергі, интерактивті та?та.
Саба?ты? барысы:
І.?йымдастыру кезе?і: С?лемдесу, о?ушыларды? саба??а ?атысын, дайынды?ын,
о?у ??ралдарын тексеру.
ІІ.?йтапсырмасынтексеру, ?айталау.
?лестірме №1
Атауы Ток к?ші
Белгіленуі І
Формуласы I=q/t
?лшем бірлігі 1 А (ампер)
?лшейтін ??рал Амперметр
Тізбекке жал?ануы тізбектей
?лестірме №2
Атауы Кернеу
Белгіленуі U
Формуласы U=A/q
?лшем бірлігі 1 В(вольт)
?лшейтін ??рал Вольтметр
Тізбекке жал?ануы параллель
ІІІ. Жа?а та?ырыпты ме?герту.
Токты? ?рекетін реттеуге бола ма?
?ткен параграфтарда тізбекте ?тетін электр тогын сипаттайтын ?ш шама — І ток к?ші, U кернеу жєне R кедергі ?арастырылды. Осы шамаларды? арасында белгілі бір байланыс бар. Сол байланысты к?рсететін за?дылы?ты 1827 ж. неміс ?алымГ. Ом аны?та?ан, сонды?тан оны Ом за?ы деп атады. Кез-келген электр тізбегінде кедергі R ж?не кернеуі U болатын б?лікті алайы?.Ом за?ы бойынша: Тізбек б?лігіндегі ток к?ші осы б?лікті? кернеуіні? кедергіге ?атынасына те?.Ом за?ы математикалы? т?рде мына формуламен жазылады: (1)
Ом за?ы тізбек б?лігіні? кедергісі мен кернеуі ?згергенде ток к?ші ?алай ?згеретіндігін аны?тау?а м?мкіндік береді.
1. Кедергі ?згермесе ток к?ші кернеуге тура пропорционал: тізбек б?лігіні? ?штарында U кернеу не??рлым жо?ары болса, осы б?ліктегі І ток к?ші со??рлым к?п болады. Кернеуді бірнеше есе арттырып (немесе кемітіп) біз ток к?шін сонша есе арттырамыз (немесе кемітеміз).
Осы за?дылы?ты т?жірибеде к?рсетейік. Ток к?зінен, шамнан, амперметрден ж?не кілттен т?ратын тізбек ??райы?. Ток к?зі ретінде кернеуін 4—12 В аралы?ында ?згертуге болатын ??рыл?ы алайы?. ?р т?рлі кернеуге сєйкес ток к?шін ?лшеу ар?ылы токты? шынында да кернеуге пропорционал екендігіне к?з жеткізуге болады.
2. Кернеу т?ра?ты болса, онда ток к?ші кедергіге кері пропорционал: тізбек б?лігіні? R кедергісі не??рлым к?п болса, онда?ы І ток к?ші со??рлым аз.
Кедергіні азайт?анда ток к?ші артады. Егер ток к?ші осы тізбек ?шін шекті м?ннен артып кетсе, онда тізбектегі ??ралдар істен шы?са, онда сымдар ?ызып ?рт шы?уы м?мкін. ?ыс?а т?йы?талу кезінде осы жа?дай орын алады.?ыс?а т?йы?талу деп тізбекті? кернеуі бар екі н?ктесін кедергісі ?те аз ?ыс?а ?ткізгішпен ?осуды айтады. Тогы бар жала?аштан?ан ?кізгіштербір-біріне тигенде, оларды ??ыпсызж?ндегенде, к?пша?жинал?анда ж?неэлектр ??ралдарыны?ішіне ж?ндіктеркіріпкеткенде де ?ыс?а т?йы?талуорыналу м?мкін. Кедергіні тєжірибе ар?ылы аны?тау ?дісі Ом за?ына негізделген. (1) формуладан. Сонды?тан тізбек б?лігіні? R кедергісін аны?тау ?шін U мен І ток к?шін ?лшеп кернеуді ток к?шіне б?лу керек. Тізбектегі кедегіні? шартты белгісі . Тізбектегі кедергіні ?згертіп отыру ?шін реостат ?олданылады. Егер, керісінше тізбек бµлігіні? R кедергісі мен І ток к?ші белгілі болса, онда Ом за?ын ?олданып U кернеуді есептеуге болады. (1) формуладан U = IR
Тізбек б?лігіндегі U кернеуді табу ?шін, осы б?лікті? І ток к?шін R кедергіге к?бейту керек.
