С?тті? майлылы?ын аны?тау ?шін ?олданылатын ареометрлер-лактометрлер деп аталады.
Кемені? т?менгі б?лігі бат?ан тере?дік ш?гім деп аталады. Р??сат етілген ш?гім кемені? корпусында ?ызыл сызы?- ватерсызы?пен белгіленеді.
Ж?к тасу ?шін жолда?ы су кедергілерін же?у ?ажеттігі ж?не ?зен, к?л, те?іздерді а? аулау ?шін ?олдану б?рыннан-а? адамды ж?зу ??ралын ойлап табу?а итермеледі. Ал?ашында б?л жай ?ана ?зенді ж?зіп ?туге арнал?ан а?аш б?рене немесе а? терісінен ?рленген ?аптар (местер) болатын. Одан бір-біріне бекітілген б?ренеден жасал?ан салдар, тері ?аптал?ан д??гелек себеттер ж?не де ?лкен а?аш ді?гегінен ойыл?ан ?айы?тар пайда болды. Те?із ісіні? дамуы ж?зу ??ралдарын ?лкейтіп, ?лкен кемелер салу?а ?келді. Ал?аш?ы ж?зу ??ралдары ?оз?алу ?шін ?зен а?ысын ж?не тая?тар, ескектерді пайдаланылды. Б.д. дейінгі ?шінші мы? жылды?та желкендер ?олданыла бастады. Ал?аш?ы желкендер терілерден, шиден, а?аш ?ал?аннан жасалды. ?за? уа?ыт желкен к?мекші р?л ат?арып, X—XIII ?. ал?аш?ы желкенді кемелер пайда болды. Желкенді кеме даму шегіне XIX ?. екінші жартысында жетіп, ?зынды?ы 90 м, жылдамды?ы 33 км/са? ж?не одан жо?ары еді. Е? жылдам ж?ретін ?ш ж?не т?рт ді?гекті клиперлер еді. Олар Европа мен ?азіргі заман?ы супертанкерлерді? толы? ж?ктелгендегі ш?гуі 23 м болады. 30 км/са? жылдамды?пен келе жат?ан м?ндай танкерді? то?тау ?ашы?ты?ы — 5 км, уа?ыты — 25 мин.
Кемені? су ы?ыстырымы оны? ?зіні? массасына (ж?кпен ?оса) с?йкес келіп, тоннамен ?лшенеді. Жанармай, азы?-т?лік, о?-д?ріні ж?мсауды?, сондай-а? ж?кті тиеп немесе оны т?сіру салдарынан кемені? су ы?ыстырымы ?згереді. Кемені? максималь су ы?ыстырымы оны? ж?к маркасын бойлап су?а батуына с?йкес келеді. Су астында ж?зе алатын кемелер су асты кемесі деп, ал ?ал?андары су ?сті кемелері деп аталады. Е? бірінші су асты кемесі 1620 ж. Англияда жасалды. Оны голланд ?алымы К.ван Дреббель ойлап тапты. Одан кейін су асты кемелері Ресейде (1724), Солт?стік Америкада (1776), Францияда (1801), Германияда (1850) пайда болды. ХХ ?. басында барлы? те?ізі бар елдерде ?скери су асты кемелерін сала бастады.Су асты кемелеріні? су?а батуы ?шін арнайы су толтыратын балластты цистерна ?олданады. Су асты кемесіні? су бетіне к?терілуі, сол цистернадан сы?ыл?ан ауа ар?ылы суды ы?ыстырып шы?аруынан болады. ?азіргі су асты (атомды?) кемелері заман?а сай ?ару-жара?пен жабды?тал?ан алып ??рылым болып табылады. Мысалы, “Огайо” атомды? зымыранды? су асты кемесіні? (А?Ш) су ы?ыстырымы 18 700 м де, ?зынды?ы 171 м жетеді (ал е? ал?аш?ы “Давид” деген американды? ?скери кемесі азаматты? со?ыс кезінде ?зынды?ы 10,6 м ал экипажында 9 адам бол?ан). Егер ал?аш?ы д?ние ж?зілік со?ыс кезінде су асты кемелеріні? жылдамды?ы 9—10 узел болса, ?азір одан 4 есе к?бірек.
Кеме ватерсызы??а дейін су?а бат?анда, кемені? ж?гімен ?оса есептегендегі салма?ына те? ы?ыстырыл?ан суды? салма?ы су ы?ыстырым деп аталады.
Техникалық оқыту құралдары: компьютер, видеопроектор, экран
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сыныпты түгендеу, журнал толтыру.
Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру.
Денелердің жүзу шарттарын тұжырымдаңдар.
Сұйық ішінде жүзіп жүрген денеге әрекет ететін ығыстырушы күштің шамасы неге тең?
Дененің тығыздығы сұйықтың тығыздығынан артық болса, дене сұйықта жүзіп жүре ме, әлде батып кете ме?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Ареометрлер-сұйықтың тығызығын анықтауға арналған құрал.
Құрылысы:
1-шыны құты
2-металл кесектері
3-жіңішке түтікше
4-шкала.
Сүттің майлылығын анықтау үшін қолданылатын ареометрлер-лактометрлер деп аталады.
Кеменің төменгі бөлігі батқан тереңдік шөгім деп аталады. Рұқсат етілген шөгім кеменің корпусында қызыл сызық- ватерсызықпен белгіленеді.
Жүк тасу үшін жолдағы су кедергілерін жеңу қажеттігі және өзен, көл, теңіздерді аң аулау үшін қолдану бұрыннан-ақ адамды жүзу құралын ойлап табуға итермеледі. Алғашында бұл жай ғана өзенді жүзіп өтуге арналған ағаш бөрене немесе аң терісінен үрленген қаптар (местер) болатын. Одан бір-біріне бекітілген бөренеден жасалған салдар, тері қапталған дөңгелек себеттер және де үлкен ағаш діңгегінен ойылған қайықтар пайда болды. Теңіз ісінің дамуы жүзу құралдарын үлкейтіп, үлкен кемелер салуға әкелді. Алғашқы жүзу құралдары қозғалу үшін өзен ағысын және таяқтар, ескектерді пайдаланылды. Б.д. дейінгі үшінші мың жылдықта желкендер қолданыла бастады. Алғашқы желкендер терілерден, шиден, ағаш қалқаннан жасалды. Ұзақ уақыт желкен көмекші рөл атқарып, X—XIII ғ. алғашқы желкенді кемелер пайда болды. Желкенді кеме даму шегіне XIX ғ. екінші жартысында жетіп, ұзындығы 90 м, жылдамдығы 33 км/сағ және одан жоғары еді. Ең жылдам жүретін үш және төрт діңгекті клиперлер еді. Олар Европа мен Қазіргі заманғы супертанкерлердің толық жүктелгендегі шөгуі 23 м болады. 30 км/сағ жылдамдықпен келе жатқан мұндай танкердің тоқтау қашықтығы — 5 км, уақыты — 25 мин.
Кеменің су ығыстырымы оның өзінің массасына (жүкпен қоса) сәйкес келіп, тоннамен өлшенеді. Жанармай, азық-түлік, оқ-дәріні жұмсаудың, сондай-ақ жүкті тиеп немесе оны түсіру салдарынан кеменің су ығыстырымы өзгереді. Кеменің максималь су ығыстырымы оның жүк маркасын бойлап суға батуына сәйкес келеді. Су астында жүзе алатын кемелер су асты кемесі деп, ал қалғандары су үсті кемелері деп аталады. Ең бірінші су асты кемесі 1620 ж. Англияда жасалды. Оны голланд ғалымы К.ван Дреббель ойлап тапты. Одан кейін су асты кемелері Ресейде (1724), Солтүстік Америкада (1776), Францияда (1801), Германияда (1850) пайда болды. ХХ ғ. басында барлық теңізі бар елдерде әскери су асты кемелерін сала бастады.Су асты кемелерінің суға батуы үшін арнайы су толтыратын балластты цистерна қолданады. Су асты кемесінің су бетіне көтерілуі, сол цистернадан сығылған ауа арқылы суды ығыстырып шығаруынан болады. Қазіргі су асты (атомдық) кемелері заманға сай қару-жарақпен жабдықталған алып құрылым болып табылады. Мысалы, “Огайо” атомдық зымырандық су асты кемесінің (АҚШ) су ығыстырымы 18 700 м де, ұзындығы 171 м жетеді (ал ең алғашқы “Давид” деген американдық әскери кемесі азаматтық соғыс кезінде ұзындығы 10,6 м ал экипажында 9 адам болған). Егер алғашқы дүние жүзілік соғыс кезінде су асты кемелерінің жылдамдығы 9—10 узел болса, қазір одан 4 есе көбірек.
Кеме ватерсызыққа дейін суға батқанда, кеменің жүгімен қоса есептегендегі салмағына тең ығыстырылған судың салмағы су ығыстырым деп аталады.
