Физика п?нінен ашы? саба?. Та?ырыбы: Дене импульсы. Импульсты? са?талу за?ы.

9 “А” сынып                                                                              

«Физика» п?нінен ашы? саба?

Саба?ты? та?ырыбы:   Дене импульсі. 

                                            Импульсті? са?талу за?ы.

• Ма?саты:
• Білімділік: О?ушылар?а  импульс. Импульсті?     са?талу  за?ы  ж?нінде ма?л?мат  беру.
• Дамытушылы?: Дене  импульсі, к?ш  импульсі,импульсті?  са?талу  за?ы негізінде  о?ушыларды?  физикалы?  т?сініктерін  дамыту. Формулалармен  таныстыру, есептер  шы?аруда?ы  машы?ын  тере?дету.
• Т?рбиелік: Теориялы?  білімдерін  практикамен  ?штастыру?а, на?тылы??а, ж?йелілікке, ??ыптылы??а  т?рбиелеу.

К?некі ??ралдар: 1) Та?та, бор;  2) Мультимедиялы? презентация.

Саба? барысы:

1. ?йымдастыру кезе?і:     1) саба?ты? ма?саты;                     

                                                 2) келмегендерді белгілеу.

2. ?й ж?мысын тексеру:

Жауаптары:

1. Импульс
2. Дене импульсіні? ?згерісіне те?
3. Механикалы? энергия
4. Т?йы?тал?ан
5. Потенциалды?
6. Кинетикалы?

4 – «3»        5 – «4»     6 – «5»

3. Жа?а та?ырыпты т?сіндіру:

Жа?а та?ырыпты т?ріндіру барысында критикалы? ой-?рісті дамыту элементтерін пайдалану. Балаларды екі топ?а боліп, 1-ші топ?а: Дене импульсі; 2-ші топ?а: Импульсті? са?талу за?ын ?здеріне о?у?а беру.

10 минут уа?ыт ішінде балалар жоспар бойынша ?з білімдерін толы?тыра алады да кластер толтырады. Одан кейін ?з ж?мыстарын та?та?а шы?ып ?ор?айды.

Біз  б?л  тарауда  екі са?талу  за?ын: импульсті? ж?не  энергияны?  са?талу  за?дарын  ?арастырамыз.  Б?л  за?дар  механиканы? барлы? за?дарыны?  ішінде  е?  ма?ызды орынды  иемденеді,  ?йткені  олар тек  механиканы?  ?ана  емес, б?кіл  физиканы? е?  жалпы  ?рі  ?мбебап  за?дары.

Ньютон  за?дарыны?  к?мегімен  денелерді?  ?оз?алысы  мен  ?зара  ?рекеттесуіне  ?атысты  м?селелерді  шешуге  болады. К?птеген  практикалы?  сипатта?ы  м?селелерді  шешу  ?шін  белгілі  бір  жа?дайларда  са?талатын  физикалы?  шамалар  ?олданылады.Денелерді?  механикалы?  ?оз?алысын  сипаттайтын  осындай  физиклы?  шамалар?а  дене  импульсі  ж?не  к?ш  импульсі  жатады.

Дене  импульсі- дене  массасы мен жылдамды?ыны?  к?бейтіндісіне те?  физикалы?  шама:

Дене  импульсі- векторлы?  шама,  себебі  жылдамды?  векторлы?  шама  бол?анды?тан  оны?  дене  массасына  к?бейтіндісі де  векторлы?  шама  болады. Импульс  жылдамды?ты?  ба?ытымен  ба?ытталады,SI ж?йесіндегі  бірлігісекундына  килограмм  метр(кг*м/с).

Уа?ытты? ?t аралы?ы  ішінде F к?шіні?  ?рекеті  салдарынан  дене  импульсі  ?згереді:

М?нда?ы ? ? дене  импульсіні?  ?згерісі.шамасын к?ш  импульсі  деп  атайды.

К?ш  импульсі де векторлы?  шама  б.т. К?ш  импульсі  векторыны?  ба?ыты  ?рект  етуші  к?ш  ба?ытымен  с?йкес  келеді. К?ш  импульсіні? SI-дегі  бірлігі-ньютон *секунд(Н*c)

Б?л  ??ымдарды  пайдалана  отырып, Ньютонны? екінші  за?ын  импульстік т?сінік  т?р?ысынан  юлайша  т?жырымдау?а  болады:дене  импульсіні?  ?згерісі  к?ш  импульсіне  те?.

Импульс  денелерді?  ?зара  ?рекеттесуі кезінде  са?талатын  біренсаран  физикалы?  шамаларды?  ?атарына  жатады.

Бір дене екінші  денені  ?оз?алыс?а келтірсе,  онда ол  екінші денеге  ?анша ?оз?алыс  берсе, сонша  ?оз?алысын жо?алтады.

