10. Ал?аш рет электр тогы т?сінігін физика?а енгізген кім?
11. Электр ?оз?аушы к?ші дегеніміз не?
12. Токты? ?андай ?рекеттерін білесі??
Сергіту с?ті:
Ертегі
Ертеде электр деген хан болыпты. Ол кезде электр энергиясы бол?ан жо? еді. Электр ханны? ?ш баласы бол?ан, ?лкені Ампер, ортаншысы Вольт, ал кішісі Ом. Ханны? балалары ер жеткен со? ?кесі оларды? басын ?осып, электростанцияны? ??ру жоспары жайында ??гімелеседі. Сонда Ампер мен Вольт ж?мыс?а бірден кірісті, ал Ом болса олармен келіскен жо?. Себебі, электростанция найза?айды? к?шін к?п тартатын еді. Ом ол халы??а ?ауіп т?ндіреді деп ?оры?ты. Ампер мен Вольт Омны? с?зін ты?дамай ?з істерін істей береді. Электростанция ??рылып, елге жылу, то? беріледі. Б?кіл ел ?здеріні? ризалы?тарын Ампер мен Вольтке ж?не оларды? ?кесіне білдірді. Солай бірнеше жыл Ом а?аларына реніште болды. Ампер мен Вольт ?з елінде ?йгілі бол?ан со?, бас?а елдерге то? сатумен айналыс?ылары келеді. Олар енді станцияны? найза?айдан алатыр к?шті арттырумен болады. Енді Вольт то?ты? к?шін бір м?лшерде ?стайтын кернеу ??ралы ар?ылы ж?мыс істегісі келеді.
Біра? Ампер ?зін ?лкен санап, Вольтты ты?дамайды. Солай станцияны? найза?айдан алатын к?шін арттырады. Олар енді жауынды тосты. Жауын жау?ан к?ні найза?ай станция?а кіріп, двигательдерді істен шы?арады. Осыны к?рген Ом кедергі жасап, ?кінішке орай ?зі апат?а ?шырайды.
Содан бері ел адамдары Амперді- то? к?ші, Вольтті-кернеу, Омды-кедергі деп атап кеткен.
III. Жа?а саба?
Зарядтал?ан б?лшектерді? ?ткізгіш бойымен реттелген ?оз?алысында электр ?рісі ж?мыс ?ндіреді. Оны ток ж?мысы деп атаймыз. ?ыздыру шамыны? ?ылы, электр двигательдеріні? орамалары ж?не т.б. ар?ылы Dt уа?ытта ?ткізгішті? к?лдене? ?имасы ар?ылы Dq заряд ?тті делік. Сонда электр ?рісі А=DqU ж?мыс ?ндіреді. Dq=IDt бол?анды?тан А= I U Dt. Тізбекті? б?лігіндегі токты? ж?мысы ток к?шіні? кернеуге ж?не ж?мыс ?ндіруге кеткен уа?ыт?а к?бейтіндісіне те?.
Тогы бар ?ткізгішті? ?орша?ан орта?а б?ліп шы?аратын жылуыны? м?лшерін аны?тайтын за?ды а?ылшын ?алымы Джоуль мен орыс ?алымы Ленц т?жірибе ж?зінде та?айында?ан. Джоуль–Ленц за?ы былайша т?жырымдалады: тогы бар ?ткізгішті? б?ліп шы?аратын жылуыны? м?лшері ток к?шіні? квадратына, ?ткізгішті? кедергісіне ж?не ?ткізгіш бойымен ток ж?ретін уа?ытты? к?бейтіндісіне те?: Q=I2RDt.
Б?л за?ды т?жірибе ж?зінде 1841 жылы а?ылшын ?алымы Дж.Джоуль ж?не 1843 жылы Петербург академигі Э.Х.Ленц аш?ан. Сонымен электр тогыны? жылулы? ?серін тусіндіретін за? Джоуль-Лен? за?ы болды.