83-суретте ?р т?рлі ?ткізгіштері бар ?орап ?осыл?ан электр тізбегі к?рсетілген. Б?л ?ткізгіштерді? жасал?ан материалы, ?зынды?ы ж?не к?лдене? ?има аудандары ?р т?рлі. Осы ?ткізгіштерді кезекпен ?осып амперметрді? к?рсетуін баќылап отырса?, онда осы бір ток к?зі т??анда ток к?ші ?р жа?дайда ?р т?рлі болатынын к?реміз.
- R~l ?ткізгішті? ?зынды?ы неше есе ?зарса, тізбектегі ток к?ші сонша есес кемиді
- R~1/S ?зынды?тары бірдей, біра? ?алы?ды?тары ?р т?рлі сым алатын болса?, біз ?алы?ды?ы арт?ан сайын, ток к?шіні? сонша есе артатынын аны?таймыз
- R~ρ.?лшемдері бірдей, біра? ?р т?рлі материалдардан жасал?ан ?ткіщгіштерді алатын болса?, ?р т?рлі ?ткізгіштер ток?а ?р т?рлі кері ?сер ететінін к?реміз. Кері ?сер ету ток тасымалдаушыларды? зат б?лшектерімен со?ты?ысуынан пайда болады.
Электр тогына ?ткізгішті? кері ?серін сипаттайтын физикалы? шаманы ?ткізгішті? электр кедергісі (немесе кедергі) деп атап, R ?рпімен белгілейді: R — кедергі.
Кедергі ??ымын физика?а енгізген неміс ?алымы Г. Ом ??рметіне ом (Ом) деп аталѓан.
Біртекті, ?имасы т?ра?ты ?ткізгішті? кедергісі, оны? материалына, l ?зынды?ына ж?не к?лдене? ?имасыны? S ауданына т?уелді. Кедергі мына формуламен аны?талады. М?нда?ы ρ — ?ткізгіш жасал?ан затты? меншікті кедергісі. Белгілі бір заттан жасал?ан, ?зынды?ы мен к?лдене? ?има ауданы бірге те? болатын ?ткізгішті? кедергісі, сол затты? меншікті кедергісі деп аталатын физикалы? шама.
SI ж?йесінде кедергі бірлігі 1 Ом · мм2/м немесе 1 Ом · м.
Іс ж?зінде жі?ішке ?ткізгіштерді? ?имасыны? ауданы к?біне квадрат миллиметрмен (мм2) келтіріледі. Б?л жа?дайда меншікті кедергі бірлігін Ом• мм2/м деп ал?ан ы??айлы. 1 мм2 =0,000001 м2 бол?анды?тан
1 Ом · мм2/м = 0,000001 Ом · м.
?р т?рлі заттарды? меншікті кедергілері ?р т?рлі болады. Кейбір заттарды? меншікті кедергілері 3- кестеде келтірілген. Б?л кестеде келтірілген мєндер 20 °С температураѓа с?йкес.
Есеп шы?ару ?лгісі
Бер:
S=0.39 мм2=0,39*10-6м2
U=120B
I=4А
ρ=1,05*10-6 Ом*м
l=?
R=ρ*l/S
l=R*S/ρ
R=U/I
R= 120В/4А=30 Oм
l=30Ом*0,39*10-6м2 /1,05*10-6 Ом*м=11,14м
І?. Жа?а саба?ты бекіту.
- ?ткізгіштен 0, 4 А ток ?ткенде, ?ткізгішті? ?штарында?ы потенциалдар айырымы 8 В болды. ?ткізгішті? кедергісі неге те??
Бер:
I=0. 4A
U=8B
R=?
