Физикадан сапалы? есептер жина?ы

Шығаруға жауапты

АБҮО – ның отырысында мақұлданды.

____________ 2008 ж

Мұнайлы ауданы білім үйлестіру орталығы

№2 орта мектеп

Физика пәні бойынша

сапалық есептер жинағы.

2008 ж

Жазып, құрастырған: Отегенова Ақсырға

Кенжеғалиқызы

Қолданылған әдебиеттер.

1. «Физика вшколе»журналы. 1992ж

2. Физика және Астрономия журналы 2006ж№5

3. Сапалық есептер жинақтары

Мазмұны.

1.Кинематика,Динамика---------------------------------------1бет

2.Статика---------------------------------------------------------2бет.

3.Қысым----------------------------------------------------------3бет.

4.Сұйықтар мен газдар қысымы.----------------------------4бет.

5.Ылғалдылық және қылтүтік құбылыстар.--------------5бет.

6.Жылу,жұмыс.-------------------------------------------------6бет.

7.Электр құбылыстар------------------------------------------7бет.

8.Оптика----------------------------------------------------------8бет.

9.Астрономия.---------------------------------------------------9бет

10. Сапалық есептердің жауаптары - - - - - - - - --- -10-22бет

Кіріспе.

Физика пәнін оқыту ұрдісінде теория мен практика қатар жүреді, сондықтан тек қана практикалық есептер мен шектелмей оқушылардың ой толғауын дамыту негізінде сапалық есептердің сабақ барысында қолданылуы өте тиімді деп есептеймін. Осы сапалық есептерді саралап деңгейлеп оқыту әдісінде көбірек қолдануға болады.

Физика пәнінің мұғалімдеріне қажетті құрал деп есептеймін.

Физикадан сапалық есептер.

Кинематика.

1. Неге дарабоз шапқан кезде ұшақтағы жолаушыдан гөрі

қозғалыс жылдамдығын анық сезінеді?

1. Неліктен арбаның алдыңғы дөңгелегінің бөлігі артқы

дөңгелегінен қарағанда тез қозғалатын сияқты болып көрінеді?

1. Дарабоз кең далада шауып келеді. Оған қарама-қарсы

түйеге мінген адам келе жатыр. Неге дарабозға түйе оған перпендикуляр емес белгілі бір бұрышпен келе жатқан сияқты болып көрінеді.?

1. Жаңбырлы күні киіз үйден үй иесі шелекке су толтыру

үшін далаға шығарып қойады. Егер жел соқса судың шелекке толу жылдамдығы өзгереме?

1. Қасқырдың жылдамдығы 15 м/с болса онда ол

жылдамдығы 72км/сағ сайғақты қуып жете ала ма?

1. Қапшағайда спортшы су шаңғысы мен жүр.Спортшы

қайықтан жылдам қозғалуы мүмкін бе.?

Динамика.

1. Неліктен асыққан салт атты бұрылған кезде

жылдамдығын азайтады?

1. Неге атшабар бұрылған кезде бұрылу центірі жазығына

қарай қисаяды?

1. Наурыз мейрамында екі топ болып арқан

тартысады.Ньютонның үшінші заңы бойынша әсер қарсы әсерге тең. Яғни топтың арқанға әсер күші неге тең?Неге бір топ екінші топты тартып кетеді.?

-1-

1. Үкінің дауысының жиілігі төмен және салыстырмалы

түрде толқын ұзындығы үлкен болады. Соны мен қоса оның дауысы үлкен энргияға ие.

1. Жер сілкіну аймағында серіппелі тербеліс Дегазацияны

көбейтеді және жер асты суларын кеңейтеді жер сілкінісін болжауға болады.

Астраномия.

1. Алматыда ыңғайлы,өйткені мұнда күн жылы.,

2. Алматы 5-тік сағаттық пояста орналасқан.

-22-

Тербелістер.Дыбыстар.

1.Жер үлкен ара қашақтықта дыбыстарды

жеткізеді.Адамдар жерге жатып дыбыстарды тыңдайды.Көптеген әскеридің дауысы дауыіл болып алысқа естіледі.

2.Жоқ ,дыбысты шағылдыратын зат жоқ .

1. Патронның аталуына тез сығылған ауа дыбыс ауаның

тізбекті тербелісінен тудырады.

1. .Қамшыны сермегенде шығатын дыбыс ауаның тізбекті

тербелісінен туады. Тербеліс жиілігі қамшының қозғалыс жылдамдығына байланысты болады.