Электр тогыны? жылулы? ?сері т?рмысты?,?нерк?сіптік жылу ?ондыр?ыларында ?олданылады.Олар электр шамдарында,?лшеу техникаларыны? аспаптарында,электрлік д?некерлеуде,та?ы да бас?а к?птеген ?азіргі заман?ы техниканы? салаларында пайдаланылады
Кез келген электр аспабы– электр шамы, электр двигателі т.б., уа?ыт бірлігінде белгілі бір энергия т?тыну?а негізделген. Сонды?тан токты? ?уаты деген ??ымны? ма?ызы зор.
Токты? ?уаты Dt уа?ытта?ы ток ж?мысыны? сол уа?ыт аралы?ына ?атынасына те?:
IV. Жа?а саба?ты бекіту.
С?йкестігін тап.
Электр тогыны? ж?мысы
Q=I2Rt
Ток к?ші
P=A/t=IU
Меншікті кедергі
Е=F/q
Кернеу
A=IUt
Электр тогыны? ?уаты
I=q/t
Кернеулік
ρ=RS/l
Джоуль-Ленц за?ы
U=А/q
Есептер шы?ару (?р топ?а т?рт есептен беріледі).
Ток к?ші тобыны? есептері:
1. Егер ?алта фонары шамыны? кернеуі 3,5 В, ал ток к?ші 0,28 А болса,онда?ы электр тогы 5 мирутта ?андай ж?мыс істейді
2. Кернеуі 400 В электр двигателіндегі токты? к?ші 92А. Электр двигателіні? орамында?ы токты? ?уатын аны?та?дар
3. Электрлік ??ралда 5А ток к?ші 45 минут ішінде 162 кДж ж?мыс жасады. Осы ??ралды? кедергісін тап.
4. Ток к?ші 5 А желіге жал?ан?ан кедергісі 30 Ом электр пешінен 1 мин-та ?анша жылу б?лінеді?
Кернеу тобыны? есептері:
1. Егер резисторда?ы ток к?ші10мА,ал кедергісі 1кОм болса, онда 10 минут ішінде ?анша жылу м?лшері б?лініп шы?ады.
2. Кернеуі 220 В болатын д?некелегіштегі ток к?ші 0,9А. Д?некерлегіштегі токты? ?уатын табы?дар
3. Егер ша?сор?ыш кернеуі 220 В, ток к?ші 0,5 А ?алалы? желіге ?осылса, онда оны? электр?оз?алт?ышыны? тогы 0,5 са? ішінде ?анша ж?мыс жасайды?
4. Электр ?оз?алт?ышыны? ?уаты 5 кВт. Егер трактор 2000 В кернеуде ж?мыс істесе, онда оны? электр ?оз?алт?ышыны? т?тынатын ток к?шін аны?та?дар.
Кедергі тобыны? есептері:
1. Кедергісі 1кОм резисторды кернеуі 100 В тізбекке ?осса?,онда 10 минут ішінде ?анша жылу м?лшері б?лініп шы?ады.
2. Кернеуі 25В, ток к?ші 0,25 А. Токты? ?уатын табу керек.
3. ?р?айсысы 6 В кернеуге, 0,6 А ток к?шіне есептелген екі шам 2 мин жанды. Осы уа?ыт аралы?ында ?ршамда?ы ж?не екі шамда?ы электр тогыны? ат?аратын ж?мысын аны?та?дар
4. Электр ?оз?алт?ышыны? ?уаты 3 кВт. Егер трактор 1000 В кернеуде ж?мыс істесе, онда оны? электр ?оз?алт?ышыны? т?тынатын ток к?шін аны?та?дар.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Конспект урока на тему "Электр тогыны? ж?мысы мен ?уаты. Джоуль- Ленц за?ы"»
Күні: 12.01.2015ж Пәні: Физика Сыныбы: 8
Сабақтың тақырыбы: Электр тогының жұмысы мен қуаты. Джоуль- Ленц заңы.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Токтың жұмысы мен қуаты, Джоуль-Ленц заңы туралы түсіндіру, жаңа ұғым жөнінде түсінік қалыптастыру. Электрлік құбылыстар тарауы бойынша білімдерін толықтыру, бекіту, тексеру
Дамытушылық: Оқушылардың ой-өрісін, шығармашылық жәнетанымдық қабілеттерін дамыту.
