Саба?ты? та?ырыбы: «Айнымалы ток. Электр энергиясын ?ндіру, жеткізу
ж?не т?тыну» тарауын бекіту саба?ы.
Саба?ты? ма?саты: 1. «Айнымалы ток.Электр энергиясын ?ндіру, жеткізу
ж?не т?тыну» тарауын жа?а педагогикалы? технология
элементтерін пайдаланып, топпен ж?мыс істеу ар?ылы
?орытындылау.
2.О?ушыларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын
арттыру, тілбайлы?тарын, есеп шы?ару ?абілеттерін
дамыту.
3.О?ушыларды ?з беттерімен ж?мыс істей білуге баулу.
Саба?ты? т?рі: Сайыс саба?.
Саба?ты? к?рнекілігі: Талдау кестесі, топшамалар, ба?алау пара?ы, электр тізбегіні? схемалары, Microsoft PowerPoint презентациясы.
П?наралы? байланыс: Математика, ?аза? тілі, экология, экономикалы? география.
Саба?та ?олданылатын ?дістер: талдау, с?ра?-жауап, практикалы? ж?мыс,
Венн диаграммасын толтыру, ?збетімен ж?мыс.
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру б?лімі.
ІІ. Психологиялы? ?зірлік
О?ушылар, сендер б?гінгі физика саба?ында ІІ тарау, я?ни «Айнымалы ток. Электр энергиясын ?ндіру, жеткізу ж?не т?тыну» тарауы бойынша ме?герген білімдері?ді ?ысылмай, еркін с?йлеп, с?ра??а толы? жауап беру ар?ылы к?рсетуге тырысы?дар. ?азір ?здері? ?й тапсырмасын орындау барысында б?лінгендей ?ш топ болып білім сайысына т?сесі?дер.
ІІІ. Алдымен ?й тапсырмасы бойынша «Шы?армашылы? ж?мыс» сайысы
?й ж?мысы мынадай болатын: Сынып ?ш топ?а б?лініп, бір топ «Су электр станциясы», екіншісі «Жылу электр станциясы», ?шіншісі «Атом электр станциясы» та?ырыбында шы?армашылы? ізденіс ж?мысымен айналысып, реферат жазады ж?не талдау ж?ргізіп, ?р электр станциясыны? арты?шылы?тары мен кемшіліктерін аны?тайды. ?азір ?р топ ?здері та?дап ал?ан ЭС-ны? арты?шылы?тарын, кемшіліктерін айтып береді ж?не жаз?ан рефераттарын тапсырады.
ЭС-ны? т?рлері
Арты?шылы?тары
Кемшіліктері
СЭС
Алдын ала д?рыс есептеулер, жобалаулар ж?ргізілсе еш?андай экологиялы? зияны жо?. Арзан электр энергиясын береді.
Егер д?рыс есептеулер, жобалаулар ж?ргізілмесе, онда жа?ын ма?да?ы елді мекендерді су алып кетеді.
?лкен жылдамды?ты а?ысы бар ?зендерді ?ажет етеді. ?аза?станда м?ндай ?зендер аз. Д?ние ж?зі бойынша электр энергиясыны? 7% ?ана береді.
ЖЭС
Отын болып табылатын м?най, газ, к?мір ?аза?станда к?птеп табылады. Д?ние ж?зі бойынша электр энергиясыны? 85% береді.
?орша?ан ортаны? жылулы? балансын б?зады, «К?ктеме эффектісін» ту?ызушыларды? бірі. Ауаны ластайды (к?мір?ыш?ыл газы, к?кірт оксиді, ауыр металл молекулалары).
АЭС
Д?ние ж?зі бойынша уран ?оры е? ?за??а жететін (820 жыл) отын болып табылады. 3 кг уран 1 вагон к?мір жан?анда шы?аратын энергияны шы?арады. Сонды?тан ?азір АЭС салу?а ?лкен к??іл б?лініп ж?р.
