9 “А” сынып
«Физика» п?нінен ашы? саба?
Саба?ты? та?ырыбы: Дене импульсі.
Импульсті? са?талу за?ы.
- Ма?саты:
- Білімділік: О?ушылар?а импульс. Импульсті? са?талу за?ы ж?нінде ма?л?мат беру.
- Дамытушылы?: Дене импульсі, к?ш импульсі,импульсті? са?талу за?ы негізінде о?ушыларды? физикалы? т?сініктерін дамыту. Формулалармен таныстыру, есептер шы?аруда?ы машы?ын тере?дету.
- Т?рбиелік: Теориялы? білімдерін практикамен ?штастыру?а, на?тылы??а, ж?йелілікке, ??ыптылы??а т?рбиелеу.
К?некі ??ралдар: 1) Та?та, бор; 2) Мультимедиялы? презентация.
Саба? барысы:
1. ?йымдастыру кезе?і: 1) саба?ты? ма?саты;
2) келмегендерді белгілеу.
2. ?й ж?мысын тексеру:
Жауаптары:
- Импульс
- Дене импульсіні? ?згерісіне те?
- Механикалы? энергия
- Т?йы?тал?ан
- Потенциалды?
- Кинетикалы?
4 – «3» 5 – «4» 6 – «5»
3. Жа?а та?ырыпты т?сіндіру:
Жа?а та?ырыпты т?ріндіру барысында критикалы? ой-?рісті дамыту элементтерін пайдалану. Балаларды екі топ?а боліп, 1-ші топ?а: Дене импульсі; 2-ші топ?а: Импульсті? са?талу за?ын ?здеріне о?у?а беру.
10 минут уа?ыт ішінде балалар жоспар бойынша ?з білімдерін толы?тыра алады да кластер толтырады. Одан кейін ?з ж?мыстарын та?та?а шы?ып ?ор?айды.
Біз б?л тарауда екі са?талу за?ын: импульсті? ж?не энергияны? са?талу за?дарын ?арастырамыз. Б?л за?дар механиканы? барлы? за?дарыны? ішінде е? ма?ызды орынды иемденеді, ?йткені олар тек механиканы? ?ана емес, б?кіл физиканы? е? жалпы ?рі ?мбебап за?дары.
Ньютон за?дарыны? к?мегімен денелерді? ?оз?алысы мен ?зара ?рекеттесуіне ?атысты м?селелерді шешуге болады. К?птеген практикалы? сипатта?ы м?селелерді шешу ?шін белгілі бір жа?дайларда са?талатын физикалы? шамалар ?олданылады.Денелерді? механикалы? ?оз?алысын сипаттайтын осындай физиклы? шамалар?а дене импульсі ж?не к?ш импульсі жатады.
Дене импульсі- дене массасы мен жылдамды?ыны? к?бейтіндісіне те? физикалы? шама:
Дене импульсі- векторлы? шама, себебі жылдамды? векторлы? шама бол?анды?тан оны? дене массасына к?бейтіндісі де векторлы? шама болады. Импульс жылдамды?ты? ба?ытымен ба?ытталады,SI ж?йесіндегі бірлігісекундына килограмм метр(кг*м/с).
Уа?ытты? ?t аралы?ы ішінде F к?шіні? ?рекеті салдарынан дене импульсі ?згереді:
М?нда?ы ? ? дене импульсіні? ?згерісі.шамасын к?ш импульсі деп атайды.
К?ш импульсі де векторлы? шама б.т. К?ш импульсі векторыны? ба?ыты ?рект етуші к?ш ба?ытымен с?йкес келеді. К?ш импульсіні? SI-дегі бірлігі-ньютон *секунд(Н*c)
Б?л ??ымдарды пайдалана отырып, Ньютонны? екінші за?ын импульстік т?сінік т?р?ысынан юлайша т?жырымдау?а болады:дене импульсіні? ?згерісі к?ш импульсіне те?.
Импульс денелерді? ?зара ?рекеттесуі кезінде са?талатын біренсаран физикалы? шамаларды? ?атарына жатады.
