Тексерілді:
К?ні: 03.12.15 ж
Сыныбы: 8 «а»
Саба?ты? та?ырыбы: § 27. (Айда?ы, Марста?ы, Шолпанда?ы термодинамикалы? жа?дайлары)
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: Айда?ы, Шолпанда?ы ж?не Марста?ы термодинамикалы? жа?дайлар?а ?ыс?аша т?сінік беру
Дамытушылы?: О?ушыларды? ?ылыми д?ниетанымын ?алыптастыру, тез есеп шы?ару?а, тиімді жолын табуды да?дыландыру
Т?рбиелік: ??ыптылы??а, ?з бетімен е?бектенуге, жауапкершілікке баулу
Саба?ты? типі: аралас саба?
Саба?ты? т?рі: жа?а білімді игерту
?діс-т?сілдері: баяндау, с?ра?-жауап, тест ж?мысын орындау
К?рнекіліктер: кесте, тест ж?мыс
П?наралы? байланыс: география, математика
Саба?ты? барысы:
- ?йымдастыру кезе?і
А) с?лемдесу
?) кезекшімен ж?мыс
Б) о?ушылар назарын саба??а аудару
- ?й ж?мысын тексеру
А) практикалы?
Д?птерлерінен кестені? д?рыс толтырылуын тексеру
1 кесте: Жылу ?оз?алт?ыштарыны? т?рлері:
2 кесте: Жылу ?оз?алт?ыштары жалпы сипаттама
3 кесте: Жылу машиналарын ?олдануда?ы экологиялы? м?селелер
?) теориялы?
1. ?андай машиналарды жылу ?оз?алт?ыштары деп атайды?
2. Кез-келген жылу ?оз?алт?ыштарыны? негізгі б?ліктері ?андай?
3. Барлы? ?оз?алт?ыштарыны? ж?мыс істеу принципі ?андай?
4. Жылу ?оз?алт?ышыны? П?К-і дегеніміз не?
5. П?К-ті есептеу формулалары
- Жа?а білімді игерту саба?ы
Негізгі сипаттамалары
Ай-жерді? жал?ыз серігі болып табылады. Айды? ?сті?гі беті ?атты шыр т?різді суы? дене.Оны? орташа радиусы-1738 км-ге те?. Массасы Жерді? массасыны? 1/81-іне те?. Айды? орташа ты?ызды?ы-3,35г/см3. Ай бетіндегі еркін т?су ?деуі-1,63 Н/кг. Айда атмосфера да, су да жо?. Айды? к?ндізгі температурасы +1300С-?а дейін ?ызады. Ал, т?нде -1600С-?а немесе -1700С-?а дейін суиды.
Ай ?зірге адам ая?ы бас?ан жвл?ыз ?арышты? дене. О?ан американды? ?арышкерлерді? жалпы 6 экспедициясы жасалды. Бірінші боп о?ан Ай?а 1969 жылы Н.Армстронг пен Э.Олдрин т?сірілді.
Жерге ?келінген Ай топыра?ыны? ?лгілерін талдау жа?ынан жер жыныстарымен ??сас екенін к?рсетті.
Айды? беті екі б?лікке б?лінеді: ашы? айма?тар-материктер; ал ?ара ?о?ырлау б?ліктер, оларды бір тамшы су болимаса да те?іздер аталады. Б?л айма?тар тек сырт?ы т?рі, геологиялы? тарихы ж?не химиялы? ??рамы бойынша ерекшеленеді.
К?лемі мен массасы бойынша Жерден с?л ?ан кіші. Шолпан біры??ай а? б?лт жамыл?ысымен орал?ан, ол тек радиотол?ындар ?шін ?ана м?лдір. Шолпан бас?а планеталар?а ?арама-?арсы орбита бойымен ?оз?алады.
Оны? бетіндегі температура – 470-4800С ж?не ?ысымы Жердегі атмосфералы? ?ысымнан 100 есе ?лкен. Планета бетіндегі атм-? ?ысым Жердегіге ?ара?анда 60 есе дерлік арты?. Шолпан атмосферасында?ы к?мір?ыш?ыл газыны? басымдылы?ы планетада жылыжай эффектісін тудырады.
Жа?а зерттеулер т?сілдері Шолпан бетіні? бедерін зерттеуге м?мкіндік ту?ызды. Онда тау жоталары мен кратерлер табылды. Планетада ?рекеттегі вулкандар да бар. Шолпан су бассейндері ж?не планетаны? серігі жо?.
Марс
Марс атмосферасы сирек, температуралы? режімі Жерге ?ара?анда ?лде?айда ?ата?, суды? тіптен жо?ты?ы аны?тал?ан болатын.
Марс Жерден диаметрі бойынша екі есе кіші. Планета массасы 0,107 Жер массасына те?. Орташа ты?ызды?ы 3,95г/см3.
