?ткізгіштерді тізбектей ж?не параллель ?осу. Толы? тізбек ?шін Ом за?ы.

10а сынып № 63 саба? ____________________

Саба?ты? та?ырыбы: ?ткізгіштерді тізбектей ж?не параллель ?осу. Толы? тізбек ?шін Ом за?ы.

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік ма?саты: Электр тізбегін зерттеуді ж?не есептеуде білім-білік да?дысын ?алыптастыру.
Дамытушылы? ма?саты: Практикада ?ткізгіштерді ?зара жал?ауды ?йрену ж?не электр аспаптарды? к?рсетуін аны?тай білу.
Т?рбиелік ма?саты: Электр тізбегін жал?ауда о?ушыларды? жеке ж?мыс жасауын ж?не ?ауіпсіздік ережесін са?тауды талап ету.

Саба?ты? т?рі: консультация

Саба?ты? ?діс-т?сілдері: с?ра?-жауап, баяндау, тірек конспектісін ??рып, есеп шы?ару

Саба?ты? к?рнекіліктері: плакаттар, суреттер, электронды о?улы?, электр тізбегі, вольметр, амперметр, резистор.

Саба?ты? барысы:

І. ДК. ?йымдастыру кезе?і:

1. С?лемдесу;

2. О?ушыларды т?гендеу;

3. Сынып болмесіні? тазалы?ын тексеру;

4. О?ушыларды? саба??а дайынды?ын тексеру (ж?мыс орны, отырыстары, сырт?ы т?рлері);

5. О?ушыларды? назарын саба??а аудару.

ІІ. ДК. ?й тапсырмасын тексеру, ?айталау.

А) теориялы? білімдерін тексеру.

?) практикалы? тапсырмаларын тексеру.

Б) есептерін тексеру.

ІІІ.ДК Білімді жан-жа?ты тексеру./ ІV. ДК. Жа?а материалды ?абылдау?а ?зірлік, ма?сат ?ою.

1. Электр тогы деп нені айтады?

2. Ток к?ші деп ?андай физикалы? шаманы айтады?

3. Ток ты?ызды?ы деп ?андай физикалы? шаманы айтады?

4. Ток к?зі деп нені айтады?

5. Электр кедергісі деп нені т?сінесі?дер?

V. ДК.Жа?а материалды ме?герту:

¤ткізгіштерді тізбектей ?осу

Практикада ?олданылатын электр тізбектеріні? ?±рамында бірнеше электр энергиясын т±тынушы элементтер болуы м‰мкін. Б±л элементтер бір-бірімен єр?алай ?осылады, мысалы тізбектей немесе параллель. Элементтерді тізбектей ?ос?анда, олар тібекке бірінен кейін бірі, тарма?талмай ?осылады. 41-суреттегі резисторлар осылай ?осыл?ан. Жал?аушы сымдарды кµрсететін сызы?тарды? формасы єр т‰рлі болуы м‰мкін, себебі тізбекті жал?ауды? бір т‰ріне бірнеше кескін сєйкес келуі м‰мкін.

Тізбекті? бірінші бµлігіне сєйкес келетін ток к‰шін — І1, кернеуді — U1 жєне кедергіні — R1 деп (41, а-суреттегі бірінші резистор), ал І2, U2, R2 — деп тізбекті? екінші бµлігіндегі ток к‰шін, кернеуді, кедергіні белгілейік (41, а-суреттегі екінші резистор). Осы екі бµлікті? толы? кедергісін R, кернеуін U, ал ток кµзіні? ток к‰шіне сєйкес келетін толы? ток к‰шін І деп белгілейік. Сонда толы? ток к‰шіні?, кернеуді? жєне кедергіні? тізбекті? єр бµлігіндегі мєндерімен байланысы мынадай ?атынастар т‰рінде µрнектеледі: I = I1 = I2, U = U 1 + U 2, R = R 1 + R 2.

сы ?атынастарды? расты?ына кµз жеткізу ‰шін сєйкес тізбек ?±рап, амперметр мен вольтметрді? кµмегімен µлшеулер ж‰ргізу керек.

Сонымен, µткізгіштерді тізбектей ?ос?анда ток к‰ші барлы? жерде бірдей, тізбек кернеуі єр бµліктегі кернеулер ?осындысына те?, ал толы? кедергі жеке кедергілерді? ?осындысына те? болады. ?атынастарымен берілген за?дылы?тар тізбектей ?осыл?ан µткізгіштерді? кез-келген саны ‰шін орынды. те?діктен тізбектей ?осыл?ан µткізгіштерді? толы? кедергісі жеке µткізгіштерді? кедергісіне арты? болатынын кµруге болады. Б±л т‰сінікті де, себебі µткізгіштерді тізбектей ?осып, біз оларды? жалпы ±зынды?ын арттырамыз, ал ±зынды? кµбейген сайын кедергі де артады.