Бір дене екінші денені ?оз?алыс?а келтірсе, онда ол екінші денеге ?анша ?оз?алыс берсе, сонша ?оз?алысын жо?алтады.
Екі немесе оданда к?п дене бір-бірімен ?зара ?рекеттескенде, сан алуан ?згерістер болуы м?мкін.Мысалы, зе?біректен салют снарятарын ат?анда, оны? сыны?тары жан-жа??а ?шады да, б?рын?ыдан еш н?рсе ?алмайтындай к?рінеді. Сыны?тарды? т?сі, пішіні,орны ж?не жылдамды?тары ?згереді. Алайда осы ??былыстарда кейбір шамалар(импульс)са?талады да ж?не олар бас?а ?згеретін шамалар?а шектеулер ?ояды. Денелерді? ?зара ?рекеттесуі кезінде са?талатын шамаларды табу?а бізге Ньютонны? за?дары к?мектеседі.(42-сурет бойынша т?сінік)
Жылдамды?тары ν 1,ν 2 ал массалары m 1,m 2 болатын 2 шар ?зара ?рекеттессін делік. ?зара ?рекеттесу к?штері Ньютонны? ?шінші за?ымен байланысады.
М?нда?ы ж?не - шарларды? бастап?ы жылдамды?тары / ж?не шарларды? ?зара ?рекеттескеннен кейінгі жылдамды?тары ?t-?зара ?рекеттесу уа?ыт аралы?ы.?рнекті т?рлендіріп алатынымыз,
m 1ν1+m 2ν2=m 1ν ?1 +m 2ν ?2 немесе P1+P2=P1?+P2?
Алын?ан те?дік бойынша: ?зара ?рекеттескенге дейінгі ж?йе импульсі ?зара ?рекеттескеннен кейінгі ж?йе импульсіне те?.
Б?л- импульсті? са?талу за?ы ж?не ол былайша о?ылады:т?йы? ж?йеде ?зара ?рекеттесетін денелер импульстеріні? векторлы? ?осындысы ?згеріссіз ?алады(са?талады)
Импульсті? са?талу за?ы біз ?арастырып отыр?ан денелер ж?йесіне сырттан еш?андай к?штер ?рекет етпесе ?ана орындалады.
4. Бекіту: 1) ауызша есептеу;
2. Есептей білеміз бе?
1. Массасы 3 кг до??ала? горизонталь бетпен сыр?анаусыз 5 м жылдамды?пен домалап келеді. До??ала?ты? импульсін табы?ыз.
Берілгені : _________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Рельсті? бойымен 6 м/с жылдамды?пен ж?гіріп келе жат?ан массасы 60 кг адам рельсте тыныш т?р?ан 30 кг арбаша?а секіріп мінді. Арбашаны? рельспенен ?андай жылдамды?пен ?оз?ала бастайтынын табы?ыз.
Берілгені: ___________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
5. Саба?ты ?орытындылау
1) Мини-тест ( ?зі?ді - ?зі? тексер )
- Механикада ?арастырылатын ?ай векторлы? шаманы? са?талу ?асиеті бар?
а) к?ш в) импульс с) жылдамды?
д) ?деу
2. Дене импульсіні? аны?тамасына ?ай ?рнек с?йкес келеді?
→ → → → →
А) а = F/m в) F·t с) p = m·V е) mV2/2
3. Массасы 2 кг дене 3 м/с жылдамды?пен ?оз?алып келеді. Денені? импульсі неге те??
А) 3кг?м/с в) 9 кг?м/с с) 6 кг?м/с д) 18 кг?м/с
4. Механикалы? ж?йе т?йы? болса ?ай т?жырым д?рыс?
А) Ж?йедегі барлы? денелерді? импульсі ?згеріссіз болады
В) Ж?йедегі барлы? денелерді? импульсі азаяды
С) Ж?йе импульстеріні? ?осындысы н?лге те?
Д) Ж?йе импульстеріні? ?осындысы т?ра?ты болады
5. Импульсті? са?талу за?ы ?андай жа?дайда орындалады?