Планетаны? беті ??мды, ш?лді елестетін ашы? сары ж?не ?ызыл сары т?сті айма?тары шартты т?рде материктер деп аталады. К?лемді, ?ара ?о?ыр айма?тар Марста ?зен, те?із, к?лдер болмаса да те?іздер деп, оларды? шы?ы??ы т?стары шы?ана? деп, ал жекелеген ?о?ыр да?тар оазистер ж?не к?лдер деп аталады.
Марста да Жердегідей ысты?, екі ?о?ыр сал?ын ж?не екі сал?ын жылылы? белдеулер бар.
Марс бетіндегі жылды? орташа температура -700С-?а жуы?. Біра? ол экватор ма?ында к?ндіз +250С-?а дейін к?теріледі, к?н батар?а ?арай -100С ж?не одан да т?мендейді, ал та? алдында -900С-?а дейін т?мендейді.
Марс топыра?ына жасал?ан химиялы? талдау барысында планета бетіне ?ыз?ылт ре? беруші темір оксидіні? к?птігі, сонымен ?атар кремний, фосфор, кальций оксидтеріні? болатыны аны?талды.
Атмосфераны? негізгі массасыны? 95%-?а жуы?ын к?мір?ыш?ыл газы ??райды ж?не онда шамамен 2%- азот, 0,3%- оттек ж?не 0,01%-?а жуы? су буы бар.
4. Білімді бекіту
(тест ж?мысы)
1. Т-температурасы мен V-к?лемі ?згеретін, ал ?ысым ?згеріссіз болатын термодинамикалы? процесті? атауы
А) изотермиялы? в) изохоралы? с) изобаралы? д) адиабаталы? е) изопроцесс
2. Марста?ы заттарды? к?йін аны?та
А) ?атты, с?йы?, газ т?різді в) ?атты, с?йы? с) ?атты, газ д) с?йы?, газ е) ?атты
3. Жылу ?оз?алт?ыштарына жатпайтын ??рыл?ыны белгіле
А) іштен жану ?оз?алт?ыштары в) дизель с) газ турбинасы
д) карбюратор е) реактивті ?оз?плт?ыш
4. Іштен жанатын ?оз?алт?ыштарыны? ж?мыс жасалатын тактісі-
А) сору в) сы?у с) ж?мысты? ж?ріс д) шы?у е) сы?у ж?не ж?мысты? ж?ріс
5. Автомобиль ?оз?алт?ышында ж?мыс денесіні? ?ызметін ат?аратын
А) отын жан?анда пайда болатын газдар в)бензин с) ауа д) поршень е) цилиндр
6. «С?йы? денеден не??рлым жылы денеге жылуды? ?здігінен ?туі м?мкін емес» т?жырымы б?л –
А) термодинамиканы? бірінші за?ы
В) термодинамиканы? екінші за?ы
С) термодинамиканы? ?шінші за?ы
Д) энергияны? са?талу за?ы
Е) энергияны? т?рлену за?ы
7. Барлы? планеталарды? осьтеріне ?арай айналуы ба?ытына ?арсы ба?ытта ?з осіні? айналымында айналатын Жер тобыны? планетасы
А) Меркурий в) Шолпан с) Жер д) Марс е)Ай
8. Жылу машиналарында болатын айналу-
а) отынны? ішкі энергиясы механикалы? энергия?а айналады.
В) отынны? ішкі энергясы электр энергиясына айналады
С) отынны? ішкі энергиясы жары? энергяисына айналады
Д) жылу энергиясы механикалы? энергия?а айналады
Е) жылу энергиясы механикалы? ж?не электр энергиясына айналады.
Жауаптары:
- С 2- С 3- Д 4- С 5-А 6- В 7- В 8- А
?осымша тапсырма (есептер)
№1
К?лемі 1 л суды ж?не 1 л ауаны 1МПа ?ысым?а дейін сы??ан. ?ай кезде ж?мыс жасалады?
№2
Т?ра?ты 2 МПа ?ысымда?ы газ 2 л-ден 12 л-ге дейін ?л?ая отырып, ?анша ж?мыс жасайды?
№3
Газды? к?лемі 0,3 м3-тен 600 л –ге дейін ?л?ай?анда, 400 Дж ж?мыс жасал?ан. Егер газ ж?мыс жасау процесі ?згермесе, онда оны? ?ысымы ?андай?
№4
Газ ?л?ай?анда 600 Дж ж?мыс жаса?ан. Процесс барысында т?ра?ты ?ысым 4*105 Па-?а те? ж?не ?згермеген болса оны? к?лемі ?анша шама?а ?згерген?
№5
К?лемі 20л, ?ысымы 80 кПа-?а те? газ ?л?ай?анда, 496 Дж ж?мыс жасал?ан. Со??ы к?лемі ?андай?
№6
18,9 Мдж ж?мысты орындау ?шін 1,5 кг дизель отынын жа?атын трактоды? П?К-ін аны?та?дар.
№7
Машинаны? ?оз?алт?ышында 0,23ГДж пайдалы ж?мыс ?ндіру ?шін 2 кг бензин ж?мсалады. Осы ?оз?алт?ышты? П?К- ін табы?дар.
- ?йге тапсырма
Жылу машиналары тарауын ?айталау
- Ба?алау
