“Impuls” mavzusiga yozgan

SAMARQAND viloyati

KATTQO`RG`ON SHAHAR

16 –umumiy o`rta ta`lim maktab

fizika fani o`qituvchisi

Qilicheva Zulfiya Shermamatovnaning

“Impuls” mavzusiga yozgan

DARS ISHLANMASI

7-sinf fizika

Mavzu: Impuls.

I.Darsning maqsadi:

A)Ta`limiy maqsad: Impuls haqida tushuncha berish va o`quvchilarda bilim ko`nikma malaka kompitensiya hosil qilish.

B)Tarbiyaviy maqsad: Axloqiy tarbiya berish.

C)Rivojlantiruvchi maqsad: o`quvchilarning erkin fikrlash qobiliyatini rivojlantirish

II.Darsning uslubi:Aqliy hujum

III.Darsning turi: guruhga bo`lib ishlash.

IV.Darsning jihozi: Darslik, ko`rgazma, ip, sharcha, 2 dona taxtacha,test materiali , tarqatma savollar, elektron darslik.

V.O`tilgan darsni so`rab baholash:

1.Ishqalanishni ahamiyati qanday?

2.Qanday zararli ishqalanishni bilasiz?

3.Qanday holda ishqalanishdan foydalaniadi ?

4 Ishqalanishning turlarini aytib bering?

5.Ishqalanishga misollar keltiring?

Yangi mavzu bayoni.

Reja.

1.Kuch impulsi.

2.Jism impulsi.

3.Kuch impulsi va jism impulsi orasidagi munosabat.

4.Masalalar yechish.

Impuls-Impulse

Jism impulsi-Bady impulse

Kuch impulse-Impulse of force

Impuls lotincha”impulsus” so`zidan olingan bo`lib,” turtki “degan manoni bildiradi.

Jismning o`zaro ta`siri natijasida kuchdan tashqari ta`sirlashish vaqtining davomiyligiga ham bog`liq.Unga ishonch hosil qilish uchun quyidagi tajribani ko`rib chiqamiz.

1-Tajriba: Osmaga jismni ip orqali osib qo`yamiz.Birinch galda jismning ostiga bog`langan ipni asta sekinlik bilan pastga tortamiz.

Bunda;jismni tayanch bilan bog`lab turgan ip uziladi. Ikkinch galda ipni tez,ya`ni siltab pastga tortamiz.Bunda jism ostidagi ip uzilishiga guvoh bo`lamiz.

2-Tajriba: Stol ustiga sirtlari silliq bo`lgan ikkita taxtachani ustma -ust qo`yamiz. Ostidagi taxtachaga ip bog`langan bo`lsin.Birinch galda ostidagi taxtachani sekin asta tortamiz.

Bunda ostki va ustki taxtachani bir biriga nisbatan siljimasdan stol ustida sirpanadi. Ikkinch galda ostidagi taxtachani tez ya`ni siltab tortamiz. Bu holda ustki taxtacha ostki taxtacha ustida sirpanib orqaroqda qoladi yoki tushib ketadi.

Kuch impulsi jismga ta``sir etayotgan kuchning shu kuch ta``sir etgan vaqtga ko`paytmasiga teng,ya`ni

I=F∙ t

Xalqaro birliklar sistemasida kuch impulsining birligi

N∙s, 1 N∙s li impuls-bu 1 s davomida ta`sir etuvchi 1 N kuch impulsidir.

Kuch impulsi vektor kattalik bo`lib,uning yo`nalishi kuchning yo`nalishida bo`ladi.

Harakatlanayotgan jismning tezligi o`zgarmaganda massasi qancha katta bo`lsa,uning urilishi zarbi ham shuncha katta bo`ladi.

Harakatlanayotgan jismning tezligi qanch katta bo`lsa,uning urilishi zarbi ham shuncha katta bo`ladi.