А) ?серлесетін денелер со?ты?ыс?ан жа?дайда
В) Жары? жылдамды?ы мен салыстыр?анда аз жылдамды?пен ?оз?а?анда
С) Т?йы? ж?йелерде
Д) Т?йы?талма?ан ж?йелерде
6. К?ш импульсіні? ?рнегін к?рсеті?із
→
А) F ?Δt в) F?V с) F?S д) F/m
7. ?андай физикалы? шамалар “ Н?с” ?лшем бірлігімен ?лшенеді?
А) к?ш импульсі в) к?ш моменті с) дене импульсі д) к?ш
8. Ж?мысын ая?та?ан сатысы ?арыш кемесінен ажыра?анда кеме ?андай импульс алады?
→ → → →
А) p В) -p C) 2p д) -2p
9. Т?ра?ты к?шті? ?серінен денені? импульсі 4 с ішінді 20 кг?м/с – ке ?згереді. Б?л к?ш неге те??
А) 5 Н В) 1 Н С) 3 Н Д) 4 Н
10. Ньютонны? екінші за?ыны? импульстік т?ріне ?ай ?рнек с?йкес келеді?
→ → → → →
А) F?Δt = Δp В) a = F/m С) F = -kx Д) kx2/2
Жауап кілті
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
B
C
C
С
С
А
А
В
А
А
2) ?йге тапсырма: §19, §20
17 жатты?у № 1,2.
Просмотр содержимого документа
«9 а сынып ашық сабақ»
9 “А” сынып
«Физика» пәнінен ашық сабақ
Сабақтың тақырыбы: Дене импульсі.
Импульстің сақталу заңы.
Мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға импульс. Импульстің сақталу заңы жөнінде мағлұмат беру.
Дамытушылық: Дене импульсі, күш импульсі,импульстің сақталу заңы негізінде оқушылардың физикалық түсініктерін дамыту. Формулалармен таныстыру, есептер шығарудағы машығын тереңдету.
Тәрбиелік: Теориялық білімдерін практикамен ұштастыруға, нақтылыққа, жүйелілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Көнекі құралдар: 1) Тақта, бор; 2) Мультимедиялық презентация.
Сабақ барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі: 1) сабақтың мақсаты;
2) келмегендерді белгілеу.
2. Үй жұмысын тексеру:
Жауаптары:
Импульс
Дене импульсінің өзгерісіне тең
Механикалық энергия
Тұйықталған
Потенциалдық
Кинетикалық
4 – «3» 5 – «4» 6 – «5»
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру:
Жаңа тақырыпты түріндіру барысында критикалық ой-өрісті дамыту элементтерін пайдалану. Балаларды екі топқа боліп, 1-ші топқа: Дене импульсі; 2-ші топқа: Импульстің сақталу заңын өздеріне оқуға беру.
10 минут уақыт ішінде балалар жоспар бойынша өз білімдерін толықтыра алады да кластер толтырады. Одан кейін өз жұмыстарын тақтаға шығып қорғайды.
Біз бұл тарауда екі сақталу заңын: импульстің және энергияның сақталу заңдарын қарастырамыз. Бұл заңдар механиканың барлық заңдарының ішінде ең маңызды орынды иемденеді, өйткені олар тек механиканың ғана емес, бүкіл физиканың ең жалпы әрі әмбебап заңдары.
Ньютон заңдарының көмегімен денелердің қозғалысы мен өзара әрекеттесуіне қатысты мәселелерді шешуге болады. Көптеген практикалық сипаттағы мәселелерді шешу үшін белгілі бір жағдайларда сақталатын физикалық шамалар қолданылады.Денелердің механикалық қозғалысын сипаттайтын осындай физиклық шамаларға дене импульсі және күш импульсі жатады.
Дене импульсі- дене массасы мен жылдамдығының көбейтіндісіне тең физикалық шама:
Дене импульсі- векторлық шама , себебі жылдамдық векторлық шама болғандықтан оның дене массасына көбейтіндісі де векторлық шама болады. Импульс жылдамдықтың бағытымен бағытталады,SI жүйесіндегі бірлігісекундына килограмм метр(кг*м/с).
