Просмотр содержимого документа
«Манометр. Сор?ылар»
7а сынып № 40 сабақ ____________________
Сабақтың тақырыбы: Манометр. Сорғылар.
Сабақтың білімділікмақсаты: Окушыларға манометр, сорғы туралы өмірмен байланыстырьп, техникада, тұрмыста колданылуына көз жеткізу.
Сабақтың дамытушылық мақсаты: Практикалық ситуацияларда жедел шешім қабылдай білуге болады.
Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Өмірде алатын орнын зерттеп, білу қажетгілігін өздігінен түсініп, білімді өз күшімен алуға, үлттылыкқа тәрбиелеу.
Керекті дидактикалық материалдармен құралдар: электрондық оқулық, манометр, металл манометр.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың көңілін сабақка аудару.
Жаңа сабаққа дайындық.
Техникада, өмірде манометр, сорғылар дегсн сөзді естідіңдер ма?
III.Жаңа сабақты түсіндіру.
а) Манометр.
б) Манометрдің құрылысы.
Манометрлер. Барометрлер атмосфералыќ ќысымды µлшеу ‰шін ќолданылды. Ал, басќа с±йыќ немесе газ т‰сірген ќысымды аныќтау ќажет болса, онда манометр деп аталатын ќ±рал ќолданалады. (“манос” — грек сµзінен алынѓан — сирек, тыѓыз емес).
Манометрлердіњ єр т‰рлі конструкциялары бар. 122-суретте 1848 ж. француз ѓалымы Э. Бурдон ойлап тапќан т‰тікшелі манометр келтірілген. Оныњ негізгі бµлігі доѓа тєрізді иілген 1 ќуыс т‰тікше. Оныњ бір ±шы дєнекерленген, ал екінші ±шы 4 кранныњ кµмегімен ќысымы µлшенетін ыдыспен жалѓастырылады. Ќысым артќан кезде т‰тік жазыла басайды, сµйтіп (5 рычаг пен 3 тісті доњѓалаќ) арќылы байланысќан 2 стрелка б±ралады да шкала арќылы тиісті ќысымды кµрсетеді. Егерде ќысым азайса, онда керісінше т‰тікше жиырылады да стрелка ќарама-ќарсы баѓытќа ауытќиды. 123-суретте екінші бір манометр — U тєріздес с±йыќ монометр кµрсетілген. Ол шыны т‰тікшеден т±рады, формасы U тєрізді (оѓан с±йыќ ќ±йылады (мысалы, су немесе спирт). Иілгіш т‰тікшеніњ кµмегімен монометрдіњ бір иінін резинадан жасалѓан ж±ќа ќабыќпен жалѓастырады.
Ќысым тењ болѓан кезде монометрдегі с±йыќтан дењгейлері екі иінде бірдей болады. Егер ж±ќа ќабыќты ќыссаќ (123-суретке ќара) монометрін кішкентай ќораппен жалѓанѓан бір иінінде с±йыќ дењгейі тµмендейді де, ал екіншісінде сол шамаѓа кµтеріледі. Б±л ж±ќа ќабыќшаны ќысќанда ќорапта ќысымныњ артатынын кµрсетеді. Б±л ќысым с±йыќќа беріледі де оныњ сєйкес иінінде с±йыќ дењгейі тµмендеуі манометрдіњ екінші иіндегі артыќ ќысыммен тењескенге дейін ж‰реді. Сондыќтан с±йыќ биіктіктерініњ айырмасы бойынша монометрдегі ќысымныњ атмосфералыќ ќысымнан айырмашылыѓын кµреміз.
124-суретте U-тєріздес монометрдіњ кµмегімен с±йыќ ішіндегі ќысымды ќалай µлшеуге болатыны кµрсетілген. Манометрдіњ кішкентай ќорабшасы неѓ±рлым терењге т‰сірілсе иіндегі с±йыќ дењгейлерініњ айырмасы соѓ±рлым кµп екенін кµреміз. Солай болуы керек, µйткені терењдеген сайын с±йыќтаѓы гидростатикалыќ ќысым арта т‰седі.
в) Сорғылар, соргылардың құүрылысы.
Су ќ±быры. Поршеньді с±йыќты насос. Адамзат сусыз µмір с‰ре алмайды. Су – біздіњ тамаѓымыздыњ негізгі элементі. Суды т±тынушылар: µндіріс, энергетика, ауыл шаруашылыѓы жєне транспорт. Т±рѓын ‰йлердегі санитарлы-техникалыќ жабдыќтау (ванна, душ, канализация, жылыту ж‰йелері т.б.) суды пайдалануѓа негізделген.