I=U/R
R= U/I
R= 8B /0. 4A=20 Oм
2. График бойынша ?ткізгішті? кедергісін аны?та?дар. ?андай кернеуде ?ткізгішті? бойынан 3А ток ?теді?
Бер:
U=8B
I=2 А
I=3A
R=?
U=?
I=U/R
R= U/I
U= R*I
R= 8В/2А=4 Oм
U= 4 Ом*3А =12 В
Білдік Атаулары.
?андай за? Ом за?ы
Физикалы? шама Кедергі, меншікті кедергі
Белгіленуі R, ρ
?лшем бірліктері Ом, Ом*мм2/м
- жатты?у-1
Бер:
S=1 мм2=10-6м2
l=24,2 м
ρ=4,7*10-7 Ом*м
R-?
R=ρ*l/S
R= 4,7*10-7 Ом*м*24,2м /10-6м2= 11,374 Ом
?. Жа?а саба?ты ?орытындылау.
?І. ?йге тапсырма: §38,§39. 18 жатты?у 4,5; 19 жатты?у 2,4
Просмотр содержимого документа
«Тізбек_бөлігіне_арналған_Ом_заңы»
Сынып: Күні:
Сабақтың тақырыбы: Тізбек бөлігіне арналған Ом заңы.Электр кедергісі.
Меншікті кедергі.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік мақсаты: Ток күшінің өткізгіш ұштарындағы кернеуге сызықты
тәуелділігін тағайындау; Тізбек бөлігіне арналған Ом заңын
тұжырымдау; Өткізгіштің электрлік кедергісі, меншікті
кедергі ұғымдарын қалыптастыру.
Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың білім деңгейін және білім мазмұнының
тұрақтылығы мен оны игерудегі іскерлік пен дағдыны
бақылау.
Тәрбиелік мақсаты: Адамгершілікке, ұқыптылыққа, алғырлыққа, отансүйгіштікке,
табиғатты аялауға, сыйластық пен әдептілікке баулу.
Сабақтың түрі: жаңа білімді қалыптастыру.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: Әңгіме, кітаппен жұмыс, демонстрация, жаттығулар орындау
Сабақтың көрнекіліктері: үлестірме қағаздар, амперметр, вольтметр, кілт, резистор,
кедергі, интерактивті тақта.
Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, оқушылардың сабаққа қатысын, дайындығын,
оқу құралдарын тексеру.
ІІ.Үйтапсырмасынтексеру, қайталау.
Үлестірме №1
| Атауы | Ток күші |
|
|
| Белгіленуі | І |
| Формуласы | I=q/t |
| Өлшем бірлігі | 1 А (ампер) |
| Шартты белгісі | 
|
| Өлшейтін құрал | Амперметр |
| Тізбекке жалғануы | тізбектей |
| Өткізгіш сымдар | 
|
| Гальвани элементі | 
|
| Қыздыру шамы | 
|
3.
| Бер: | Шешуі: | Есептелуі: |
| I=200A
t=60 c
q=? | q=I*t | q=200A*60c=12000 Кл |
Үлестірме №2
| Атауы | Кернеу |
|
|
| Белгіленуі | U |
| Формуласы | U=A/q |
| Өлшем бірлігі | 1 В(вольт) |
| Шартты белгісі | 
|
| Өлшейтін құрал | Вольтметр |
| Тізбекке жалғануы | параллель |
3. | Бер: | Шешуі: | Есептелуі: |
| U=220В
q=7Кл А-? | A=U*q | А=220*7=1540 Дж |
ІІІ. Жаңа тақырыпты меңгерту.
Токтың әрекетін реттеуге бола ма?