Екі  немесе  оданда  к?п дене бір-бірімен ?зара  ?рекеттескенде, сан  алуан ?згерістер  болуы  м?мкін.Мысалы, зе?біректен салют снарятарын ат?анда, оны? сыны?тары жан-жа??а  ?шады да, б?рын?ыдан еш  н?рсе  ?алмайтындай  к?рінеді. Сыны?тарды? т?сі, пішіні,орны  ж?не  жылдамды?тары ?згереді. Алайда  осы  ??былыстарда кейбір  шамалар(импульс)са?талады да  ж?не  олар  бас?а  ?згеретін  шамалар?а  шектеулер ?ояды. Денелерді?  ?зара ?рекеттесуі  кезінде  са?талатын шамаларды  табу?а  бізге Ньютонны?  за?дары к?мектеседі.(42-сурет бойынша т?сінік)

Жылдамды?тары ν 1,ν 2 ал  массалары m 1,m 2 болатын  2 шар ?зара  ?рекеттессін  делік. ?зара  ?рекеттесу  к?штері  Ньютонны?  ?шінші  за?ымен  байланысады.

М?нда?ы  ж?не - шарларды?  бастап?ы жылдамды?тары / ж?не  шарларды? ?зара  ?рекеттескеннен  кейінгі  жылдамды?тары ?t-?зара ?рекеттесу  уа?ыт  аралы?ы.?рнекті т?рлендіріп  алатынымыз,

 m 1ν1+m 2ν2=m 1ν ?1 +m 2ν ?2 немесе P1+P2=P1?+P2?

Алын?ан   те?дік  бойынша: ?зара  ?рекеттескенге  дейінгі  ж?йе импульсі ?зара ?рекеттескеннен кейінгі  ж?йе  импульсіне  те?.

Б?л- импульсті? са?талу  за?ы ж?не  ол  былайша  о?ылады:т?йы?  ж?йеде  ?зара  ?рекеттесетін  денелер  импульстеріні? векторлы?  ?осындысы  ?згеріссіз ?алады(са?талады)

Импульсті?  са?талу  за?ы  біз  ?арастырып отыр?ан  денелер  ж?йесіне сырттан  еш?андай  к?штер ?рекет  етпесе  ?ана  орындалады.

4. Бекіту: 1) ауызша есептеу;

2.  Есептей білеміз бе?

 1. Массасы 3 кг до??ала? горизонталь бетпен сыр?анаусыз 5 м жылдамды?пен домалап келеді. До??ала?ты? импульсін табы?ыз.

  Берілгені : _________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Рельсті? бойымен 6 м/с жылдамды?пен ж?гіріп келе жат?ан массасы 60 кг адам рельсте тыныш т?р?ан 30 кг арбаша?а секіріп мінді. Арбашаны? рельспенен ?андай жылдамды?пен ?оз?ала бастайтынын табы?ыз.

Берілгені: ___________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Саба?ты ?орытындылау

1) Мини-тест  ( ?зі?ді - ?зі? тексер )

1. Механикада ?арастырылатын ?ай векторлы? шаманы? са?талу ?асиеті бар?

  а) к?ш   в) импульс  с) жылдамды? 

   д) ?деу

2. Дене импульсіні? аны?тамасына ?ай ?рнек с?йкес келеді?

    →   →        →        →       →

А) а = F/m  в) F·t   с) p = m·V   е) mV2/2

3. Массасы 2 кг дене 3 м/с жылдамды?пен ?оз?алып келеді. Денені? импульсі неге те??

А) 3кг?м/с  в) 9 кг?м/с  с) 6 кг?м/с  д) 18 кг?м/с

4. Механикалы? ж?йе т?йы? болса ?ай т?жырым д?рыс?

А) Ж?йедегі барлы? денелерді? импульсі ?згеріссіз болады

В) Ж?йедегі барлы? денелерді? импульсі  азаяды

С) Ж?йе импульстеріні? ?осындысы н?лге те?

Д) Ж?йе импульстеріні? ?осындысы т?ра?ты болады

5. Импульсті? са?талу за?ы ?андай жа?дайда орындалады?

А) ?серлесетін денелер со?ты?ыс?ан жа?дайда

В) Жары? жылдамды?ы мен салыстыр?анда аз жылдамды?пен ?оз?а?анда

С) Т?йы? ж?йелерде

Д) Т?йы?талма?ан ж?йелерде

6. К?ш импульсіні? ?рнегін к?рсеті?із

      →

  А) F ?Δt    в) F?V    с) F?S    д) F/m

7. ?андай физикалы? шамалар “ Н?с” ?лшем бірлігімен ?лшенеді?

А) к?ш импульсі  в) к?ш моменті  с) дене импульсі д) к?ш

8. Ж?мысын ая?та?ан сатысы ?арыш кемесінен ажыра?анда кеме ?андай импульс алады?

    →         →            →              →

А) p   В) -p    C) 2p     д) -2p

9. Т?ра?ты к?шті? ?серінен денені? импульсі 4 с ішінді 20 кг?м/с – ке ?згереді. Б?л к?ш неге те??

А) 5 Н  В) 1 Н  С) 3 Н  Д) 4 Н

10. Ньютонны? екінші за?ыны? импульстік т?ріне ?ай ?рнек с?йкес келеді?

    →         →       →  →         →

А) F?Δt = Δp   В) a = F/m  С) F = -kx  Д) kx2/2

Жауап кілті

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

B

C

C

С

С

А

А

В

А

А

2) ?йге тапсырма: §19, §20

17 жатты?у № 1,2.