1. Алдымен бу көпіршіктері түбінде пайда болады

сосын суық қабатына көтеріледі . Бұл жерде бу конденсацияланады да көпіршік жарылады. Көп көпірішіктердің дауысы шу сияқтьы естіледі. Қайнаған судың дауысы шәйнектің бетіндегі ауа резонансын тудырады.

6.Баланың әрекеті такт,бойынша емес , резонанс

болмайды, әткеншек тоқтайды.

7.Жұмсақ маталар және кілемдер дыбыс толқынының

энергиясын өшіреді, дыбыс қаттылығы азаяды.Осыдан дыбыс тыныш естіледі.

8.Түнде дыбыс таралып кететін ауа конвекциясының

ағыны аз болады.

9.Ағашта ауа қызған кезде кеңейді де ағашты жарып

шығады ,осыдан ұшқын шығады.

10.Бүркіт үлкен жылдамдықпен ұшқанда оның артынан

төмен қысымды аймақ пайда болады, ауа қабаты соққы шығарады

-21-

4. Неге салт атты атпен секірген кезде жылдамдығын

арттырады да ,секірген кезде жоғары көтеріледі?

Жұмыс ,энергия.

1. Энергетикалық тұрғыдан реактивті ұшақ пен сұңқардың

қайсысының ұшуы тиімді?

1. Садақпен оқ атқан кезде қандай энергиялық түрленулер

болады?

1. Қазақстанда күн жылы және кей жерлерде қатты жел

соғады.Жел және күн электр станциялары тиімді болса да неге кең етек алмаған?

1. Массасы 200кг құлан жүгірмей-ақ 1,5м биіктікке секіре

алады. Ол қандай жұмыс істейді?

1. Бала каспийдің жағасында болат шармен ойнап жүр шар құлаған кезде секіріп кетеді, кейбір секірістер алдағы секірістен де асып түсті.Мұны қалай түсіндіруге болады?

2. Байқоңырда ғарыштық кемелерді қай бағытта

ұшырады.Неге?

Статика

1. Неге солтүстікте адамдар үйлердің төбесін конус тәрізді

етіп жабады,ал қазақтың киіз үйініңкі шеңбер болып келеді?

1. Неге дарабоз найзаның ортасынан ұстайды?

2. Неліктен қазақ қыздарының бас киімі биік болып келеді?

3. Неге арықпен суаратын аймақтардың арабасының

дөңгелегі үлкен болып келген? -2-

1. Алматының телемұнарасының жер астындағы бөлігінің

макссасы 60 мың тонна , ал жер бетіндегі бөлігі 6 мың тонна.Неге бұлай жасалынған?

1. Алматыдағы ағаштан жасалған шіркеу ешқандай

шегесіз тұрғызылған .Оны бұзылудан қандай күш ұстап тұр және ғимаратты тұрғызғанды қандай жәй механизім қолданылған?

1. Шәйнектің шүмегі неліктен оның қақпағынан жоғары

орналасқан.

1. Архимед күші өзеннің әр түрлі жерінде бірдей

болуы мүмкінбе?

1. Бірнеше ғасыр бұрын Орта Азиядағы Мөңкір тауының

төбесінде су толып тұрған құдық болған.Бірақ қанша су алынсада су азаймаған, төгілмеген. Неге бұлай болған екен?

Қысым.

1. Неге шөл далада аттан гөрі түйе мен жүрген ыңғайлы.?

2. Неліктен орындықта отырған қаттыда , киіз үйде

көрпешеге отырған жұмсақ болып сезіледі?

1. Қасқырмен сайғақтың массалары жуық шамамен

бірдей .Қасқырдың жерге түсіретін қысымы 16 кПа, ал сайғактікі 50 кПа.Қасқырдың табанының ауданы үлкен бе әлде сайғақтың тұяғының ауданы үлкен бе?

1. Далада мал шаруашылық фермаларында мұнарасыз су

құбырлары қолданылады. Бакқа су үздіксіз келеді, бірақ ол жоғарыға қойылмаған. Алыс орналасқан жерлерге су қалай тасымалданады?

1. Қазақстан-мұнайлы ел. Бір-біріне қатар тұрған мұнай

скважиналары бірдей жұмыс іістейді. Неге мұнай бәрінен бірдей фонтан болып шығады?