II. Үй тапсырмасы (балық аулау ойыны арқылы сұрақтарға жауап беру)
Мұғалім партасының үстіне бірнеше түрлі-түсті қағаздан жасалған балықтар қойылады. Тапсырмаларды кішкене қылып бүктеп, балықтардың аузына скрепкамен қыстырып қоямыз. Магнитті жіппен байлап, ұзындау таяқшаның бір ұшына бекітіп, «қармақ» жасаймыз. Оқушылар тақтаға шығып, «қармақпен» балық аулайды. Магнитке скрепка жабыса қалады. Оқушылар балықтың аузындағы сұрақтарға жауап береді.
«Балық аулау» ойынының сұрақтары:
1.Электр тогы дегеніміз не?
2.Ток күші дегеніміз не, формуласы, өлшем бірлігі, құрал
3.Тізбек бөлігі үшін Ом заңы қалай жазылады?
4. Электр кернеуі дегеніміз не? формуласы,
өлшем бірлігі, құрал
5. Кедергі дегеніміз не, өлшем бірлігі, формуласы
6. Өткізгіштің меншікті кедергісі деген не, формуласы өлшем бірлігі
7. Тізбектей жалғаудың заңдылықтары қандай?
8. Параллель жалғау заңдылықтары қандай?
9. Тізбектегі кедергіні өзгерту үшін қандай құрал қолданылады?
10. Алғаш рет электр тогы түсінігін физикаға енгізген кім?
11. Электр қозғаушы күші дегеніміз не?
12. Токтың қандай әрекеттерін білесің?
Сергіту сәті:
Ертегі
Ертеде электр деген хан болыпты. Ол кезде электр энергиясы болған жоқ еді. Электр ханның үш баласы болған, үлкені Ампер, ортаншысы Вольт, ал кішісі Ом. Ханның балалары ер жеткен соң әкесі олардың басын қосып, электростанцияның құру жоспары жайында әңгімелеседі. Сонда Ампер мен Вольт жұмысқа бірден кірісті, ал Ом болса олармен келіскен жоқ.. Себебі, электростанция найзағайдың күшін көп тартатын еді. Ом ол халыққа қауіп төндіреді деп қорықты. Ампер мен Вольт Омның сөзін тыңдамай өз істерін істей береді. Электростанция құрылып, елге жылу, тоқ беріледі. Бүкіл ел өздерінің ризалықтарын Ампер мен Вольтке және олардың әкесіне білдірді. Солай бірнеше жыл Ом ағаларына реніште болды. Ампер мен Вольт өз елінде әйгілі болған соң, басқа елдерге тоқ сатумен айналысқылары келеді. Олар енді станцияның найзағайдан алатыр күшті арттырумен болады. Енді Вольт тоқтың күшін бір мөлшерде ұстайтын кернеу құралы арқылы жұмыс істегісі келеді.
Бірақ Ампер өзін үлкен санап, Вольтты тыңдамайды. Солай станцияның найзағайдан алатын күшін арттырады. Олар енді жауынды тосты. Жауын жауған күні найзағай станцияға кіріп, двигательдерді істен шығарады. Осыны көрген Ом кедергі жасап, өкінішке орай өзі апатқа ұшырайды.
Содан бері ел адамдары Амперді- тоқ күші, Вольтті-кернеу, Омды-кедергі деп атап кеткен.
III. Жаңа сабақ
Зарядталған бөлшектердің өткізгіш бойымен реттелген қозғалысында электр өрісі жұмыс өндіреді. Оны ток жұмысы деп атаймыз. Қыздыру шамының қылы, электр двигательдерінің орамалары және т.б. арқылы t уақытта өткізгіштің көлденең қимасы арқылы q заряд өтті делік. Сонда электр өрісі А=qU жұмыс өндіреді. q=It болғандықтан А= I U t . Тізбектің бөлігіндегі токтың жұмысы ток күшінің кернеуге және жұмыс өндіруге кеткен уақытқа көбейтіндісіне тең.