Радиоактивті с?улелер ту?ызады. Радиациядан ?ор?ану проблемасы туындайды. Чернобыль АЭС бол?ан апаттай апаттын болу ?ауіпі бар. Радиациялы? ?алды?тарды жерлеу проблемасы. Радиациялы? ?алды?тар да радиация шы?арады.
ІV. «С?ра?-жауап» сайысы
«СЭС» тобына
1. Айнымалы ток тізбегіндегі конденсаторда кернеу тербелісі ток к?ші тербелісінен фаза бойынша озады ма, ?лде артта ?алады ма? Неше радиан?а?
Толы? жауап бер: Айнымалы ток тізбегіндегі конденсаторда кернеу тербелісі ток к?ші тербелісінен фаза бойынша 1,57 радиан?а артта ?алады.
2. Толы? кедергіні? формуласын та?та?а жаз ж?не оны? ??раушыларын ата?
Z=. Оны? ??раушылары: Активті кедергі ж?не реактивті кедергі.
3. Электр?оз?алт?ыш деп нені айтады?
Электр?оз?алт?ыш деп электр энергиясын механикалы? энергия?а айналдыратын ?ондыр?ыны айтамыз.
4. Трансформаторды? ПЭК-ні? формуласын жазы?ыз.
5. Электр тізбегіндегі резонанс деп нені айтады? Ол ?андай шарт орындал?анда бай?алады? Формуласын жазы?ыз.
Активті кедергі аз бол?анда ток к?ші амплитудасыны? ?те ?лкен м?нге ие болуы электр тізбегіндегі резонанс деп аталады. Ол тізбекке т?сірілген сырт?ы периодты кернеуді? жиілігі тізбекті? меншікті жиілігіне те? бол?анда бай?алады:
.
6. ?уатты генераторларда якорь ?айда орналастырылады статорда ма, ?лде роторда ма?
?уатты генераторларда якорь статорда орналастырылады.
7. Т?ра?ты ток генераторын кері ?айыру?а болады дегенді ?алай т?сінесіз?
«ЖЭС» тобына
1. Айнымалы ток тізбегіндегі катушкада?ы ток к?шіні? тербелісі кернеу тербелісінен фаза бойынша озады ма, ?лде артта ?алады ма? Неше радиан?а?
Толы? жауап бер: Айнымалы ток тізбегіндегі катушкада?ы ток к?ші тербелісі кернеу тербелісінен фаза бойынша 1,57 радиан?а артта ?алады.
2. Сыйымдылы? кедергіні? формуласын жазы?ыз.
3. Ток генераторы деп нені айтады?
Ток генераторы деп энергияны? ?андай да бір т?рін электр энергиясына айналдыратын ?ондыр?ыны айтады.
4. Айнымалы ток к?шіні? ж?не кернеуді? ?серлік м?ндеріні? формулаларын жазы?ыз.
5. Электр тізбегіндегі резонанс кезінде катушкада?ы кернеу ?айда?ы кернеуге те? болады? Резонанс кезінде ХL =ХC екендігін д?лелде?із.
Электр тізбегіндегі резонанс кезінде катушкада?ы кернеу конденсаторда?ы кернеуге те? болады.
ХL =ХC
«АЭС» тобына
1. Трансформатор деп нені айтады?
Толы? жауап бер: Айнымалы токты? трансформациясын ж?зеге асыратын ??рал трансформатор деп аталады. Айнымалы токты? трансформациясы деп ?уатты? т?ра?ты дерлік м?нінде айнымалы ток кернеуіні? ток к?шімен ?атар ?згеруін айтады.
2. Айнымалы ток тізбегіндегі орташа ?уатты? формулаларын жазы?ыз.
3. Айнымалы ток тізбегіндегі ток к?ші тербелісі мен кернеу тербелісі арасында?ы фазалар айырымыны? тангенсі неге те??