-3-

Оптика

1. Алыстан көретін адамдар шоқжұлдыздан көп

жұлдызды көре алады.Жақыннан көргіштер аз жұлдыз көреді.

1. Ауа ағыны жерден көтерілген де әр түрлі оптикалық

өтімділікке ие болады. Күн сәулелері бөліну шекараларында сынып ,жарықтың өзіндік ойнын құрады.

1. Жазда ай сәулесі қыстағыдай қар жамылғысын

шағылдырмайды.

1. Жаздың жайма шуақты күнінде тақыр дала қатты

қызады, бетіндегі ауа жылиды ,яғни оптикалық өтімділігі төмен ,бұл айна сияқты күн сәулесінің қызған қабатын толық шағылу шартын тудырады.

1. Көру жүйесінің жуық мөлшермен 0,1 с кейін тоқтайды.

Осы уақыт ішінде қозғалыстағы денелер көрінетіндей орын ауыстырып үлгермейді.

6.Себебі жылы мен суық ауаның оптикалық өтімділік

қасиеті әр түрлі,екі ортаның шекарасында жарық толық шығады ,осыдан сағым пайда болады.

7.Егерде екі нүкте бір-біріне өте жақын болса олардың

көріністері торламның бір элементіне орналасқандықтан өздігінен айыра алмай қалады. Ал жабайы құстардың торламасының жарық сезгіш элементінің өлшемі кішкентай және сезгіштігі жоғары болады.

-20-

1. Бұл самауырынның қолдануы шартына байланысты

болады. Корпустың жылу өткізгіштігі аз болса тез қызады , бірақ тез суиды.Егер де тез қыздырғымыз келсе,ал ары қарайғы температураны ұстап тұруға отын жетсе , онда аз жылу өткізгіштік тимді болып саналады.

1. Самауырынға ең қолайлы отын сексеуіл , оның жылуы

көмірмен бірдей.

1. Ғарышта жылу берілу арқылы самауырынға шәй

қайнатуға болады,бірақ бұл өте ұзақ болады.Ағашты жағу қиынға соғатындықтан , ауаны ағаштың арасына қосу қажет, бұл өте қиын.

1. Қар көп болған. Қар жерді үсігінен сақтайды .

Көктемде ерігенде жерді жақсы жұмсартады.

1. Қыста-қатырып алған,ал жазда-буландырып алған

қолайлы.

1. Талғардың шыңы теңіз деңгейінен 4000 м жоғары ,

сондықтан да онда қысым қалыпты қысымнан төмен екенін көреміз. Ашық қазанда картоп пісіру мүмкін емес.

Электр құбылыстары.

1. Өткізгіштің бойымен аз уақытта күшті тоқ жіберу

арқылы қарды ерітуге болады.

1. Электрлік разрядтың бір түрі әйгілі Эльманың оты,

деп аталады.

1. Егер де релсті оң полюспен жалғасақ,онда

электролиздің әсерінен релстерді тот басады.

1. Двигателдің генараторға айналуы қолданылады.

-19-

1. Мұнаралардан мұнай шықпаса жақын тұрған скважиналарға «су айдайды».Мұны неге жасайды?

2. Егер «су айдау» көмектеспесе,,онда скважиналарды

сығылған ауамен айдайды. Бұл қалай көмектеседі?

Денелердің жүзуі.

1. Суңгуір үйрек су бетіне қамыстың сабағынан ұя

жасайды.Ұя су бетінде жел қалай соқса солай қарай жүзеді. Құстың ұясын су бетінде қандай күш ұстап тұрады? Ұяның пішіні мен өлшемі туралы не айтуға болады?

1. Сүңгуір үйрек суда жақсы сүңгіді. Судың тарапынан

әсер ететін ығыстырушы күшті ол қалай азайтады?

1. Автомобиль және трактор жөндеу кәсіпорындарында

кейбір бөлшектерді керосинмен жуады.Бірақ бұл кезде керосин ластанады да іске жарамсыз болып қалады. Керосинді үнемдеу үшін затты оның бетінде керосині бар су ванналарда жуады. Осындай ваннналардың физикалық жұмыс істеу принциптерін түсіндіріңдер?

Сұйықтар мен газдардағы қысым.

1. Неге бәйгеге шапқанда бала аттың мойнына жатып

шабады?

1. Көптеген шабандоздар бәйге басында соңында болып

мәреге жетерде алдыға ұмтылып шығуын қалай түсінуге болады?

