1-жа?дай. Егер бірінші ?ткізгішті? со?ы екінші ?ткізгішті? басымен, екіншіні? со?ы ?шіншіні? басымен жал?анса, онда м?ндай ?осуды тізбектей жал?ау деп атайды (1-сурет).
сурет 2-сурет
2-жа?дай. Егер ?ткізгіштерді? басын бір ?ана А н?ктесінде, ал ?штарын екінші бір В н?ктесінде жал?аса?, онда м?ндай жал?ауды ?ткізгіштерді параллел жал?ау деп атайды (2-сурет).
3-тірек-сызба
?ткізгіштерді параллаль жал?а?анда, тізбекті? барлы? б?ліктерінде кернеу бірдей, ал жалпы ток к?ші ?рбір ?ткізгіштегі ток к?штеріні? ?осындысына те?, жалпы кедергі ?рбір ?ткізгішті? кедергісінен кем болады.
?ткізгіштерді тізбектей жал?а?анда ток к?штері те?, ал тізбекиегі жалпы кернеу оны? б?ліктеріндегі кернеулерді? ?осындысына те? болады, ал жалпы кедергі ?рбір ?ткізгішті? кедергілеріні? ?осындысынан т?рады.
Просмотр содержимого документа
«?ткізгіштерді тізбектей ж?не параллель жал?ау »
Сабақтың тақырыбы: Денелердің жүзу шарттары.
Мақсаты: Оқушыларға Архимед күші тақырыбының мазмұның терең ойлауға көмектесу.
Міндеті:
Бақыланған құбылысты Архимед заңын пайдаланып түсіндіре алуға үйрету.
Нақты шешім қабылдай алу дағдысын қалыптастыру.
Қызығушылығын ояту.
Солдат суға сүңгіді. Су ішінде солдаттың мойнына ығыстырушы күш әсер етеді ме?
Жауап : жоқ.
Солдаттың фуражкасы мен етігіне әсер ететін қысым күштері бірдей емес. Олардың айырмасы ығыстырушы күшіне тең немесе Архимед күші.
Архимед күші қалай тұжырымдалады?
Архимед заңын пайдаланып дененің тығыздығын қалай анықтауға болады?
Жауап:
P=mg: FA=PcgVg. m=pV: p=pgVgּg. Vg= сұйық ішінде P1=P-FA:
FA=P-P1: Scg Sg=; Pg=
Тақтада:
сұйықтықта жүзіп жүрген денеге әсер ететің ығыстырушы күш: ____________________ тығыздығына және ___________________ тәуелді.
Тірек сөздері: дене, сұйық, дененің көлемі, дененің батқан бөлігінің көлемі
2.
су май
Суреттегі денелерге әсер ететің ығыстырушы күштер туралы не айтуға болады?
3.
Екі ыдысқа бірдей денелер батырылған диномометрлердің көрсетуі бойынша қай ыдыста су, қай ыдыста май екендігін айыра аласын ба?
Мағынаны тану:
Дененің жүзіп жүруі, қалқып шығуы, батып кетуі жағдайларын қарастырайық:
Тәжірибе: Картезиан сүңгуірі
Батып кетеді.
nm=pV
ρVgPcgVб.б бату жағдайында Vg= Vб.б
Жүзіп жүреді:
mg = FыFы=PgcgVб.б m=pV
PgVgg= PcgVб.бVg=Vб.б
3. Қалқыпшығады
mgnжоғарға жеткенше Fn –кемиді
жоғарғы бетінде mgn
PggVg= PcgVб.б
Vб.б =
Математикалық ойлау нәтижесінде
Pg-Pc- деп қанша есе көп болса дененің сонша бөлігі батып турады деп қорытынды жасаймыз.
Мысал: Мұз бен су:
Sмұз=900 кг/м3 Pc=1000 кг/м3 Vб.б=Vg Vб.б=0.9 Vg;
мұз-ң бөлігі батып тұрады.
