"Булану және конденсация" тақырыбында физикадан ашық сабақ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Ш. Уәлиханов атындағы КМУ жанындағы көпсалалы колледж

Физика пәні бойынша ашық сабақ

Булану және конденсация.

Физика пәні мұғалімі Шакенова Ж. Х.

Көкшетау 2017 ж

Күні: 04.10.2017 ж Топ: ИК-11

Сабақтың тақырыбы:  Булану және конденсация.

Сабақтыңмақсаты:

Білімділікмақсаты: оқушыларға булану және конденсациялану құбылысы түсіндіру, қаныққан және қанықпаған бу ұғымдарын енгізу;

Дамытушылықмақсаты: Оқушылардың білім деңгейін және білім мазмұнының тұрақтылығы мен оны игерудегі іскерлік пен дағдыны бақылау.

Тәрбиелікмақсаты: Адамгершілікке, ұқыптылыққа, алғырлыққа, отан сүйгіштікке, табиғатты аялауға, сыйластық пен әдептілікке баулу.

Сабақтыңтүрі:жаңа білімді қалыптастыру, жалпылау

Сабақтыңәдіс-тәсілдері:  Әңгіме, лекция, дискуссия, кітаппен жұмыс.

Сабақтыңкөрнекілігі: интерактивті тақта

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастырукезеңі: (5 минут)

1. Сәлемдесу;

2. Оқушыларды түгендеу;

3. Сынып бөлмесінің тазалығын тексеру;

4. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру (жұмыс орны, отырыстары, сыртқы түрлері);

5. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

6. Топқа бөлу

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру, қайталау. (10 минут)

А) теориялық білімдерін тексеру.

Ә) практикалық тапсырмаларын тексеру.

Б) есептерін тексеру.

Сұрақтар (торт топқа сұрақты кезектестіріп қояды жауап бере алмаса топ келесі топ жауап береді)

1. Заттың қатты күйден сұйық күйге айналу құбылысы  балқу

2. Балқу температурасы дегеніміз не?  Заттың балқу кезіндегі температура

3. Кристалдану температура дегеніміз не?  Заттың қатаятын температурасы

4. Кристалдану дегеніміз не? Заттың сұйық күйден қатты күйге айналуы

5. Аморфты денелерде кристалдық құрылыс бола ма? болмайды

6. Меншікті балқу жылуының формуласы  Q=λm

7. Меншікті балқу жылуының өлшем бірлігі  Дж/кг

8. Меншікті жану жылуының формуласы?  Q=qm

9. Меншікті жылу сыйымдылығының формуласы  Q=сm∆t

10. Жылу мөлшері дегеніміз не?  Жылу берілу кезінде ішкі энергияның өзгеруі

11. Жылу мөлшері бір денеден екінші денеге өткенде сақтала ма? сақталады

12. Заттың қатты, сұйық қасиеттеріне ие болатын қандай денелер? аморфты

Есептерін тексеру №7-5,6,7,8

№7-5

Берілгені: Шешуі: m=Q/m=440*10⁷Дж/4,4*10⁷Дж/кг=10⁹кг

Q=440*10⁷Дж

q=4,4*10⁷Дж/кг

Табу керек: m-?

№7-6

Берілгені: Шешуі: Q=qm=0,2кг*4,6*10⁷Дж/кг=0,92*10⁷Дж

m=200г=0,2кг

q=4,6*10⁷Дж/кг

Табу керек: Q-?

№7-7

Берілгені: Шешуі: Q=qm=5кг*4,6*10⁷Дж/кг=23*10⁷Дж

m=5кг

q=4,6*10⁷Дж/кг

Табу керек: Q-?

№7-8

Берілгені: Шешуі: Q₁ =qm=2кг*4,6*10⁷Дж/кг=9,2*10⁷Дж

m₁ =2кг Q₂ =qm=3кг*4,6*10⁷Дж/кг=13,8*10⁷Дж

m₂ =3кг Q= Q₁ +Q₂=9,2*10⁷Дж+13,8*10⁷Дж=23*10⁷Дж

q_бензин =4,6*10⁷Дж/кг

q_{керосин} =4,6*10⁷Дж/кг

Табу керек: Q-?