-4-

1. Неге құстар алыс сапарға шыққанда тізбектеле немесе

үйір мен ұшады?

1. Арықтарда судың ағысы қандай болып келеді :

ламинарлы ма әлде турбуленттік пе?

1. Неге бүркіт қанатын қозғалтпай ауада ұша алады?

2. Неге бүркіт аңға түсер кезде қанатын жинап денесіне

қатты қысып шүйіленетіні неліктен?

1. Көптеген өсімдіктердің өсуі үшін топырақтың

температурасы кенеттен тез өзгермеуі тиіс Неге мұндай өсімдіктер құмды топырақта өседі ?

Ылғалдық және қылтүтік құбылыстар

1. Неге қазақтар тамақтың алдына шәйді ыстық қылып

және аздан шәй ішеді?

1. Кейбір бақташылар жаңбырдың жауатынын алдын ала

қалай білген?

1. Көшпенділер құмды шөл далада судың қай жерде

екенін қайдан білген?

1. Неліктен Шымкенттегі 35 С қапырық Сочидағы 25 С

қапырақтан жеңіл тиеді.

1. Қандай орамалмен қолды сүрткен ыңғайты:матадан

жасалған орамал ма әлде жүн орамал ма.?

1. Неге ұннан жасалған қамыр қыздырғанда жұмсамай

керсінше қатаяды?

1. Неге жаңа піскен нан ескі наннан ауыр болады?

2. Мақтадан және жүннен жасалынған жіп орамасын суға

салып, қайтадан кептіріп қояды.10 мин өткеннен кейін жүн орамасының түбінде су қалса,ал мақтадан жасалған орамның белгілі жерлерінде су қалған.Неліктен.

-5-

1. Жағар май құйылған ыдысты тығыз жабады ол

төгілуден ғана емес буланудан да сақтайды.

1. Жағар май тұрған жер де өтпе жел болмауы керек,

бетінің ауданы кішкентай болуы үшін оның аузынан құю керек, ол буланудан өрттен сақтайды және үнемді болып саналады?

1. Құмдар жағада тығыз орналасқан.Егер де күшпен әсер

етсең ол деформацияланады.Құмдар арасында су толатын үлкен көлемді аралықтар пайда болып, үстінен құм жарқырайды.Егер аяғыңды алсаң су түбіне толып кетеді.

Жылу және Жұмыс.

1.Қабырғасы мен түбінің қалыңдығы әртүрлі

қызатындықтан стақандар тез сынады. Кесе бірдей қызады және сынбайды.Сонымен қоса кесенің пішіні жолда алып жүргенге өте қолайлы.Оларды бір-біріне кигізіп қойсаң аз орынды алады.Кесенің пішіні тік пішінді ыдыстан гөрі мықтырақ болып келеді.

2.Жылу сыртқа шықпайды, тамақ тез жылиды.Қалың

қақпаққа бу жиналады да қысымы көбейеді яғни қайнау температурасы артатындықтан тамақ тез піседі.

3.Молекулаланың кинетикалық энергиясы температураға

байланысты болғандықтан массасы аз сұйықтың молекуласының орташа жылдамдығы аз болады.

4.Температура артса диффузияның жылдамдығы артады.

1. Ыстық сумен жақсы, өйткені ағашқа оттегінің келуін

тоқтатады, ыстық су буға тез айналады.

1. Самауырынның құбырында от жанады ,оны айнала су

қоршап ,сол жерде су қайнайды.

-18-

Ылғалдылық.

1.Қазақтар- көшпенді халық.Кең далада көшіп жүргенде

тамағы мен өңеші тез кебеді.Сондықтан тоқтаған кезде шәй ішеді .Кеседегі шәй өкпені жұмсартады.Ағзаны ылғалдандыру үшін шәйді аз ішеді.

2.Қойдың жүніне байланысты. Құрғақ ауа айында жүн тез

солып қалады.Жаңбырдың алдында жүн тығыз болады.

3.Егерде далада кішкене таулар немесе төбешіктер болса

онда оның көлеңке жағында құмның және әктің жіңішке қабатында су жиналады.Сонымен қоса құм қарайса онда ол ылғалды болады.

1. Сочида ауаның салыстырмалы ылғалдылығы жоғары

сондықтан да ақырын терлейді де ағза тез күйеді.

1. Орамалмен,жүн суды аз сіңіреді.

2. Судың булануынан.

3. Судың булануынан.

