Ньютонны? бірінші за?ы. Инерциялы? сана? ж?йелері. К?ш.

Саба?ты? та?ырыбы: Ньютонны? бірінші за?ы. Инерциялы? сана? ж?йелері. К?ш.

Саба?ты? ма?саты: 1. Ньютон механикасы, инерциялы? сана? ж?йесі, Fсерп, F?йк к?штерді ?осу,

Ньютонны? бірінші за?ыны? физикалы? ма?ынасын ашу..

2. О?ушыларды? о?улы?пен ж?мыс істеу да?дысын жетілдіру, ?з бетімен ж?мыс

істеуге да?дыландыру.

3. ??ыптылы??а, т?зімділікке, сауаттылы??а ,баулу.

Саба?ты? т?рі: жа?а саба?

Саба?ты? ?дісі: с?ра?-жауап, кітаппен

К?рнекіліктер: формулалар, интерактиті та?та, кодоскоп

П?наралы? байланыс: математика

Саба?ты? барысы:

I. ?йымдастыру кезе?і:

О?ушылармен с?лемдесу, т?гелдеу, сынып тазалы?ын тексеру, назарын саба??а аудару.

II. ?й тапсырмасын тексеру:

1. Неліктен центрге тарт?ыш ?деу нормаль ?деу деп аталады ?

2. Центрге тарт?ыш ?деуді? формуласы ?андай ?

3. Денені? центрге тарт?ыш ?деуі айналу жиілігі ар?ылы ?алай ?рнектеледі ?

4. Айналу периоды дегеніміз ?андай физикалы? шама?

5. Центрге тарт?ыш ?деу деп ?андай ?деуді айтады ?

III. Жа?а та?ырыпты т?сіндіру:

Кинематикада денелерді? ?рт?рлі механикалы? ?оз?алыстары оларды? ?оз?алысыны? себептері ескерілмей ?арастырылды. Ал денелерді? ?зара ?рекеттесу за?дарын зерттейтін механиканы? б?лімі динамика деп аталады.

Динамиканы? негізгі за?дарын ?лы а?ылшын ?алымы Исаак Ньютон т?жырымда?ан ж?не б?л за?дар оны? атымен аталады. Динамиканы? негізгі за?дарыны? ашылуы ?ылым тарихында?ы е? бір келелі кезе? болып табылады. Оны? 1687 ж. шы??ан «Натурал философияны? математикалы? бастамалары» кітабында т?жырымдал?ан ?ш за?ыны? к?мегімен кез келген денені?: ж?йткіген машиналарды?, те?ізде ж?зген кемелерді?, ауада ?ш?ан ?ша?тарды?, ?арыш кемелері мен жасанды серіктерді?, ??ламалардан а??ан суларды?, со??ан желді? ?оз?алыс сипаты т?сіндіріледі. Егер денеге бас?а денелер ?рекет етпесе немесе оларды? ?рекеті те?герілген болса, онда дене не тынышты?та?ы к?йін са?тайды, не т?зусызы?ты ж?не бір?алыпты ?оз?алысын жал?астырады. Б?л ?зімізге таныс инерция за?ы, б?л за?ды Ньютонны? бірінші за?ы деп те атайды. Ньютонны? бірінші за?ы инерциялы? сана? ж?йесі. Денеге бас?а денелер ?рекет етпегенде немесе оларды? ?рекеті те?герілгенде, дене бір?алыпты ж?не т?зусызы?ты ?оз?алатын сана? ж?йесі инерциялы? сана? ж?йесі ретінде алынады. Денелерді? механикалы? ?оз?алысын зерттеу барысында ауырлы?, серпімділік, ?йкеліс к?штерімен таныс болды?дар. Осы к?штерге ?ыс?аша то?тала ?тейік.

Ауырлы? к?ш деп денелерді? Жерге тартылу к?шін айтады. . Б?л к?шті? ?серінен денелер жерге ??лайды. Денелерді? ауырлы? к?шіні? ?ректінен ?ана ?оз?алуын еркін т?судеп атайды.

Серпімділік к?ші деп денені? пішіні менк?лемі ?згерген кезде пайда болатын к?ш. Б?л к?ш денелерді ?ысу, созу, майыстыру немесе б?рау кезінде пайда болады. , б?л формула Гук за?ын ?рнектейді.

?йкеліс к?ші деп денелер тікелей жанас?анда пайда болатын к?шті айтады ж?не ол к?ш ?рдайым жанасу бетіні? бойымен ?оз?алыс ба?ытына ?арама-?арсы жа??а ?арай ба?ытталады.