Тогы бар өткізгіштің қоршаған ортаға бөліп шығаратын жылуының мөлшерін анықтайтын заңды ағылшын ғалымы Джоуль мен орыс ғалымы Ленц тәжірибе жүзінде тағайындаған. Джоуль–Ленц заңы былайша тұжырымдалады: тогы бар өткізгіштің бөліп шығаратын жылуының мөлшері ток күшінің квадратына, өткізгіштің кедергісіне және өткізгіш бойымен ток жүретін уақыттың көбейтіндісіне тең: Q=I2Rt.
Бұл заңды тәжірибе жүзінде 1841 жылы ағылшын ғалымы Дж.Джоуль және 1843 жылы Петербург академигі Э.Х.Ленц ашқан. Сонымен электр тогының жылулық әсерін тусіндіретін заң Джоуль-Ленң заңы болды.
Электр тогының жылулық әсері тұрмыстық,өнеркәсіптік жылу қондырғыларында қолданылады.Олар электр шамдарында,өлшеу техникаларының аспаптарында,электрлік дәнекерлеуде,тағы да басқа көптеген қазіргі заманғы техниканың салаларында пайдаланылады
Кез келген электр аспабы– электр шамы, электр двигателі т.б., уақыт бірлігінде белгілі бір энергия тұтынуға негізделген. Сондықтан токтың қуаты деген ұғымның маңызы зор.
Токтың қуаты t уақыттағы ток жұмысының сол уақыт аралығына қатынасына тең:
IV. Жаңа сабақты бекіту.
Сәйкестігін тап.
Электр тогының жұмысы
Q=I2Rt
Ток күші
P=A/t=IU
Меншікті кедергі
Е=F/q
Кернеу
A=IUt
Электр тогының қуаты
I=q/t
Кернеулік
ρ=RS/l
Джоуль-Ленц заңы
U=А/q
Есептер шығару (әр топқа төрт есептен беріледі).
Ток күші тобының есептері:
1. Егер қалта фонары шамының кернеуі 3,5 В, ал ток күші 0,28 А болса,ондағы электр тогы 5 мирутта қандай жұмыс істейді
2. Кернеуі 400 В электр двигателіндегі токтың күші 92А. Электр двигателінің орамындағы токтың қуатын анықтаңдар
3. Электрлік құралда 5А ток күші 45 минут ішінде 162 кДж жұмыс жасады. Осы құралдың кедергісін тап.
4. Ток күші 5 А желіге жалғанған кедергісі 30 Ом электр пешінен 1 мин-та қанша жылу бөлінеді?
Кернеу тобының есептері:
1. Егер резистордағы ток күші10мА,ал кедергісі 1кОм болса, онда 10 минут ішінде қанша жылу мөлшері бөлініп шығады.
2. Кернеуі 220 В болатын дәнекелегіштегі ток күші 0,9А. Дәнекерлегіштегі токтың қуатын табыңдар
3. Егер шаңсорғыш кернеуі 220 В, ток күші 0,5 А қалалық желіге қосылса, онда оның электрқозғалтқышының тогы 0,5 сағ ішінде қанша жұмыс жасайды?
4. Электр қозғалтқышының қуаты 5 кВт. Егер трактор 2000 В кернеуде жұмыс істесе, онда оның электр қозғалтқышының тұтынатын ток күшін анықтаңдар.
Кедергі тобының есептері:
1. Кедергісі 1кОм резисторды кернеуі 100 В тізбекке қоссақ,онда 10 минут ішінде қанша жылу мөлшері бөлініп шығады.
2. Кернеуі 25В, ток күші 0,25 А. Токтың қуатын табу керек.
3. Әрқайсысы 6 В кернеуге, 0,6 А ток күшіне есептелген екі шам 2 мин жанды. Осы уақыт аралығында әршамдағы және екі шамдағы электр тогының атқаратын жұмысын анықтаңдар
4. Электр қозғалтқышының қуаты 3 кВт. Егер трактор 1000 В кернеуде жұмыс істесе, онда оның электр қозғалтқышының тұтынатын ток күшін анықтаңдар.