4. Жүн жіптер суды аз сіңіреді де ағып кетеді, ал мақтадан жасалған жіптер тез суланады да ол жоғары көтеріледі.

5. Желдеткіш бу және аммиақ үшін алынған заттың

тығыздығына байланысты –төбеге жақын ,ал хлор үшін еденге жақын орнатады.

1. Терезені ашу қажет.Үйдегі және көшедегі бу араласпаса

да, үйдегі қысым жоғары ,сондықтандан да ауа сыртқа шығады да ауа құрғақ болады.

1. Тұмсығымен дымқыл құмды және суды тасып ол

ұядағы ылғалдылықты сақтайды.Буланған сұйық ұяны салқындатады.

1. Емен-тығыз ағаш, онда онда бос орындар жоқ

сондықтан да су ешқайда өтпейді.Ал көктеректе бос орын көп те,ол суды көп сіңіріп өсіп кетеді.

-17-

1. Завод цехтарында жиналған су булары ,хлор, аммиак

үшін қойылған желдеткішті төбеге қойған ыңғайлы ма әлде еденге қойса ма?

1. Үйдің іші буланып кетті.Дала суық және жаңбыр

жауып тұрса терезенің ашудың пайдасы барма.

1. Теңіз өзенінде ыстық күні Фламниго тұмсығымен су

мен құмды шұңқырдан жағаға тасып , өз ұясын үлкейтеді.Олардың бұл әрекетін түсіндір.

1. Неге күз бен қыста есіктер ылғалды болады да ,жаз

бен көктемде құрғақ кепкен болып келеді?

1. Есікті көктеректен жасамауға тырысқан. Көк терек

ненің әсерінен тез ылғалданады, ал емен аз ылғалданады.

1. Есіктер мен қақпалар күз бен қыста неге қиын ашылады ал жазда оңай ашылады?

2. Неге ыстық нәрсе тұрған бөлмеде өтпе жел болмауы

Ерек?

1. Қапшағайдың жағасында қыдырып жүрген балалар

ылғалды құмды аяқтары мен басса құм жарқырап көрінетінін байқаған. Аяқтарын алған кезде іздері суға толғанын байқайды.Неге бұлай болған?

Жылу және жұмыс

1. Неге қазақтар шәйді стакан мен емес кесе мен ішеді?

2. Тамақ пісірген кезде неге қазақтар қазаның қақпағын

бекітіп бетін орамалмен жауып қояды?

1. Қазан мен су бірдей температураға дейін жылытылған.

Олардың молекулаларының орташа жылдамдықтары бірдей ма?

-6-

1. Қант неге суық судан гөрі ыстық суда тез ериді?

2. Қандай сумен алауды тез өшіруге болады: ыстық

сумен бе, суық сумен бе?

1. Самауырында су қалай қайнайды?

2. Самауырынды қандай металдан жасаған?

3. Самауырында шәй қайнату үшін қандай ағаш

Ыңғайлы?

1. Ғарышта самауырын мен шәй қайнатуға болады ма?

2. Егіншілік үшін экалогиялық тұрғыдан қыста қар көп

болғаны тиімді.ма әлде керісінше ма?

1. Каспий теңізінде таяу тұратын елді мекендерде ауыз су

тапшылығы бар.Таза суды теңіз суын буландырып алған жақсы ма , қатырып алған тиімді ма.?

1. Талғардың шыңында қазанға картоп пісіруге болады

ма.?

Электр құбылыстары.

1. Іле Алатауының етегіне қар көбнесе желсіз күні

жауады, дымқыл электр сымдарына жабысып қалады да, оның үзілуіне әкеп соғады. Жабысқан қарды қалай тез ерітуге болады.?

1. Іле Алатауында альпинистер мынадай құбылысты

байқады.: бір мезетте барлық мұз шапқыштар , таяқтар, сонымен қоса альпинистстердің бастары жарқырап көрінеді. Мұны қалай түсінуге болады?

1. Қазақстанда темір жолдары элекрлендіру жүріп

жатыр.неге ток кернеуінің оң полюсін рельстермен жалғайды.

1. Электровоз ылдиға қарай жүргенде двигательдері

энергияны жұмсамайды керісінше оны бір желіге береді. Бұл қалай іске асырылады?

-7-

7.Ұшақтың қанатының жоғары көтерілу күші

жылдамдықтарының әр түрлілігіне қатысты болады.Бұлшық еттері арқылы ауаны төмен айдайды да өзі үлкен жылдамдық алады. Сондықтан да вертикал жоғары көтеріле алады.