Өткен параграфтарда тізбекте өтетін электр тогын сипаттайтын үш шама — І ток күші, U кернеу жєне R кедергі қарастырылды. Осы шамалардың арасында белгілі бір байланыс бар. Сол байланысты көрсететін заңдылықты 1827 ж. неміс ғалымГ. Ом анықтаған, сондықтан оны Ом заңы деп атады. Кез-келген электр тізбегінде кедергі R және кернеуі U болатын бөлікті алайық.Ом заңы бойынша: Тізбек бөлігіндегі ток күші осы бөліктің кернеуінің кедергіге қатынасына тең.Ом заңы математикалық түрде мына формуламен жазылады: 
(1)
Ом заңы тізбек бөлігінің кедергісі мен кернеуі өзгергенде ток күші қалай өзгеретіндігін анықтауға мүмкіндік береді.
1. Кедергі өзгермесе ток күші кернеуге тура пропорционал: тізбек бөлігінің ұштарында U кернеу неғұрлым жоғары болса, осы бөліктегі І ток күші соғұрлым көп болады. Кернеуді бірнеше есе арттырып (немесе кемітіп) біз ток күшін сонша есе арттырамыз (немесе кемітеміз).
Осы заңдылықты тәжірибеде көрсетейік. Ток көзінен, шамнан, амперметрден және кілттен тұратын тізбек құрайық. Ток көзі ретінде кернеуін 4—12 В аралығында өзгертуге болатын құрылғы алайық. Әр түрлі кернеуге сєйкес ток күшін өлшеу арқылы токтың шынында да кернеуге пропорционал екендігіне көз жеткізуге болады.
2. Кернеу тұрақты болса, онда ток күші кедергіге кері пропорционал: тізбек бөлігінің R кедергісі неғұрлым көп болса, ондағы І ток күші соғұрлым аз.
Кедергіні азайтқанда ток күші артады. Егер ток күші осы тізбек үшін шекті мәннен артып кетсе, онда тізбектегі құралдар істен шықса, онда сымдар қызып өрт шығуы мүмкін. Қысқа тұйықталу кезінде осы жағдай орын алады.Қысқа тұйықталу деп тізбектің кернеуі бар екі нүктесін кедергісі өте аз қысқа өткізгішпен қосуды айтады. Тогы бар жалаңаштанған өкізгіштербір-біріне тигенде, оларды ұқыпсызжөндегенде, көпшаңжиналғанда жәнеэлектр құралдарыныңішіне жәндіктеркіріпкеткенде де қысқа тұйықталуорыналу мүмкін. Кедергіні тєжірибе арқылы анықтау әдісі Ом заңына негізделген. (1) формуладан. 
Сондықтан тізбек бөлігінің R кедергісін анықтау үшін U мен І ток күшін өлшеп кернеуді ток күшіне бөлу керек. Тізбектегі кедегінің шартты белгісі 
. Тізбектегі кедергіні өзгертіп отыру үшін реостат қолданылады. Егер, керісінше тізбек бµлігінің R кедергісі мен І ток күші белгілі болса, онда Ом заңын қолданып U кернеуді есептеуге болады. (1) формуладан U = IR
Тізбек бөлігіндегі U кернеуді табу үшін, осы бөліктің І ток күшін R кедергіге көбейту керек.
83-суретте әр түрлі өткізгіштері бар қорап қосылған электр тізбегі көрсетілген. Бұл өткізгіштердің жасалған материалы, ұзындығы және көлденең қима аудандары әр түрлі. Осы өткізгіштерді кезекпен қосып амперметрдің көрсетуін баќылап отырсақ, онда осы бір ток көзі тұғанда ток күші әр жағдайда әр түрлі болатынын көреміз. 
R~l Өткізгіштің ұзындығы неше есе ұзарса, тізбектегі ток күші сонша есес кемиді
R~1/S Ұзындықтары бірдей, бірақ қалыңдықтары әр түрлі сым алатын болсақ, біз қалыңдығы артқан сайын, ток күшінің сонша есе артатынын анықтаймыз
R~ρ.Өлшемдері бірдей, бірақ әр түрлі материалдардан жасалған өткіщгіштерді алатын болсақ, әр түрлі өткізгіштер токқа әр түрлі кері әсер ететінін көреміз. Кері әсер ету ток тасымалдаушылардың зат бөлшектерімен соқтығысуынан пайда болады.