Айнымалы ток тізбегіндегі ток к?ші тербелісі мен кернеу тербелісі арасында?ы фазалар айырымыны? тангенсі реактивті кедергіні? активті кедергіге ?атынасына те?.
4.Айнымалы токты? толы? тізбегі ?шін Ом за?ын жазы?ыз.
5.Т?мендеткіш ж?не жо?арылат?ыш трансформатор дегеніміз не? Трансформация коэфицентіні? формулаларын жазы?ыз.
Егер трансформатор?а берілген кернеу оны? шы?ысында кеміп шы?атын болса, я?ни U1>U2, б?л т?мендеткіш трансформатор деп аталады.
Егер трансформатор?а берілген кернеу оны? шы?ысында артып шы?атын болса, я?ни U1<U2, б?л жо?арылат?ыш трансформатор деп аталады.
V. «Кім электр тізбегін д?рыс, ?рі шапша? ??растырады?» сайысы
Схема бойынша электр тізбегін ??растыры?дар.
«СЭС» тобына
«ЖЭС» тобына
«АЭС» тобына
VI. Венн диаграммасын толтыру сайысы
«СЭС» тобына «ЖЭС» тобына «АЭС» тобына
VІІ. «Кім есепке ж?йрік?» сайысы
«СЭС» тобына
№1
Бірінші реттік орамасында 840 орам бар трансформатор кернеуді 220-дан 660 В-?а дейін жо?арылатады. Трансформация коэффициенті ?андай? Екінші реттік орамасында?ы орам саны ?анша?
№2
Сыйымдылы?ы С = 2 мкФ конденсатор ж?не индуктивтігі L=3 Гн катушка параллель жал?анып, жиілігі = 20 Гц айнымалы кернеу к?зіне ?осыл?ан. Конденсатор б?лігіндегі ток к?шіні? лездік м?ні 0,2 А бол?анда?ы, резонансты? ток к?зіндегі катушкада?ы іL ток к?шіні? лездік м?нін есепте?дер.
«ЖЭС» тобына
№1
Трансформаторды? бірінші реттік орамасында?ы ток к?ші І1=0,5А, оны? ?штарында?ы кернеу U1=220B. Трансформаторды? екінші реттік орамасында?ы ток к?ші І2=11А, оны? ?штарында?ы кернеу U2=9,5B. Трансформаторды? П?К –ін тап.
№2
?серлік м?ні U=127B, жиілігі =50 Гц болатын ?аланы? электр желісіне R=199 Ом активті кедергі мен сыйымдылы?ы С=40 мкФ конденсатор ?зара тізбектей жал?ан?ан.Тізбектегі ток к?шіні? амплитудасы ?андай?
«АЭС» тобына
№1
Трансформаторды? бірінші реттік орамасында?ы орама саны n1=100,ал екінші реттік орамасында n1=1000.Бірінші реттік орамасында?ы кернеу U1=120B. Ж?ктемесіз трансформатор жа?дайында екінші реттік орамасында?ы кернеу ?андай? Б?л трансформатор кернеуді жо?арылатады ма? Неше есе?
№2
Егер сыйымдылы?ы С=1 мкФ конденсатор айнымалы ток ?шін ХС=16 Ом кедергі ту?ызса, токты? периоды мен жиілігі ?андай?
VIII. ?йге тапсырма: 2-тарауды ?айталау. Есептер жина?ынан № 2.1.24,
2.2.16 есептерді шы?арып келу.
IX. ?орытындылау, ба?алау б?лімі.
. Оның құраушылары: Активті кедергі және реактивті кедергі.
.
ХL =ХC
= 20 Гц айнымалы кернеу көзіне қосылған. Конденсатор бөлігіндегі ток күшінің лездік мәні 0,2 А болғандағы, резонанстық ток көзіндегі катушкадағы іL ток күшінің лездік мәнін есептеңдер.