Дауды шешейік:
Оқушылар өзенге шомылу кезінде мектепте өткен архимед күші туралы естеріне түсіп тыныштықтағы суда адамның жүзу құбылысын түсінбек болды. Тәжірейбелік деректерге байланысты пікірталас туды.
І Дерек. Адам және көптеген аңдар судың үстінгі бетінде көпке дейін жүзе алады. Бұны қалай түсіндіруге болады?
1-оқушы: Адам суда жүзе алуы оның үнемі аяқ пен қолмен суды итергеннен. Менің ойымша адамның суда жүзуі Архимед күшіне байланысты емес. Ол тек жансыз денелерге әсер ететің күш.
2-оқушы: Меніңше Архимед күші су ішінде адамға да аңға да әсер етеді.
3-оқушы: Архимед күші су ішінде адамға да, аңға да әсер етеді және ол адамның орташа тығыздығына байланысты. Адам денесінің орташа тығыздығы судың тығыздығына жуық сондықтан адам суда жүзе алады.
ІІ Дерек. Кейбір адамдар аяқ-қолың қозғамастан суда арқасымен жүзе алады.
1-оқушы: Арқасымен жүзген кезде адам міндетті түрде терең тыныс алып ауа жұту керек. Менің ойымша осында кері итеруші күштің әсері бар.
2-оқушы: Ал менің ойымша жүзген кезде қарапайым еңкейіп жатқаннан гөрі, шалқайып жатқан адамға төменнен жоғары үлкен кері итеруші күш әсер етеді.
3-оқушы: Маған мынадай ой келді. Бар мәселе суда жүзген адамның тығыздығынды болар. Терең тыныс алғанда адам кеудесі ауамен толып, дене көлемі ұлғаяды. Ал массасын тұрақты деуге болады. Сондықтан дем шығарғанда адамның тығыздығы азайып, дем алғанда тығыздығы көбейеді. Өкпесінде ауаны ұзақ ұстау арқылы адам аяқ-қолын қозғамай жүзе алады.
ІІІ Дерек. Арқасымен жүзген адамның суда тек беті шығып жатады. Неге?
1-оқушы:Адамның аяғына , денесіне, бас бөлігіне әсер ететің кері итеруші күш бірдей емес.
2-оқушы: Терең дем алғанда адамның тығыздығы судың тығыздығынан аз ғана шамаға кем.Денесінің аз бөлігі сондықтан су астында болады. Бетінді әрине жоғары шығару керек!
IVДерек. Адамдар өздерінің көлемдерің қанша екенің білеме? Оны қалай анықтауға болады.
1-оқушы: Шынында мен де өз көлемімді білмеймін. Геометриялық тілмен айтсақ адам денесі дұрыс емес форма. Мен көлемімді былай анықтадым.1м3 көлемге мен сияқты үш бала сияды, яғни менің көлемім 1/3 м3 .
деп ойлаймын .
2-оқушы: Көлемің 1/3м3 бұл күлкілі. Адам денесі тығыздығы 1г/см3. Ал массасы 50 кг баланың көлемі 50дм3 деген сөз немесе 50 литр.
Толғаныс:
Сұрақ:
Сорпаның майы неге бетіне шығады?
Сүттен қаймағын бөліп алудың ең қарапайым тәсілін ұсыңыздар.
I. Сабақтың тақырыбы: Өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау
II. Сабақтың мақсаты:
Білімділік. Өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғаудың негізгі заңдылықтары мен ерекшеліктерін түсіндіру.
Дамытушылық. Оқушылардың ой-өрісін, шығармашылық жәнетанымдық қабілеттерін дамыту.
IV. Сабақтың әдісі: Тірек-сызбалармен, формулалармен, құрал-жабдықтармен жұмыс.
V. Көрнекіліктер: Тірек-сызбалар, құрал-жабдықтар.
VI. Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру.
Үй тапсырмасын тексеру. (тірек-сызбалар бойынша жауап беріңдер).