Тіректі? реакция к?ші деп тіректі? денеге ?рекет ететін серпімділік к?шін айтады. Таби?атта ?йкеліс к?ші ?ш т?рде к?рініс табады: сыр?анау ?йкелісі, домалау ?йкелісі, тынышты? ?йкелісі. Денені? бас?а денелер тарапынан болатын ?рекетті? н?тижесінде ?деу алатынын сипаттайтын ж?не осы ?ректті? ?лшемі болып табылатын физикалы? шаманы к?ш деп атаймыз.

Те??рекетті к?ш деп денеге бір мезгілде ?рекет ететін бірнеше к?шті? ?рекетіндей ?рекет жасайтын к?шті айтады.

IV. ЖБ ж?мысы.

1. Мына к?штерді к?рсеті?дер ж?не салыстыры?дар:

а) шар горизонталь ?стелде жат?анда?ы;

?) шарды ?олмен т?ртіп жібергендегі;

б) шар ?стелді? бетімен домала?анда?ы;

в) шар ?стелден домалап т?скендегі.

2. Т?мендегі к?рсетілген жа?дайларды? ?айсысында сана? ж?йесін инерциялы? деп ?арастыру?а болады ?

Егер лифт:

а) еркін т?ссе;

?) жо?ары ?арай бір?алыпты ?оз?алса;

б) жо?ары ?арай ?демелі ?оз?алса;

в) жо?ары ?арай баяу ?оз?алса;

г) т?мен ?арай ?оз?алса.

V. Бекіту с?ра?тары:

1. К?ш нені сипаттайды ? К?ш ?андай шама: скаляр ма, ?лде вектор ма ?

2. Ауырлы? к?ші дегеніміз не ?

3. Те??рекетті к?ш дегеніміз не ?

4. Серпімділік к?ші деген не ?

5. Тіректі? реакция к?ші дегеніміз не ?

VI. Сыныпта орындалатын тапсырма:

Т?мендегі мысалдарда ?андай денелерді? ?серлері те?герілетінін к?рсет.

Мысалдар

Жауаптарды? варианттары

1. И.А.Крыловты? «А??у, шаян ж?не шортан»деген мысалында?ы арба.

1. А??у, шаян ж?не шортанны? іс-?рекетіні? ?сері.

2. А??у, шаян ж?не шортанны?, жер мен жолды? ?сері.

3. А??у, шаян, шортан ж?не жолды? ?сері.

2. Парашютші ашы? парашютпен бір?алыпты т?сіп келеді.

1. Жер мен ауаны? ?сері.

2. Ар?ан мен жерді? ?сері.

3. Жер, ауа, ар?анны? ?сері.

3. Таудан сыр?анап келе жат?ан бала.

1. Жер мен ?арды? ?сері.

2. Жер, ?ар ж?не ауаны? ?сері.

3. Денелерді? ?серлері те?герілмейді.

VII. ?йге тапсырма: §10, §11; 9-жатты?у №1, №2

VIII. ?орытынды.

Берілген тапсырмаларды орындаулары?а ?арай ба?алау.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Ньютонны? бірінші за?ы. Инерциялы? сана? ж?йелері. К?ш. »

Күні ___________

Сыныбы ___________

10 сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Ньютонның бірінші заңы. Инерциялық санақ жүйелері. Күш.

Сабақтың мақсаты: 1. Ньютон механикасы, инерциялық санақ жүйесі, F_серп, F_үйк күштерді қосу,

Ньютонның бірінші заңының физикалық мағынасын ашу..

2. Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдысын жетілдіру, өз бетімен жұмыс

істеуге дағдыландыру.

3. Ұқыптылыққа, төзімділікке, сауаттылыққа ,баулу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, кітаппен

Көрнекіліктер: формулалар, интерактиті тақта, кодоскоп

Пәнаралық байланыс: математика

Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сынып тазалығын тексеру, назарын сабаққа аудару.

II. Үй тапсырмасын тексеру:

1. Неліктен центрге тартқыш үдеу нормаль үдеу деп аталады ?

2. Центрге тартқыш үдеудің формуласы қандай ?

3. Дененің центрге тартқыш үдеуі айналу жиілігі арқылы қалай өрнектеледі ?

4. Айналу периоды дегеніміз қандай физикалық шама?

5. Центрге тартқыш үдеу деп қандай үдеуді айтады ?

III. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Кинематикада денелердің әртүрлі механикалық қозғалыстары олардың қозғалысының себептері ескерілмей қарастырылды. Ал денелердің өзара әрекеттесу заңдарын зерттейтін механиканың бөлімі динамика деп аталады.