Jism massasining uning tezligiga ko`paytmasi jism impulsi deb ataladi,ya`ni

P=m∙v

Xalqaro birliklar sistemasida jism impulsining birligi kg∙m/s bo`ladi. 1 kg∙m /sli impulsi-bu 1 m/s tezlik bilan harakatlanayotgan 1 kg massali jismning impulsi

Jism impulsi vektor kattalik bo`lib,uning yo`nalishi tezlikning yo`nalishida bo`ladi.

Kuch impulsi va jism impulse orasidagi munosabat quyidagi formula bilan ifodalanadi.

a=v-v /t

N`yutonning II-qonuniga ko`ra tezlanish

a=F/m

Tezlanishning ikkala formulasini o`zaro tenglashtirish mumkin

F/m=v-v /t yoki F∙t=m∙v-m∙v

Bu formulada F∙t - kuch impulsi,

m∙v - o`zaro ta`sirgacha,

m∙v-o`zaro ta`sirdan keyingi jism impulslari ekanligini hisobga olsak,quyidagi hulosa kelib chiqadi.

O`zaro ta`sir jarayonida jism impulsining o`zgarishi ta`sir kuchi impulsiga teng.

19-mashq

1.Tayanchga osilgan jismga bog`langan ip pastga qarab 10 N kuch bilan birinchi galda t5 sekund davomida tortib turildi,ikkinch galda 0,1 s ichida shunday kuch bilan siltab tortildi. Harv ikkala hol uchun jismga ta`sir etgan kuch impulsini toping.

Berilgan: Formula:

F=10 N

T1=5 s I 1 =F∙t1

t2=0,1 s I 2=F∙t2

Topish kerak

I 1=? I2=?

Hisoblash

I1=10 N∙5s=10 N∙ s

I2=10 N∙0,1 s=1 N∙s

Javob: I1=10 N∙s

I2=1 N∙s

2. Mavzuning Jism impulsi bandida keltirilgan misoldagi 10 g va 100 g massali jismlarning hamda miltiq o`qining impulsini toping.

Berilgan: Formula;

g =0,001 kg p1=m1∙v

m2=100 g =0,1 kg p2=m∙v v=10 m/s

topish kerak

p1=? ,p2=?

Hisoblash

P1=0,001 kg∙10m/s=0,1 kg/m∙s

P 2=0,1∙10 m/s=1 kg/m∙s

3. Massasi 2 kg bo`lgan jism 5 m/s tezlikda kelib devorga urildi.vao`z tezligini butkul yo`qotdi jismning ta`sir kuchi impulsini toping.

Berilgan; Formula;

m=2 kg p=m∙v

v=5 m/s

topish kerak

p=?

Hisoblash:

P=m∙v=2 kg∙5m/s=10kg∙m/s

Javob: p= 10 kg∙m/s

VI.Mustahkamlash.

1. Qanday fizik kattalik inertlikni harakaterlaydi?

a) tezlik; v) tezlanish; s) kuch; d) zichlik; e) massa.

2. Massasi 3 kg bo'lgan jism 4 m/s tezlik bilan harakatlanaetganda, uning kinetik energiyasi nimaga teng?

a) 6 j b) 12 j c) 48 j d) 24 j e) 2?4 j.

3. 0,4 m/s2 tezlanish bilan harakatlanaetgan avtomobilning tezligi qancha vaqtdan keyin 12 dan 20 m/s qancha ortadi?

a) 20 s b) 12 s c) 0,4 s d) 10 s e) 40 s.

4) 2N kuch ta'sirida 4₂ m ga uzaygan prujinaning birligini toping?

a) 20 N/m b) 30 N /m c) 40 N/m d) 60 N/m

e) 50 N/m.

5) Quyidagi fizik kattaliklarni qaysilari vektor kattalik? Massa, tezlik, kuch, tezlanish, vaqt.

a) massa, vaqt, tezlik; v) tezlik va tezlanish; s) kuch va massa;

d) tezlik, kuch, tezlanish; e) kuch va massa.

VII.Uyga vazifa: Darsni o`rganish 15 ta test tuzish , masalalar yechish.