Уақыттың ∆t аралығы ішінде F күшінің әрекеті салдарынан дене импульсі өзгереді:
Мұндағы ∆ ― дене импульсінің өзгерісі.шамасын күш импульсі деп атайды.
Күш импульсі де векторлық шама б.т. Күш импульсі векторының бағыты әрект етуші күш бағытымен сәйкес келеді. Күш импульсінің SI-дегі бірлігі-ньютон *секунд(Н*c)
Бұл ұғымдарды пайдалана отырып, Ньютонның екінші заңын импульстік түсінік тұрғысынан юлайша тұжырымдауға болады:дене импульсінің өзгерісі күш импульсіне тең.
Импульс денелердің өзара әрекеттесуі кезінде сақталатын біренсаран физикалық шамалардың қатарына жатады.
Бір дене екінші денені қозғалысқа келтірсе, онда ол екінші денеге қанша қозғалыс берсе, сонша қозғалысын жоғалтады.
Екі немесе оданда көп дене бір-бірімен өзара әрекеттескенде, сан алуан өзгерістер болуы мүмкін.Мысалы, зеңбіректен салют снарятарын атқанда, оның сынықтары жан-жаққа ұшады да, бұрынғыдан еш нәрсе қалмайтындай көрінеді. Сынықтардың түсі, пішіні,орны және жылдамдықтары өзгереді. Алайда осы құбылыстарда кейбір шамалар(импульс)сақталады да және олар басқа өзгеретін шамаларға шектеулер қояды. Денелердің өзара әрекеттесуі кезінде сақталатын шамаларды табуға бізге Ньютонның заңдары көмектеседі.(42-сурет бойынша түсінік)
Жылдамдықтары ν 1,ν 2 ал массалары m 1,m 2 болатын 2 шар өзара әрекеттессін делік. Өзара әрекеттесу күштері Ньютонның үшінші заңымен байланысады.
Мұндағы және - шарлардың бастапқы жылдамдықтары / және шарлардың өзара әрекеттескеннен кейінгі жылдамдықтары ∆t-өзара әрекеттесу уақыт аралығы.Өрнекті түрлендіріп алатынымыз,
m 1ν1+m 2ν2=m 1ν ́1 +m 2ν ́2 немесе P1+P2=P1́+P2́
Алынған теңдік бойынша: өзара әрекеттескенге дейінгі жүйе импульсі өзара әрекеттескеннен кейінгі жүйе импульсіне тең.
Бұл- импульстің сақталу заңы және ол былайша оқылады:тұйық жүйеде өзара әрекеттесетін денелер импульстерінің векторлық қосындысы өзгеріссіз қалады(сақталады)
Импульстің сақталу заңы біз қарастырып отырған денелер жүйесіне сырттан ешқандай күштер әрекет етпесе ғана орындалады.
4. Бекіту: 1) ауызша есептеу;
2. Есептей білеміз бе?
1. Массасы 3 кг доңғалақ горизонталь бетпен сырғанаусыз 5 м жылдамдықпен домалап келеді. Доңғалақтың импульсін табыңыз.
Берілгені : _________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Рельстің бойымен 6 м/с жылдамдықпен жүгіріп келе жатқан массасы 60 кг адам рельсте тыныш тұрған 30 кг арбашаға секіріп мінді. Арбашаның рельспенен қандай жылдамдықпен қозғала бастайтынын табыңыз.
Берілгені: ___________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
5. Сабақты қорытындылау
1) Мини-тест ( өзіңді - өзің тексер )
Механикада қарастырылатын қай векторлық шаманың сақталу қасиеті бар?
а) күш в) импульс с) жылдамдық
д) үдеу
2. Дене импульсінің анықтамасына қай өрнек сәйкес келеді?
→ → → → →
А) а = F/m в) F·t с) p = m·V е) mV2/2
3. Массасы 2 кг дене 3 м/с жылдамдықпен қозғалып келеді. Дененің импульсі неге тең?