Электр тогына өткізгіштің кері әсерін сипаттайтын физикалық шаманы өткізгіштің электр кедергісі (немесе кедергі) деп атап, R әрпімен белгілейді: R — кедергі.
Кедергі ұғымын физикаға енгізген неміс ғалымы Г. Ом құрметіне ом (Ом) деп аталѓан.
Біртекті, қимасы тұрақты өткізгіштің кедергісі, оның материалына, l ұзындығына және көлденең қимасының S ауданына тәуелді. Кедергі мына формуламен анықталады. 
Мұндағы ρ — өткізгіш жасалған заттың меншікті кедергісі. Белгілі бір заттан жасалған, ұзындығы мен көлденең қима ауданы бірге тең болатын өткізгіштің кедергісі, сол заттың меншікті кедергісі деп аталатын физикалық шама.
SI жүйесінде кедергі бірлігі 1 Ом · мм2/м немесе 1 Ом · м.
Іс жүзінде жіңішке өткізгіштердің қимасының ауданы көбіне квадрат миллиметрмен (мм2) келтіріледі. Бұл жағдайда меншікті кедергі бірлігін Ом• мм2/м деп алған ыңғайлы. 1 мм2 =0,000001 м2 болғандықтан
1 Ом · мм2/м = 0,000001 Ом · м.
әр түрлі заттардың меншікті кедергілері әр түрлі болады. Кейбір заттардың меншікті кедергілері 3- кестеде келтірілген. Бұл кестеде келтірілген мєндер 20 °С температураѓа сәйкес. 
Есеп шығару үлгісі
| Бер: | Шешуі: | Есептелуі: |
| S=0.39 мм2=0,39*10-6м2
U=120B
I=4А ρ=1,05*10-6 Ом*м l=? | R=ρ*l/S l=R*S/ρ
R=U/I | R= 120В/4А=30 Oм
l=30Ом*0,39*10-6м2 /1,05*10-6 Ом*м=11,14м |
ІҮ. Жаңа сабақты бекіту.
Өткізгіштен 0, 4 А ток өткенде, өткізгіштің ұштарындағы потенциалдар айырымы 8 В болды. Өткізгіштің кедергісі неге тең?
| Бер: | Шешуі: | Есептелуі: |
| I=0. 4A
U=8B
R=? | I=U/R
R= U/I
| R= 8B /0. 4A=20 Oм
|
2. График бойынша өткізгіштің кедергісін анықтаңдар. Қандай кернеуде өткізгіштің бойынан 3А ток өтеді?
| Бер: | Шешуі: | Есептелуі: |
| U=8B I=2 А
I=3A
R=?
U=? | I=U/R
R= U/I
U= R*I
| R= 8В/2А=4 Oм U= 4 Ом*3А =12 В |
| Білдік | Атаулары. |
| Қандай заң | Ом заңы |
| Формуласы |
|
| Физикалық шама | Кедергі, меншікті кедергі |
| Белгіленуі | R, ρ |
| Өлшем бірліктері | Ом, Ом*мм2/м |
| Формуласы |  ,
|
жаттығу-1
| Бер: | Шешуі: | Есептелуі: |
| S=1 мм2=10-6м2
l=24,2 м ρ=4,7*10-7 Ом*м R-? | R=ρ*l/S
| R= 4,7*10-7 Ом*м*24,2м /10-6м2= 11,374 Ом |
Ү. Жаңа сабақты қорытындылау.
ҮІ. Үйге тапсырма: §38,§39. 18 жаттығу 4,5; 19 жаттығу 2,4
Просмотр содержимого презентации
«Тізбек бөлігіне арналған Ом заңы.Электр кедергісі»
![Белгілі бір заттан жасалған, ұзындығы мен көлденең қима ауданы бірге тең болатын өткізгіштің кедергісі, сол заттың меншікті кедергісі деп аталатын физикалық шама. ρ —меншікті кедергі, [ρ] = Ом*мм 2 /м немесе 1 Ом · м.](https://fsd.kopilkaurokov.ru/uploads/user_file_54c73394a0f8f/img_user_file_54c73394a0f8f_0_6.jpg)