Жаңа материалды меңгерту: (20 минут)

*Химия сабағында тәжірибе жасап жатқан  Досым Ашық ыдыста тұрған этил спиртін таба алмай қапа болды. Этил спирті қайда жоғалды?  

Жауап: Ашық ыдыста болғандықтан ауаға ұшып жоғалған.

* Есеп шығарып отырған Талап кофе  ішпек болып, газге қойған шәйнекті ұмыт қалдырған. Есебінің жауабын тапқан ол, - «енді кофе ішуге болады» - деп тұра жүгіргенде, таң қалып тұрып қалды. Неге? Қалай?

Жауап:  Қайнап – қайнап таусылған чайник  бос қалған, буға айналып ұшып кеткен.

Міне, балалар,- өмірде кездесетін осындай құбылыстардың мән-мағынасын ғылыми тұрғыдан түсіну үшін жұмыстанамыз, бүгін!

Сабақтағы негізгі ұғымдар.

1.Булану және конденсация.

2.Кебу, кебудің жылдамдығы

З.Қаныққан және қанықпаған бу.

Булану кұбылысы. Сұйыктың буға айналуының екі түрі: булану және қайнау. Сұйыктың буға айналу құбылысы булану деп аталады. Сұйыктың буға айналуын заттың молекулалық кұрылысын егізінде түсіндіру. Сұйық бетінде жүретін булану кебу деп аталады. Кебудің жылдамдығы. Әртүрлі сұйықтың кебу жылдамдығы әртүрлі. Бұл әртүрлі сұйықтардың молекулаларының арасындағы тартылу күштеріне байланысты. Сұйыктың кебу жылдамдығы сұйық бетінің ауданына байланысты (мысалы, стакандағы суға қарағанда тарелкаға құйылған су жылдам кебеді). Сұйықтың кебу жылдамдығы сұйық бетіндегі желге тәуелді (ыстык шайды үрлесек тез суыйды). Желдің әсерінен сұйыққа қайта оралатын молекулалардың санының азаюына байланысты. Сұйықтың кебу жылдамдығы сұйық темперетурасына тәуелді. Сұйық температурасы жоғары болғанда жылдам кебеді.

Қатты денелердің кебуі (иодтың кебуі). Сұйыктын булану кұбылысымен қатар конденсация құбылысының жүруі. Конденсация – будың сұйыққа айналу құбылысы (қар, жанбыр, тұман түсуі т.б.) Жабық ыдыс ішінде сұйық пен сұйық буы арасындағы динамикалық тепе-теңдіктің орнауы. Өз сұйығы мен динамикалык тепе-тендікте болатын бу қаныққан бу деп аталады. Ашық ыдыста булану салдарынан сұйық массасының азаюы.

Булану салдарынан сұйық ішінде калған молекулалардың орташа жылдамдыктарының азаюы. Сұйык ішінде қалған молекулалардың орташа кинетикалық    энергиясының         және    сұйықтың    ішкі энергиясынын азаюы. Сырттан жылу берілмеген жағдайда кебетін сұйықтың салқындауы. Судан шыққанда дененің салқынды сезінуі. Стакандағы буланып жатқан судың температурасының төмендемеуі оған қоршаған ортадан үнемі жылу беріліп отырады.

Мысалы

Булану кезінде сұйықтың ішкі энергиясы өзгереді?

1. Өзенге шомылып шыққан адамның денесі салқындамайды.

2. Майлы сорпа шайға қарағанда тез суыйды.

3. Жинап қойған жуылған кірдің жай, ал жіпке жайылған кір тез кебеді.

4. Шық ауадағы су буынан пайда болады.

Логикалық тапсырма (10 минут)

1, 3 топ

Дәптер бетіне май, су, және спирт тамызылды, олардың булануы немесе кебуі жөнінде не айтуға болады?

Жауап:  үш сұйық үш түрлі кебеді, алдымен спирт, екінші су ал үшінші май

Түйін: Кебу сұйықтың түріне  тәуелді

 2, 4 топ

-Масасы  50 гр   суды  табақшада және стақанда  қалдырып, бір аптадан соң қарағанда не болады?

Жауап:  Стакандағы су аздап бар, ал табақшадағы су кеуіп қалған.