1- тірек-сызба
Тізбектің берілген бөлігінде заряд орын ауыстырғанда, электр өрісінің атқарған жұмысының осы зарядқа қатынасы кернеу деп аталады
Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы қандай да бір уақыт аралығында тасымалданатын электр мөлшерінің сол уақыт аралығына қатынасын ток күші деп атайды
;
;
Электр кернеуінің өлшем бірлігі-вольт (В)
Электр тогының өлшем бірлігі-Ампер (А)
Электр кернеуін өлшейтін құрал-Волтьметр
Электр тогын өлшейтін құрал-Ампарметр
2- тірек-сызба
Ом заңы: Тізбек бөлігіндегі ток күші-осы бөліктің ұштарындағы кернеуге тура пропорционал да, өтеізгіштің кедергісіне кері пропорционал
3. Жаңа сабақ:
Техникада және тұрмыста әр түрлі тұтынушылар: қыздыру шамдары, үтіктер, электр пештері, электрқозғалтқыштары және т.б элктр құралдарын пайдаланады. Бұлар әр түрлі жалғанады.
Өткізгіштерді жалғаудың тәсілдерін қарастрайық:
1-жағдай. Егер бірінші өткізгіштің соңы екінші өткізгіштің басымен, екіншінің соңы үшіншінің басымен жалғанса, онда мұндай қосуды тізбектей жалғау деп атайды (1-сурет).
сурет 2-сурет
2-жағдай. Егер өткізгіштердің басын бір ғана А нүктесінде, ал ұштарын екінші бір В нүктесінде жалғасақ, онда мұндай жалғауды өткізгіштерді параллел жалғау деп атайды (2-сурет).
3-тірек-сызба
Өткізгіштерді параллаль жалғағанда, тізбектің барлық бөліктерінде кернеу бірдей, ал жалпы ток күші әрбір өткізгіштегі ток күштерінің қосындысына тең, жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергісінен кем болады.
Өткізгіштерді тізбектей жалғағанда ток күштері тең, ал тізбекиегі жалпы кернеу оның бөліктеріндегі кернеулердің қосындысына тең болады, ал жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергілерінің қосындысынан тұрады.
Сабақтың барысы: а) ұйымдастыру (сабақ шартымен таныстыру)
Сабвқ жарыс түрінде өткізілетіндіктен, оқушылар 2 топқа бөлінеді.
1 топ - « Толқын» 2 топ - « Квант»
Сабақты мына ақынның бір шумақ өлеңінен бастауға болады.
Өмір дегенге
Тіршілікте, сірә жетер ме ой
Жарық сәуледен басқаның бәрі бекер ғой
Бекер ғой бәрі
Бекер ғой бәрі, бөтен ғой
Өмір дегенің бір күндік сәуле екен ғой
Тамшыдай ғана нұрына, міне қанықтым
Жаса сен мәңгі
Жаса сен мәңгі жарық күн!
Осы өлең туралы оқушылар пікірін айтады
Күн – тіршіліктің көзі жарықтың көзі, өмірдің өзі – жарық екенің қорытындылайды.
Сабақ жарыс түрінде өтетін болғандықтан, өз жарыстың шарты болады.
Сол шартты ақынның мына бір шумақ өлеңі арқылы жеткізуге болады:
Шартым осы
Осыған шыдайсың ба?
Шыдамасаң, тынасың, құлайсың да
Болсам сосын боларсың, қол бастарың.
Шыдайсың ба?
Бағыңды сынайсың ба?
Сабақты қай топ бастауын « Жұмбақ » шешеді
« Нені сандыққа тыға алмайсың?»
( Күн сәулесі)
№ 1 тапсырма : «Сырлы сандар» ойыны арқылы оқушылардың ториялық білімдері сыналады. Әр баспалдақ оқушыға сұрақ, жауап берген жағдайда оқуш. Келесі баспалдаққа көшеді.
2030
2004
2000
1976
1990
19931
1931
Ол сандар ақынның туған, қайтқан және ғасыр атағын алған жылдар.