Жылу берілу . Жылу өткізгіштік.

1. Қыста-қара, ал жазда –ақ . Ақ түс күн сәулесін

шағылдырады, ал қара түс жұтып алады.Күндіз құм тез жылиды да , түнде жылу өткізгіштік аз болғандықтан тез суып қалады.

1. Шапан денені қыздырудан сақтап бұрынғы

температураны ұзақ сақтап тұрады.

1. Шыны әйнек пен қапталған жаппа күн сәулесін

өткізеді де ,жылу сәулесі түріндегі ішкі энергияны сырқа шығармайды, бұл кезде булану құблысы пайда болады.

1. Қанатын жайып құстар жұмыртқаға күн сәулсінің

тікелей түісуінен сақтайды. Қабырға биіктігінің үлкеюі көлеңкеге түсіреді.

1. Себебі, төмен жерлер ылғи да ылғалды болады да , ал

ылғалды жердің жылу өтткізгіштігі құрғақ жерден гөрі жоғары болады.

1. Құмды жылуды аз өткізетіндіктен тез кеуіп кетеді,

яғни тез суиды да өсімдік өліп қалуы мүмкін.

-16-

Сұйықтар мен газдардағы қысым.

1.Аэродинамикалық кедергіні азайту үшін денеге

үлкен аққыштық пішін беру керек.

2.Ауаның кедергісі бірінші шабандозға әсер етеді ді

екінші шабандозға әсер ететін кедергі аз болады.

3.Бұлай орналасса әрбір құстың алдындаңы кедергісі

азаяды.

4.Арықтар мен қаналдардағы су ағысы турбуленттік

ағыс. Біздегі арықтар үлкен еңісте және судың ағу жылдамдығы үлкен болады. Арықтардың ортасындағы жылдамдықтары арықтардың жағасы мен түбіндегі жылдамдықтарынан өзгеше болады(онда үйкеліс күші бар), сондықтан да су үйіріліп шығады.Ламинарлы ағыс каналда су және төмен жылдамдықта болғанда байқалады.

5.Бүркіт ұшақ сияқты жерден көтерілген ауа ағынын

пайдаланып ауада ұша алады. Қанаты аққыштық пішінде болғанда ауа әртүрлі қысымға ие болады.

6.Қанатын жинау арқылы ол ауланың кедергісін

азайтады.

-15-

Оптика.

1. Кешке бір топ адамдар бір шоқжұлдызды бақылады.

Оларға шоқжұлдыз бірдей көріне ме?

1. Кейде Наурызда күн шығар кезде «күлімдейді»

дейді.Бұл құбылыс немен түсіндіріледі?

3.Қазақстандажазда күн неге түннен гөрі қараңғы болып көрінеді?

4.Жаздың шуақты күні алыстан тақыр далаға қарасаң ол

жарқырап көрінеді.Неге?

1. Біз далада түнде болдық. Бір мезетте жылқы үйірінің

дүбірі естілді.Сол кезде найзағай жарқырады, біз тоқтап тұрған жылқы үйірін көрдік,бірақ бізге шапқан дүбірі естіліп тұрды.Не болды?Қалай түсінуге болады?

1. Қазақстанның оңтүстік өңірін аралаған кезде алыстан

көптеген көлдерді көруге болады.Бірақ жақындаған сайын алыстай береді,Неге бұлай болады?

1. Бүркіттің көзінің құрылысы адамның көзінің

құрылысына ұқсас орналасқан. Бірақ биікте тұрып-ақ жердегі ұсақ заттарды көре алады.Бұл оның көзінің қандай ерекшеліктері арқылы жүзеге асырылады?

Тербелістер. Дыбыстар

1. Көшпенділер жау әскерінің жақындағанын қайдан біліп

отырған?

1. Жазық далада жаңғырықтың естілуі мүмкін бе?

2. Қару жарақтан оқ атқанда неге дыбыс шығады?

3. Қамшыны кенеттен сермеп қалғанда неге дыбыс

шығады?

1. Неге шәйнек қайнар алдында шуылдайды және суы аз

болғанда қаттырақ шу шығады? -8-

1. Қыздар алтыбақанда тербеледі. Боз бала келіп

алтыбақанды бір кезеңде екі рет бір бағытта тербетеді. Сонда не байқалады?