Динамиканың негізгі заңдарын ұлы ағылшын ғалымы Исаак Ньютон тұжырымдаған және бұл заңдар оның атымен аталады. Динамиканың негізгі заңдарының ашылуы ғылым тарихындағы ең бір келелі кезең болып табылады. Оның 1687 ж. шыққан «Натурал философияның математикалық бастамалары» кітабында тұжырымдалған үш заңының көмегімен кез келген дененің: жүйткіген машиналардың, теңізде жүзген кемелердің, ауада ұшқан ұшақтардың, ғарыш кемелері мен жасанды серіктердің, құламалардан аққан сулардың, соққан желдің қозғалыс сипаты түсіндіріледі. Егер денеге басқа денелер әрекет етпесе немесе олардың әрекеті теңгерілген болса, онда дене не тыныштықтағы күйін сақтайды, не түзусызықты және бірқалыпты қозғалысын жалғастырады. Бұл өзімізге таныс инерция заңы, бұл заңды Ньютонның бірінші заңы деп те атайды. Ньютонның бірінші заңы инерциялық санақ жүйесі. Денеге басқа денелер әрекет етпегенде немесе олардың әрекеті теңгерілгенде, дене бірқалыпты және түзусызықты қозғалатын санақ жүйесі инерциялық санақ жүйесі ретінде алынады. Денелердің механикалық қозғалысын зерттеу барысында ауырлық, серпімділік, үйкеліс күштерімен таныс болдыңдар. Осы күштерге қысқаша тоқтала өтейік.

Ауырлық күш деп денелердің Жерге тартылу күшін айтады. . Бұл күштің әсерінен денелер жерге құлайды. Денелердің ауырлық күшінің әректінен ғана қозғалуын еркін түсудеп атайды.

Серпімділік күші деп дененің пішіні менкөлемі өзгерген кезде пайда болатын күш. Бұл күш денелерді қысу, созу, майыстыру немесе бұрау кезінде пайда болады. , бұл формула Гук заңын өрнектейді.

Үйкеліс күші деп денелер тікелей жанасқанда пайда болатын күшті айтады және ол күш әрдайым жанасу бетінің бойымен қозғалыс бағытына қарама-қарсы жаққа қарай бағытталады.

Тіректің реакция күші деп тіректің денеге әрекет ететін серпімділік күшін айтады. Табиғатта үйкеліс күші үш түрде көрініс табады: сырғанау үйкелісі, домалау үйкелісі, тыныштық үйкелісі. Дененің басқа денелер тарапынан болатын әрекеттің нәтижесінде үдеу алатынын сипаттайтын және осы әректтің өлшемі болып табылатын физикалық шаманы күш деп атаймыз.

Теңәрекетті күш деп денеге бір мезгілде әрекет ететін бірнеше күштің әрекетіндей әрекет жасайтын күшті айтады.

IV. ЖБ жұмысы.

1. Мына күштерді көрсетіңдер және салыстырыңдар:

а) шар горизонталь үстелде жатқандағы;

ә) шарды қолмен түртіп жібергендегі;

б) шар үстелдің бетімен домалағандағы;

в) шар үстелден домалап түскендегі.

2. Төмендегі көрсетілген жағдайлардың қайсысында санақ жүйесін инерциялық деп қарастыруға болады ?

Егер лифт:

а) еркін түссе;

ә) жоғары қарай бірқалыпты қозғалса;

б) жоғары қарай үдемелі қозғалса;

в) жоғары қарай баяу қозғалса;

г) төмен қарай қозғалса.

V. Бекіту сұрақтары:

1. Күш нені сипаттайды ? Күш қандай шама: скаляр ма, әлде вектор ма ?

2. Ауырлық күші дегеніміз не ?

3. Теңәрекетті күш дегеніміз не ?

4. Серпімділік күші деген не ?

5. Тіректің реакция күші дегеніміз не ?

VI. Сыныпта орындалатын тапсырма:

Төмендегі мысалдарда қандай денелердің әсерлері теңгерілетінін көрсет.

Мысалдар	Жауаптардың варианттары
1. И.А.Крыловтың «Аққу, шаян және шортан»деген мысалындағы арба.	1. Аққу, шаян және шортанның іс-әрекетінің әсері. 2. Аққу, шаян және шортанның, жер мен жолдың әсері. 3. Аққу, шаян, шортан және жолдың әсері.
2. Парашютші ашық парашютпен бірқалыпты түсіп келеді.	1. Жер мен ауаның әсері. 2. Арқан мен жердің әсері. 3. Жер, ауа, арқанның әсері.
3. Таудан сырғанап келе жатқан бала.	1. Жер мен қардың әсері. 2. Жер, қар және ауаның әсері. 3. Денелердің әсерлері теңгерілмейді.