А) 3кг∙м/с в) 9 кг∙м/с с) 6 кг∙м/с д) 18 кг∙м/с
4. Механикалық жүйе тұйық болса қай тұжырым дұрыс?
А) Жүйедегі барлық денелердің импульсі өзгеріссіз болады
В) Жүйедегі барлық денелердің импульсі азаяды
С) Жүйе импульстерінің қосындысы нөлге тең
Д) Жүйе импульстерінің қосындысы тұрақты болады
5. Импульстің сақталу заңы қандай жағдайда орындалады?
А) Әсерлесетін денелер соқтығысқан жағдайда
В) Жарық жылдамдығы мен салыстырғанда аз жылдамдықпен қозғағанда
С) Тұйық жүйелерде
Д) Тұйықталмаған жүйелерде
6. Күш импульсінің өрнегін көрсетіңіз
→
А) F ∙Δt в) F∙V с) F∙S д) F/m
7. Қандай физикалық шамалар “ Н∙с” өлшем бірлігімен өлшенеді?
А) күш импульсі в) күш моменті с) дене импульсі д) күш
8. Жұмысын аяқтаған сатысы ғарыш кемесінен ажырағанда кеме қандай импульс алады?
→ → → →
А) p В) -p C) 2p д) -2p
9. Тұрақты күштің әсерінен дененің импульсі 4 с ішінді 20 кг∙м/с – ке өзгереді. Бұл күш неге тең?
А) 5 Н В) 1 Н С) 3 Н Д) 4 Н
10. Ньютонның екінші заңының импульстік түріне қай өрнек сәйкес келеді?
→ → → → →
А) F∙Δt = Δp В) a = F/m С) F = -kx Д) kx2/2
Жауап кілті
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| B | C | C | С | С | А | А | В | А | А |
2) Үйге тапсырма: §19, §20
17 жаттығу № 1,2.
Просмотр содержимого презентации
«9 а сынып ашык сабак дене импульс»
9 “А” сынып
Сабақтың тақырыбы:
Дене импульсі.
Импульстің сақталу заңы.
- Мақсаты:
- Білімділік: Оқушыларға импульс. Импульстің сақталу заңы жөнінде мағлұмат беру.
- Дамытушылық: Дене импульсі, күш импульсі,импульстің сақталу заңы негізінде оқушылардың физикалық түсініктерін дамыту. Формулалармен таныстыру, есептер шығарудағы машығын тереңдету.
- Тәрбиелік: Теориялық білімдерін практикамен ұштастыруға, нақтылыққа, жүйелілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың жоспары
- Дене импульсі, дене импульсінің бағыты, өлшем бірлігі
- Күш импульсі, оның бағыты, өлшем бірлігі
- Күш импульсімен дене импульсінің арасындағы байланыс
- Тұйық жүйе
- Импульстің сақталу заңы
- Дененің массасы мен қозғалыс жылдамдығының көбейтіндісі________
- Күш импульсі ____________
- Дененің немесе материялық нүктенің күйін сипаттайтын шама_____________
- Сыртқы күштердің әсері болмаған кезде ішкі күштердің әсері болатын жүйе_________деп аталады.
- Дененің өзара әсерлесу энергиясы ______
- Қозғалыстағы дененің энергиясы _______________
Жауаптары:
- Импульс
- Дене импульсінің өзгерісіне тең
- Механикалық энергия
- Тұйықталған
- Потенциалдық
- Кинетикалық
4 – «3» 5 – «4» 6 – «5»
Тапсырма
15 кгм/с
720 Н/с
1200 Нс
12 м/с
16 кгм/с
Б
m= 6 кг
А
С
К
Д
F= 6 H ∆t=120 c
Ж
і
А
Қ
М
Д
Л
m=400 г
С
Ф
Б
П
Ә
F= 20 Н ∆t=1 мин
і
К
А
m= 5 00 г
М
И
З
К
і
Тапсырма
15 кгм/с
720 Н/с
1200 Нс
12 м/с
16 кгм/с
Б
m= 6 кг
F= 6 H ∆t=120 c
і
Л
m=400 г
F= 20 Н ∆t=1 мин
і
m= 5 00 г
М
Н
Импульстің өлшем бірлігі
Ж
Кгм/с
Энергияның өлшем бірлігі
Нс
Ы
Күштің өлшемі
М
Күш импульсінің өлшем бірлігі
Дж
Р
О
А
Үдеудің өлшем бірлігі
М/
Ғ
Л
Е
И
Т
П
Ө
С
Ұ
У
Б
а
Ж
К
Й
С
Н
А
Т
Н
Импульстің өлшем бірлігі
Кгм/с
Энергияның өлшем бірлігі
Нс
Күштің өлшемі
М
Дж
Р
Күш импульсінің өлшем бірлігі
М/
Үдеудің өлшем бірлігі
Ұ
а
Т
Импульс
Энергия
F ∆t= ∆p
F ∆t
Есептей білеміз бе?