Бірдей n элементті (резисторлар, шамдар жєне т.б.) тізбектей ?ос?анда, оларды? толы? кедергісі R єрбір R1 кедергіден п есе ‰лкен болады: R = nR1.

Б±л кезде толы? кернеу U бірдей n-ге бµлінеді, демек тізбекті? єрбір элементіне толы? кернеуден n есе кіші U1 — кернеу тура келеді. Мысалы кернеуі U ? 220 В ток кµзіне бірдей он шамды тізбектей ?осса?, онда оны? єр?айсысында U1? U/10 ? 22 В кернеу болады.

¤ткізгіштерді тізбектей ?осуды? ерекшеліктеріні? бірі болып, оларды? бірі істен шы?са, онда оларды? бєрінде ток болмайды. Мысалы, 42-суретте кµрсетілген тізбектегі бір шамды б±рап шы?арса?, онда осы сєтте екінші шам да сµніп ?алады. Егер жа?а жылды? шыршаны тізбектей жал?ан?ан шамдардан т±ратын жар?ырауы?пен (гирлянда) безендірсе?іздер оларды? біреуі к‰йсе, онда бєрі бірдей сµніп ?алады. Сонды?тан к‰йген шамды аны?тау ‰шін барлы? шамдарды тексеру керек.

¤ткізгіштерді параллель ?осу

¤ткізгіштерді параллель ?осу ‰шін (резисторлар, шамдар жєне т.б.) оларды? бєрін А жєне В н‰ктелер ж±бына жал?ау керек (43-сурет). Ток к‰шіні?, кернеуді? жєне кедергіні? толы? мєндеріні? тізбек бµліктеріндегі мєндерімен байланысы тізбектей ?осу кезіндегіден бас?аша болады. Енді сєйкес формулалар мына т‰рде болады: I = I1 + I2, U = U 1 = U 2,

Осы ?атынастарды? расты?ын тексеру ‰шін, амперметр мен вольтметр ?осыл?ан тізбек жинап, µлшеулер ж‰ргізу керек.

¤ткізгіштерді параллель ?ос?анда тізбекті? бµліктерінде кернеу бірдей болады, толы? ток к‰ші єр µткізгіштен µтетін ток к‰штеріні? ?осындысына, ал екі µткізгішті? толы? кедергісі оларды? кµбейтіндісіні? ?рбір ?ткізгіш кедергілеріні? ?осындысына ?атынасына те? болады.

Осы за?дылы?тарды? ал?аш?ы екеуі параллель ?осыл?ан µткізгіштерді? кез-келген саны ‰шін д±рыс болса, со??ысы тек ?ана екі µткізгіш ‰шін д±рыс. Егер R1 = R2 болса, онда

Біз параллель ?осыл?ан бірдей екі µткізгішті? толы? кедергісі бір µткізгішті? кедергісінен 2 есе аз болатынын кµреміз. Б±л за?дылы?тан параллель ?осыл?ан бірдей п элементті? (резисторлар, шамдар жєне т.б.) толы? кедергісі єр кедергіден n есе аз болатыны белгілі. Демек, параллель ?осыл?ан µткізгіштерді? саны арт?ан сайын толы? кедергісі азая береді. Б±л ?ызы? кµрінуі м‰мкін. Шын мєнінде та? ?аларлы? еште?е жо?, себебі µткізгіштерді параллель ?ос?анда оларды? кµлдене? ?ималарыны? аудандары ?осылып артады, ал µткізгішті? ?имасыны? ауданы кµбейген сайын, оны? кедергісі кеми береді. Параллель ?осыл?ан бірнеше элементті? бірі істен шы?са ?ал?аны ж±мыс істей беретіндігі осылай ?осуды? ерекшелігі болып табылады. Мысалы, 44-суретте кµрсетілген тізбектегі шамдарды? бірін ажырат?анда, екіншісі жанып т±ра береді. Электр энергиясын т±тынушы элементтер — электрлік ?ыздыр?ыш ?±ралдар, то?азыт?ыштар, тігін машиналары, магнитофон, теледидар жєне т.б. желіні? 220 В кернеуіне есептелген. Сонды?тан олар желіге параллель ?осылуы тиіс, тек ?ана осы жа?дайда оларда?ы кернеу бірдей (220 В) болып, оларды? бірін µшіргенде ?ал?аны ж±мыс істей береді. 45-суретте пєтер электр желісіні? ?арапайым кескіні кµрсетілген. Арасында?ы кернеу 220 В болатын желі сымдары Ф жєне О єріптерімен белгіленген. Біріншісі – фазалы?, екіншісі – нµлдік сым деп аталады. Нµлдік сым барлы? ?±ралдармен тікелей ?осылады, ал фазалы? сым ?ос?ыштар ар?ылы жал?анады. ?±ралдар мен ?ос?ыштарды осылай ?осу адам ?ауіпсіздігін ?амтамасыз етеді.