Себебі: Табақшадағы ұшып шығатын су молекулаларының саны, стаканнан ұшып шығатын молекулалар санынан  10 еседей көп болады, сондықтан бірінші кебеді.

Түйін:   Кебу немесе булану беттің ауданына тәуелді болады.

Ал, балалар, үшінші тәуелділікті мен өзім айтамын, оны мысалмен өздеріңіз түсіндіріп көріңіздер

Есептер шығару (10 минут)

Қосымшаоқулықтан

№4

Көлемі 2л суды 20⁰С – тан 100⁰С – қа жеткізіп қайнату үшін қанша жылу мөлшері қажет? Судың меншікті жылу сыйымдылығы 4200Дж/кг*⁰С

Берілгені: Шешуі:

V=2л=2*10^-3м³ Q=сm(t₂- t₁)=сρV(t₂- t₁)=

t₁=20⁰С =4200Дж/кг*⁰С*1000кг/м³*2*10^-3м³(100⁰С-20⁰С)=672кДж

t₂=100⁰С

с=4200Дж/кг*⁰С

ρ=1000кг/м³

Табу керек: Q-?

№5

1л бензин жанғанда қанша жылу мөлшері бөлініп шығады? Бензиннің меншікті жану жылуы q=4,6*10⁷Дж/кг ал тығыздығы ρ=710кг/м³

Берілгені: Шешуі:

V=1л=10^-3м³ Q=qm=qρV=4,6*10⁷Дж/кг*710кг/м³*10^-3м³=32660кДж

q=4,6*10⁷Дж/кг

ρ=710кг/м³

Табу керек:Q-?

№6

500г ағаш көмірі жанғанда қанша жылу мөлшері бөлініп шығады? Ағаш көмірі меншікті жану жылуы q=3,4*10⁷Дж/кг

Берілгені: Шешуі:

m=500г=0,5кг Q=qm=0,5кг*3,4*10⁷Дж/кг=1,7*10⁷Дж

q=3,4*10⁷Дж/кг

Табу керек:Q-?

№7

Массасы 3кг мысты балқу температурасында толық сұйық күйге айналдыру үшін 6,3*10⁵Дж жылу мөлшері шығындалды. Мыстың меншікті балқу жылуын табыңыз.

m=3кг Шешуі: Q=λm

Q=6,3*10⁵Дж λ=Q/m=6,3*10⁵Дж/ 3кг=2,1*10⁵Дж/кг

Табу керек:λ-?

Физикалық диктант (көп нүктенің орнына тиісті сөз кою)(15 минут)

1. Сұйықтың буға айналу құбылысы ................... деп аталады (булану)

2. Сұйықтың бетінде жүретін булану ................... деп аталады (кебу)

3 ................... жылуды жұтумен қатар жүреді. (Булану)

4. Будың сұйыққа айналу құбылысы ................... деп аталады (конденсация)

5. Кебу жылдамдығы сұйықтың ................... байланысты болады. (тегіне)

6. Өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болатын буды ................... деп аталады (қаныққан бу)

7. Өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болмайтын, яғни қанығуға жетпеген буды ................... деп аталады (қанықпаған бу)

8. Температура өзгермеген кезде сұйықтың қаныққан буының ................... тұрақты шама болады (қысымы)

9. Ең төменгі жерді жабатын ауа қабатын ................... дейді (тропосфера)

10. Бізді қоршаған табиғаттасудың ......... және .......... процестерінің маңызы зор (булану, конденсациялану)

Тест құру (10 минут)

Әр топ 5 сұрақтан тест құрады, басқа топқа бір – біріне беріп жұмыс жасайды

Сабақты бекіту (5 минут)

1. Қандай құбылысты булану деп атайды?

2. Қай кезде булануды кебу деп атайды?

3. Сұйықтың кебу жылдамдығы неге байланысты?

4. Қандай буды қаныққан бу деп атайды? Қанықпаған бу деп ше?

5. Қаныққан будың қысымы көлемге, температураға, затқа тәуелді ме?

6. Егер аздаған суы бар жабық ыдысқа су буын жіберсе, онда не болады?

Үй тапсырмасы(3 минут)

Деректермен жұмыс жасау. «Булану және конденсация. Қаныққан және қанықпаған булар» тақырыбын оқу.

Бағалау (2 минут)