1. Массасы 3 кг доңғалақ горизонталь бетпен сырғанаусыз 5 м жылдамдықпен домалап келеді. Доңғалақтың импульсін табыңыз.
Берілгені : _________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Рельстің бойымен 6 м/с жылдамдықпен жүгіріп келе жатқан массасы 60 кг адам рельсте тыныш тұрған 30 кг арбашаға секіріп мінді. Арбашаның рельспенен қандай жылдамдықпен қозғала бастайтынын табыңыз.
Берілгені : ___________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Сабақты қорытындылау
( өзіңді - өзің тексер )
- Механикада қарастырылатын қай векторлық шаманың сақталу қасиеті бар?
а) күш в) импульс с) жылдамдық
д) үдеу
2. Дене импульсінің анықтамасына қай өрнек сәйкес келеді?
→ → → → →
А) а = F/m в) F · t с) p = m ·V е) mV 2 /2
3 . Массасы 2 кг дене 3 м/с жылдамдықпен қозғалып келеді. Дененің импульсі неге тең?
А) 3кг ∙м/с в) 9 кг∙м/с с) 6 кг∙м/с д) 18 кг∙м/с
4. Механикалық жүйе тұйық болса қай тұжырым дұрыс?
А) Жүйедегі барлық денелердің импульсі өзгеріссіз болады
В) Жүйедегі барлық денелердің импульсі азаяды
С) Жүйе импульстерінің қосындысы нөлге тең
Д) Жүйе импульстерінің қосындысы тұрақты болады
5. Импульстің сақталу заңы қандай жағдайда орындалады?
А) Әсерлесетін денелер соқтығысқан жағдайда
В) Жарық жылдамдығы мен салыстырғанда аз жылдамдықпен қозғағанда
С) Тұйық жүйелерде
Д) Тұйықталмаған жүйелерде
6. Күш импульсінің өрнегін көрсетіңіз
→
А) F ∙ Δ t в) F∙V с) F∙S д) F/m
7. Қандай физикалық шамалар “ Н∙с” өлшем бірлігімен өлшенеді?
А) күш импульсі в) күш моменті с) дене импульсі д) күш
8 . Жұмысын аяқтаған сатысы ғарыш кемесінен ажырағанда кеме қандай импульс алады?
→ → → →
А) p В) -p C ) 2p д) -2p
9. Тұрақты күштің әсерінен дененің импульсі 4 с ішінді 20 кг ∙м/с – ке өзгереді. Бұл күш неге тең?
А) 5 Н В) 1 Н С) 3 Н Д) 4 Н
10. Ньютонның екінші заңының импульстік түріне қай өрнек сәйкес келеді?
→ → → → →
А) F∙ Δ t = Δ p В) a = F/m С) F = -kx Д) kx 2 /2
Жауап кілті
1
B
2
3
C
4
C
5
С
С
6
А
7
8
А
9
В
А
10
А
Үйге тапсырма: § 19, § 20
17 жаттығу № 1,2.
1) Дене импульсі
а)
2) Толық энергия
ә)
3) Күш импульсі
б) mgh
4 ) Ауырлық күші әсер еткен дене энергиясы
в)
5 ) Кинетикалық энергия
г)
6) Серпімділік күші әсер еткен дене энергиясы
ғ) F∆ t
