Bir jinsli magnet maydonnig tokli ramkani aylantiruvchi momenti

11-sinf bir soatlik dars ishlanmma

2- Mavzu: Bir jinsli magnet maydonnig tokli ramkani aylantiruvchi momenti.

Darsning maqsadi:

Ta’limiy: O`quvchilarga Bir jinsli magnet maydonnig tokli ramkani aylantiruvchi momenti haqidagi bilimlarni boyitish va mustahkamlash.

Tarbiyaviy: O`quvchilarni vatanga muhabbat ruhida tayyorlash.

Rivojlaniruvchi: Mavzuni ko`rgazmali qurollar va qo’shimcha adabiyotlardan foydalanib o`quvchilarni bilim, ko`nikma va malakalarini oshirish.

Darsga oid kometensiya:

Tayanch va fanga oid kompetensiya: Fizika fani va qonunlari kompentensiyasi, fizik kattaliklar kompentensiyasi...

Fanlararo aloqadorlik: Matematika, astronomiya, biologiya, kimyo.

Darsning jihozlari: darslik, qo`shimcha adabiyotlar, tarqatma materiallar.

Asosiy tushuncha va atamalar: Tok, magnit maydon, g`altak, Magnit induksiyasi, Magnit oqimi, Amper kuchi

Darsning blok chizmasi:

№	Dars bosqichlari:	Vaqti:
1	Tashkiliy qism	3 minut
2	O`tilganlarni takrorlash	10 minut
3	Yangi mavzuni bayoni	25 minut
4	Darsni mustahkamlash	5 minut
5	Uyga vazifa	2 minut

Darsni o`tish metodi: joriy, baxs munozara, savol- javoblar.

Darsni borishi:

1. Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish, davomatini aniqlash, navbatchilikni nazorat qilish.

2. O`tilgan darsni takrorlash: uyga vazifani tekshirish orqali o`tilganlarni takrorlash.

3. Yangi mavzu bayoni:

Magnit maydonidagi tokli o’tkazgichga ta`sir qiluvchi kuchlarni aniqlash masalasini francuz olimi Amper xal qilgan.

Magnit maydonning tokli o’tkazgich ta’sir qiluvchi kuchini quyidagi qurilma yordamida kuzatish mumkin. (1-rasm). uzunlikdagi tokli o’tkazgichni bir jinsli magnit maydonida (V=const) erkin ko’cha oladigan qilib o’rnataylik. Rasmda tasvirlanganidek ikkita metall sterjenlar ustiga ko’ndalang qilib joylashtirilgan o’tkazgichdan tok o’tkazaylik. Bu tokli o’tkazgichga chizma tekisligiga perpendikulyar ravishda yo’nalgan magnit maydonining ta’sir etuvchi Amper kuchini qiymati

ifoda bilan, uning moduli esa

tenglama bilan aniqlanadi. Bunda  - dl bilan V vektor orasidagi burchak (1) va (2) munosabatlar Amper kuchini ifodalaydi. Bu kuchning yo’nalish dl elementning ko’chish yo’nalishi bilan mos tushganligi uchun bajarilgan ish

dlb=dS deb olsak quyidagi ko’rinishni oladi:

bunda dF - kontur yuzi dS ni kesib o’tayotgan magnit oqimidir.

Amper kuchi d A o’tkazgich va magnit maydon indukciya vektori yotgan tekislikka perendikulyar yo’nalgan bo’lib, uning yo’nalishni quyidagi chap qo’l qoidasi bilan aniqlanadi.

Agar chap qo’lning ochiq kaftiga indukciya vektorining o’tkazgich uzunligi ga perpendikulyar tashkil etuvchisi tushayotganda, to’rt barmoq tokning yo’nalish bilan mos tushsa, bosh barmoq o’tkazgichga ta’sir qiluvchi dFA Amper kuchining yo’nalishini ko’rsatadi.

Tokli g’altakning magnit maydoni. Magnit induksiyasi.

13.2 – расм.

Ersted elektr toki yordamida magnit maydon olinishini tajribada ko’rsatdi. Ersted tajribalari haqida habar topgan ingliz fizigi M.Faradey aytilgan bog’lanishining ikkinchi tomonini - magnit hodisalari bilan elektr hodisalari orasida bog’lanishni axtarishga kirishdi. Faradey izlanishlari 10 yil davom etdi. U sabot-matonat va tirishqoqlik bilan juda ko’p mehnat qildi, tinmay izlandi va nihoyat, magnit maydon yordamida elektr toki olishga muyassar bo’ldi. Faradey bu tokni indukcion tok deb atadi. Faradey tajribalari bilan tanishaylik.

1. Agar doimiy magnit berk o’ramli g’altak ichiga kiritilsa yoki undan chiqarilsa (13.1-rasm), konturda indukcion tok hosil bo’ladi; doimiy magnitning N qutbi g’altakka yaqinlashda galvanometrning strelkasi bir tomonga, magnit g’altakdan uzoqlashtirilganda esa qarama-qarshi tomonga og’adi, bu indukcion tokning yo’nalishi o’zgarganidan dalolat beradi. Magnit qancha kuchli, uning harakati qancha tez va g’altak o’ramlari qancha ko’p bo’lsa, indukcion tokning qiymati shuncha katta bo’ladi. Magnitning ikkinchi S qutbi bilan ham yuqoridagi tajribani qaytarish mumkin.

2. Bitta g’altakka bir-biridan izolyaciyalangan ikki sim o’ralgan bo’lsin. Birinchi o’ram kalit (K) orqali tok manbai (B) ga ulangan. Ikkinchi g’altakning uchlari esa galvanometr (G) ga ulangan. Birinchi o’ramni tok manbaiga ulash va uzish vaqtida ikkinchi o’ramda qisqa muddatli indukcion tok qayd qilingan.

1. Mustahkamlash:

1. Magnit maydonga kiritilgan tokli ramkaga ta`sir qilayotgan kuch qanday aniqlanadi?

2. Magnit maydonga kiritilgan ramkaning aylantiruvchi momenti qanday kattaliklarga bog`liq?

1. Uyga vazifa: 9- betdagi savollarga javob yozish.

1. Baholash: dars davomida baholab jurnalga qayd qilish.

Ko`rildi:O`IBDO`: _______________ /___________________________/

Fizika fani, sinf: 11- __, ___, ___. Vaqti____ __________ 201__y.