1. Киіз үйдің ішіндегі дауыстардың шығуына кілемдер

мен тұс киіздердің әсері қандай болады?

1. Күндізге қарағанда дауыс түнде неге қаттырақ

шығады?

1. Неге жанып жатқан ағаш отыннан сыртылдап ұшқын ұшады?

2. Неге бүркіт өзінің азығына оқтай атылып құлағанда

ауаны қақ жарып шыққан шу алысқа естіледі.Бұл құбылысты қалай түсінуге болады?

Астрономия.

1. Неліктен астрономиялық обсерваториялар Қапшағай

жақта емес Алматының тау етегінде орналасқан?

1. Алматы қандай сағаттық белдеуде орналасқан?

Қысым.

1. Негізгі себептерінің бірі – түйенің табаны жалпақ

-9-

болғандықтан ол құмға батпайды. Түйе ауыр болғаны мен оның тұяғының ауданы аттың тұяғының ауданынан жалпақ болғандықтан түсіретін қысымы аз.

1. Орындықта отырған біз аз ауданда отырмыз . Ал

жұмсақ жерде отырғанда үлкен ауданда отырамызда қысым аз түседі.

1. Табан ауданы үлкен.

2. Алыс орналасқан фермаларды сумен қамтамасыз ететін

суды үздіксіз тасымалдау бақтағы ауданы 4-5 атм. есе қысады.

1. Бірдей деңгеейдегі мұнайлы скважиналар бірдей

жұмыс істейді. Егер мұнай қабатында қысым көп болса , одан әрі шашырамайды, ал аз болса –бәрінен мұнай сору керек . Олар қатынас ыдыстар сияқты жұмыс істейді.

1. Айдалған су мұнайға қысым түсіреді, ал басқа

скважиналар атқылай бастайды.

1. Сығылған ауа мұнайға әсер етеді , осы қысымның

әсерінен мұнай қоспасы газбен жоғары көтерілді де мұнайды газ бетіне бөліп шығарады.

Денелердің жүзуі.

1. Судың бетіндегі ұяға Архимед күші әсер етеді .Ұя

пішіні ұяның салмағы ұяға әсер ететін ығыстырушы күшпен бірнеше есе аз болуы керек.

1. Cүңгуір үйрек өзінің көлемін азайтуға тырысады,

қанаттарын денесіне қысады.

3.Керосиннің тығыздығы көп.детальдағы кірді керосинге жусакеросинге батады,сонымен қоса ол төмен орналасқан суда да батады немесе еріп кетеді.Суды төмен орналасқан кранмен ағызып жібереді,сосын таза сумен айдайды.Құйылған су түбіне батады да таза керосин бетіне шығады.

-14-

Cтатика.

1. Солтүстікке қар көп түседі , ол чума құлайды, ал

жазық далада қар көп түпейді. Далада жел соғады, ал киіз үйдің төбесіне әсер ететін желдің аэродинамикалық кедергісі аз болады.

1. Егер найзаны ортаға ұстаса онда найзаның салмағына

тең күшті түсуі қажет.Егер соңынан ұстасақ онда үлкен күшпен ұстап тұратын ұзын білік пайда болады , бұл кезде көп күш жұмсау қажет болады.

1. Биік бас киім қыздардың арқасы мен басын тік ұстауға

көмектеседі. Кішкене ауытқыса болды ыңғайсыз болып мойынға кедергі түсіреді. Ал арқа мен басын тік ұстау қыздардың сымбатты болып өсуіне көп көмектеседі.

1. Үлкен доңғалақтар арықтан өткенде ыңғайлы. Үлкен

доңғалақтарда горизонтал бағытталған терте үлкен айналатын моментке ие болады.

1. Ол берік тұру үшін қойылған. Жер сілкінсе ол

тербеледі, ауырлық центірі төмен орналасқандықтан құламайды.

1. Үйкеліс күші.Сына.

2. Шәйнек және оның тұмсығы – қатынас ыдыстарға

жатады. Егер тұмсығы төмен болса , онда шәйнекке толтыра су құя алмайтын едік.

1. Архимед күші Балхаш өзеннінің әр ауданында әр түрлі,

өйткені өте тұзды, екінші жері аз тұзды болып келеді.

1. Құдық қатыныс ыдыстардың принципі бойынша

жұмыс істейді. Судың негізгі көзі мен құдықтың жоғарғы бөлігі бірдей биіктікте орналасқан.