Халыќты, сол сияќты зауыт, фабрикаларды т.б. сумен ќамтамыз ету ‰шін салынѓан инженерлік ќ±рылысты — су ќ±быры деп атайды.Суды µзеннен, су ќоймаларынан, кµлден немесе жер астынан алады. Кейде суды алыстан єкелуге тура келеді. Мысалы, Мєскеу ‰шін судыњ біраз бµлігін ±зындыѓы 128 км канал бойымен Волгадан алады. Б±лаќ кµзінен алынѓан су т±тынушыларѓа жеткенше су тазалайтын ќондырѓылардан µтеді (т±њѓыш м±ндай ќондырѓылар 1888 ж. Петербург ќаласында салынѓан болатын). Содан кейін насосты станциялардыњ кµмегімен тазаланѓан су ќаланыњ, зауыттардыњ, мал шаруашылыќ фермалардыњ т.б. су ќ±бырларына беріледі.Су ќ±быры ќ±рылысыныњ с±лбасы 125-суретте кµрсетілген. Насостыњ 2 кµмегімен су, суды ќысыммен аѓызатын м±нарада 1 орналасќан ‰лкен бакќа барады. Осы м±нарадан ќала кµшелерініњ бойымен 2,5 м терењдікте ќ±бырлар ж‰ргізіледі, одан єрбір ‰йге кранмен аяќталатын арнаулы тармаќтарѓа бµлінеді. Б±л крандардаѓы су дењгейі суды ќысыммен аѓызатын м±нарадаѓы су дењгейінен тµмен болу керек, немесе су келмейді.
Суды ќысыммен аѓызатын м±нарадаѓы бакке су насос арќылы беріледі. Б±л насостар электр тогымен ж±мыс істейтін центрден тепкіш насостар. Біз 126-суретте кµрсетілген поршеньді с±йыќтыќ насостыњ ж±мыс істеу принципін ќарастырайыќ. Б±л насостыњ негізгі бµлігі 1 клапаны бар поршень жєне 2 клапаны бар цилиндр. Поршень тµмен т‰скенде оныњ астындаѓы су 1 клапанды ашады да 2 клапанды жабады. Осы клапан арќылы су цилиндрден 3 ќ±быр бойымен жоѓарѓы суы бар резервуарѓа тартыла бастайды (мысалы, суды ќысыммен м±нарадан бакќа аѓызады).Поршень кµтерліген кезде 2-клапан жабылады, ал 1-клапан керісінше, ашылады. Ќ±быр 4 арќылы су насосќа келіп цилиндрді толтырады. Келесі поршенніњ тµмен т‰суі мен кµтерілулерінде б±л процестер ќайталанады. Сµйтіп су порция, порциямен 3 ќ±быр бойынша жоѓарѓы резервуарѓа ќотарылады.
Электрондық окулық, таблицалар қолдану.
IV.Жаңа сабақ бойынша түсінігін тексеру.
1. Манометр деген не?
2. Соргылар деген не?
V.Жаңа сабақты бекіту.
1. 127, 133, 134, 136 суреттер бойынша әңгіме. оқушылардың алған білімін тексеру.
VI. Үй тапсырмасын сұрау.
Жатгығуларды консультант тексереді.
VII. Оқушылардың білмін жан - жақты тексеру.
1)24 жаттыгудың №1,2 есебі.
сурет бойынша орыпдалады.
сурет бойынша орындалады. Оқушылар карап отырып, жауап береді. 28 жаттығу №1, 2 есебін (ауызша жауап береді).
2)Үй тапсырмасындағы сүрақтар.
а) Неліктен реактивті ұшқыштар атмосфераның жоғарғы кабаттарыида үлкен жылдамдыкпен үша алады.
б) Парашютшілер өте биікте ұшып бара жатқан ұшақтан секіргенде неге оттекті, масканы пайдаланады.
3)Лото ойыны.
Карточка беріліп, номер бойынша сұрақгарға жауап береді.
Манометрдің жұмыс істеу принципі.
Металл манометр қалай жүмыс істейді
Шприцтің эрекеті. Қандап зацга негізделген.
Адамның қан айналым жүйесіндегі қысымды сфигмоттюметрмен өлшеп көру. (бірнеше оқушы)