Келесі баспалдақтағы ғасыр атағын алған жылдар,
Келесі баспалдақтағы сандар мектептің ашылған, оқушылар тарыдай болып 1- сыныпқа келген, еңді таудай болып мектепті бітіретін деп отырған жылдары көрсетіледі.
Оқушылар тындалып болған соң , бағаланады.
№ 2 – Тапсырма
Тірек конспект
Жарық
С =3*10 м/с
Толқын бөлшек
Интерференция Фотоэффект
Дифракция
Жарық қысымы
Тапсырмаларды орындап есептер шығаруға көшеміз.
Мысалы : 1 топ - Инфрақызыл сәуле үшін фотонның энергиясын массасын,
Импульсін есептеу.
2 – топ рентген сәулесі үшін фотонның массасын , энергиясын, импульсін
Есептеу.
Денгейлеп тапсырмалар беріледі.
Сабақтың тақырыбы: Серпінділік күші.
Сабақтың мақсаты: Денелер өзара әсерлескенде пайда болатын күш туралы мағұлмат беру.
Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Білімнің практикалық бағытын игерту, оны жете ұғынуа талпындыру.
Сабақтың түрі: Жаттықтыру сабағы.
Сабақтың өту әдісі: Практикалық, теориялық білімін практикада пайдалану.
Б) үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы сұрау.
В) Жаңа сабақты түсіндіру.
Денеде үдеу пайда болу себебі - күш екенін, күш денелер бір-бірімен өзара әсерлескенде пайда болады. Мысалы, денені қолмен итерсек немесе тартып қалсақ, желкенді жел кеулегенде кеме үдеу алады, садақтың адырнасын тартып қалып, жіберсек, жебесіне үдеу береміз. Осы жағдайдың бәрінде қандай да болса, күштер әсер етеді және олар мүлде түрліше болып көрінеді. Ал, басқа күштерді де атауға болады ғой, мысалы электр және магнит күштері, жер сілкіну т.б.
Табиғатта күштер көп пе? Денелердің механикалық қозғалысын қарастырғанда біз күштің үш түрімен ғана айналысамыз; серпінділік, үйкеліс, ауырлық. Егер денені созсақ, атомдар арасындағы қашықтық артып, тартылу күші әсер ете бастайды. Ол күш атомдарға үдеу береді, сөйтіп олар қайтадан жақындап, бұрынғы орнына келуге әрекет жасайды. Керісінше денені сығып, атомдарды жақындатсақ, онда тебу күші пайда болады.
Сонымен, денені созғанда, сыққанда бастапқы өлшемдерін қалпына келтіретін күш пайда болады. Ол күш серпімділік күші. Созылу, сызылу, иілу, бұралу дененің деформациясы деп аталады. Серпінділік күші – дене деформацияланғанда пайда болатын және дененің ығысу бағытына қарама-қарсы бағытталған күш. Дене созылғанда немесе сығылғанда пайда болатын серпімділік күші: Ғ= RX. R – қатаңдық (Н/м), Х - ұзару (х).
Серпімділік күшінің аса маңызды ерекшелігі - өзара әсерлесетін денелердің жанасу бетіне перпендикуляр болады. Тіреу мен аспа тарапынан денеге әсер ететін сепімділік күшін реакция күші деп атайды.
Бекіту.
Есептер шығару:
1-есеп
M = 0,1 кг F = mg R =
X = 2cm = 0,02m Fa = Fc
R - ? F = RX
R =
2-есеп
R = 100kH/m = 10000H/m F=RX; F=0,001*10000=100H
X = 1 mm = 0,01m
F - ?
Жеке оқушыларға озық тапсырма:
Жүк көлбеу жазықтықта жатыр. Оған серпімділік күші әсер ете ме?
сұйық ішінде P1=P-FA:
Sg=
; Pg=
n m=pV
Vg Vб.б=0.9 Vg; 
бөлігі батып тұрады.
; 
; 
; 
. 
формуласынан шығатыны
;