-13-

Сапалық есептердің жауаптары

Кинематика

1. Атқа мінген адамның бетіне ауа әсер етеді, сондықтан

да қозғалысы жақсы байқалады. Айналасындағы заттар(бұлттар, төбешіктер,киіз үйлер) жақында орналасқындықтан қозғалыс ара қашықтығы тез өзгеріп жылдамдық жақсы сезінеді.Оған қатысты ұшақ жерден алыста ұшады және оған қатысты санақ жүйесінің жоқ болуынан үлкен жылдамдық сезілмейді.

1. Бұл шындығында да осылай болады.Доңғалақтың

жоғары бөлігі доңғалақтың осімен бағыттас айналады ,ал төменгі бөлігі қарама-қарсы айналады .Демек,жоғары жағындағы жылдамдық қосылады да төменгі бөлігінде азаяды.Мұның бәрі жерге , доңғалақтың осіне қатысты жылдамдықтар модулі бойынша тең ал бағыты бойынша қарама-қарсы болуынан.

1. Атқа мінген адам түйеге қарап өз қозғалысын

байқамайды, бірақ оған түйе өз қозғалысынан басқа сал аттының жылдамдығындай бірақ бағыты қарама-қарсы қозғалатындай болып көрінеді. Нәтіжесінде салт аттыға түйе белгілі бұрышпен келе жатқан сияқты болып көрінеді.

1. Шелекке су тез толмайды,жел горизонталь соғып тұр,

шелектің суға толуы тең жаңбыр тамшысының вертикал құраушасына ғана тәуелді. Егер жел горизонтқа бұрышпен соқса ,онда ол вертикал бағытталған жылдамдыққа ие болады.Сонда ғана ол шелекке судың толуын тездетуі немесе азайтуы мүмкін еді.

1. Жоқ, өйткені 72 км/сағ -20м/с, ал қасқыр

жылдамдығы 15м/с. -10-

1. Болады. Егер қайық кенет жылдамдық қосса , онда

спортшы инерция мен бірталай уақыт қайыққа жақын яғни одан тез қозғалады. Не болмаса қайық бұрылса ,спортшы үлкен радиусы,ал қайық кіші радиуспен қозғалады,осыдан спортшының жылдамдығы үлкен болып саналады.

Динамика

1. Үлкен жылдамдықта ол инерциясымен бұрлыстан асып кетеді.

2. Бұрылуға ыңғайлы күшке ие болу үшін. Бұрылған кезде ауырлық күші мен тірек реакциясы тепе-теңдікте болмайды, сондықтан да шеңбердің центіріне бағытталған тең әрекетті күш пайда болады, бірдей әсер етеді.

3. Адамдар тек арқанға ғана емес жерге де әсер етеді Сондықтан да әсерлер әр түрлі болады.

4. Аттың секіру қашықтығы горизонталь жылдамдыққа және ұшу уақытына байланысты болады. Үлкен бұрыш жасай секірсе ұшу уақыт көп болады.

.

-11-

Жұмыс. Энергия.

1. Ұшақ үлкен жылдамдыққа ие болады, бірақ экономикалық шығыны бойынша сұңқар ұшақтан 10 есе артық ұшады.

2 Садақты керіліп тұрған жібін созғанда потенциалдық энергия береді. Керілген жіпті жіберіп қалсақ потенциалдық энергия жебенің кинетикалық энергиясына айналады.

3 Жел мен күн электростанциялары қуатты емес және тұрақты жұмыс істемейді:біріншіден желдің күшіне тәуелді болса екіншіден бұлтты күні жұмыс істемейді.

4.300 Дж

5. Ұсақ құмдардан шағылысқан кезде соқтығысқанан кейін айнала бастауы мүмкін Онда ең үлкен потенциалдық және кинетикалық энергия айналулары болады, бұл жағдайда энергияның бір бөлігі басқа энергияға айналадыда аз биіктікке көтіріледі. Көлемі соққыда егер шар жарқырағаннан кейін тербелмесе

( мұндай да болуы мүмкін) оның жоғарғы нүктеде потенциалдық энергияға айналады да, шар бұрынғысыннан жоғары биіктікке ие болады

6. Кемелерді энергияны үнемдеу үшін шығысқа ұшырады.Кеменің бастапқы жылдамдығына кеменің ұшырылатын жеріндегі бастапқы сызықтың жылдамдығы қосылады.

-12-