VІ. ДК. О?ытылып отыр?ан о?у материалын ?абылдауда?ы о?ушы т?сінігін тексеру.

§7.1 дайынды? с?ра?тарын талдау.

VІІ. ДК. О?ытылып отыр?ан о?у материалын бекіту немесе да?дыландыру ж?мыстарын ж?ргізу.

Есеп шы?арту.

VIІI.ДК. Ба?алау. ?й тапсырмасын беру: §9.4-9.5 дайынды? с?ра?тары.30-?зіндік ж?мыс.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«?ткізгіштерді тізбектей ж?не параллель ?осу. Толы? тізбек ?шін Ом за?ы.»

10^а сынып № 63 сабақ ____________________

Сабақтың тақырыбы: Өткізгіштерді тізбектей және параллель қосу. Толық тізбек үшін Ом заңы.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік мақсаты: Электр тізбегін зерттеуді және есептеуде білім-білік дағдысын қалыптастыру.
Дамытушылық мақсаты: Практикада өткізгіштерді өзара жалғауды үйрену және электр аспаптардың көрсетуін анықтай білу.
Тәрбиелік мақсаты: Электр тізбегін жалғауда оқушылардың жеке жұмыс жасауын және қауіпсіздік ережесін сақтауды талап ету.

Сабақтың түрі: консультация

Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, баяндау, тірек конспектісін құрып, есеп шығару

Сабақтың көрнекіліктері: плакаттар, суреттер, электронды оқулық, электр тізбегі, вольметр, амперметр, резистор.

Сабақтың барысы:

І. ДК. Ұйымдастыру кезеңі:

1. Сәлемдесу;

2. Оқушыларды түгендеу;

3. Сынып болмесінің тазалығын тексеру;

4. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру (жұмыс орны, отырыстары, сыртқы түрлері);

5. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

ІІ. ДК. Үй тапсырмасын тексеру, қайталау.

А) теориялық білімдерін тексеру.

Ә) практикалық тапсырмаларын тексеру.

Б) есептерін тексеру.

ІІІ.ДК Білімді жан-жақты тексеру./ ІV. ДК. Жаңа материалды қабылдауға әзірлік, мақсат қою.

1. Электр тогы деп нені айтады?

2. Ток күші деп қандай физикалық шаманы айтады?

3. Ток тығыздығы деп қандай физикалық шаманы айтады?

4. Ток көзі деп нені айтады?

5. Электр кедергісі деп нені түсінесіңдер?

V. ДК.Жаңа материалды меңгерту:

¤ткізгіштерді тізбектей қосу

Практикада қолданылатын электр тізбектерінің қ±рамында бірнеше электр энергиясын т±тынушы элементтер болуы м‰мкін. Б±л элементтер бір-бірімен єрқалай қосылады, мысалы тізбектей немесе параллель. Элементтерді тізбектей қосқанда, олар тібекке бірінен кейін бірі, тармақталмай қосылады. 41-суреттегі резисторлар осылай қосылған. Жалғаушы сымдарды кµрсететін сызықтардың формасы єр т‰рлі болуы м‰мкін, себебі тізбекті жалғаудың бір т‰ріне бірнеше кескін сєйкес келуі м‰мкін.

Тізбектің бірінші бµлігіне сєйкес келетін ток к‰шін — І₁, кернеуді — U₁ жєне кедергіні — R₁ деп (41, а-суреттегі бірінші резистор), ал І₂, U₂, R₂ — деп тізбектің екінші бµлігіндегі ток к‰шін, кернеуді, кедергіні белгілейік (41, а-суреттегі екінші резистор). Осы екі бµліктің толық кедергісін R, кернеуін U, ал ток кµзінің ток к‰шіне сєйкес келетін толық ток к‰шін І деп белгілейік. Сонда толық ток к‰шінің, кернеудің жєне кедергінің тізбектің єр бµлігіндегі мєндерімен байланысы мынадай қатынастар т‰рінде µрнектеледі: I = I₁ = I₂, U = U ₁ + U ₂, R = R ₁ + R ₂.

сы қатынастардың растығына кµз жеткізу ‰шін сєйкес тізбек қ±рап, амперметр мен вольтметрдің кµмегімен µлшеулер ж‰ргізу керек.

Сонымен, µткізгіштерді тізбектей қосқанда ток к‰ші барлық жерде бірдей, тізбек кернеуі єр бµліктегі кернеулер қосындысына тең, ал толық кедергі жеке кедергілердің қосындысына тең болады. қатынастарымен берілген заңдылықтар тізбектей қосылған µткізгіштердің кез-келген саны ‰шін орынды. теңдіктен тізбектей қосылған µткізгіштердің толық кедергісі жеке µткізгіштердің кедергісіне артық болатынын кµруге болады. Б±л т‰сінікті де, себебі µткізгіштерді тізбектей қосып, біз олардың жалпы ±зындығын арттырамыз, ал ±зындық кµбейген сайын кедергі де артады.

Бірдей n элементті (резисторлар, шамдар жєне т.б.) тізбектей қосқанда, олардың толық кедергісі R єрбір R₁ кедергіден п есе ‰лкен болады: R = nR₁.

Б±л кезде толық кернеу U бірдей n-ге бµлінеді, демек тізбектің єрбір элементіне толық кернеуден n есе кіші U₁ — кернеу тура келеді. Мысалы кернеуі U ═ 220 В ток кµзіне бірдей он шамды тізбектей қоссақ, онда оның єрқайсысында U₁═ U/10 ═ 22 В кернеу болады.

¤ткізгіштерді тізбектей қосудың ерекшеліктерінің бірі болып, олардың бірі істен шықса, онда олардың бєрінде ток болмайды. Мысалы, 42-суретте кµрсетілген тізбектегі бір шамды б±рап шығарсақ, онда осы сєтте екінші шам да сµніп қалады. Егер жаңа жылдық шыршаны тізбектей жалғанған шамдардан т±ратын жарқырауықпен (гирлянда) безендірсеңіздер олардың біреуі к‰йсе, онда бєрі бірдей сµніп қалады. Сондықтан к‰йген шамды анықтау ‰шін барлық шамдарды тексеру керек.

¤ткізгіштерді параллель қосу

¤ткізгіштерді параллель қосу ‰шін (резисторлар, шамдар жєне т.б.) олардың бєрін А жєне В н‰ктелер ж±бына жалғау керек (43-сурет). Ток к‰шінің, кернеудің жєне кедергінің толық мєндерінің тізбек бµліктеріндегі мєндерімен байланысы тізбектей қосу кезіндегіден басқаша болады. Енді сєйкес формулалар мына т‰рде болады: I = I₁ + I₂, U = U ₁ = U ₂,

Осы қатынастардың растығын тексеру ‰шін, амперметр мен вольтметр қосылған тізбек жинап, µлшеулер ж‰ргізу керек.

¤ткізгіштерді параллель қосқанда тізбектің бµліктерінде кернеу бірдей болады, толық ток к‰ші єр µткізгіштен µтетін ток к‰штерінің қосындысына , ал екі µткізгіштің толық кедергісі олардың кµбейтіндісінің әрбір өткізгіш кедергілерінің қосындысына қатынасына тең болады.

Осы заңдылықтардың алғашқы екеуі параллель қосылған µткізгіштердің кез-келген саны ‰шін д±рыс болса, соңғысы тек қана екі µткізгіш ‰шін д±рыс. Егер R₁ = R₂ болса, онда

Біз параллель қосылған бірдей екі µткізгіштің толық кедергісі бір µткізгіштің кедергісінен 2 есе аз болатынын кµреміз. Б±л заңдылықтан параллель қосылған бірдей п элементтің (резисторлар, шамдар жєне т.б.) толық кедергісі єр кедергіден n есе аз болатыны белгілі. Демек, параллель қосылған µткізгіштердің саны артқан сайын толық кедергісі азая береді. Б±л қызық кµрінуі м‰мкін. Шын мєнінде таң қаларлық ештеңе жоқ, себебі µткізгіштерді параллель қосқанда олардың кµлденең қималарының аудандары қосылып артады, ал µткізгіштің қимасының ауданы кµбейген сайын, оның кедергісі кеми береді. Параллель қосылған бірнеше элементтің бірі істен шықса қалғаны ж±мыс істей беретіндігі осылай қосудың ерекшелігі болып табылады. Мысалы, 44-суретте кµрсетілген тізбектегі шамдардың бірін ажыратқанда, екіншісі жанып т±ра береді. Электр энергиясын т±тынушы элементтер — электрлік қыздырғыш қ±ралдар, тоңазытқыштар, тігін машиналары, магнитофон, теледидар жєне т.б. желінің 220 В кернеуіне есептелген. Сондықтан олар желіге параллель қосылуы тиіс, тек қана осы жағдайда олардағы кернеу бірдей (220 В) болып, олардың бірін µшіргенде қалғаны ж±мыс істей береді. 45-суретте пєтер электр желісінің қарапайым кескіні кµрсетілген. Арасындағы кернеу 220 В болатын желі сымдары Ф жєне О єріптерімен белгіленген. Біріншісі – фазалық, екіншісі – нµлдік сым деп аталады. Нµлдік сым барлық қ±ралдармен тікелей қосылады, ал фазалық сым қосқыштар арқылы жалғанады. Қ±ралдар мен қосқыштарды осылай қосу адам қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.