Батыс ?аза?стан облысы
Казталов ауданы
Казталовка ауылы
Алма Оразбаева атында?ы ОЖББМ
Физика п?ні м??алімі Ш?йнішбаева Н.Д.
9 «Б» сынып
Мерзімі 24.11.15.
Саба? 22
Саба?ты? та?ырыбы
§21. Реактивті ?оз?алыс. (К.Э. Циолковсийді? ?ылыми е?бектеріні? ма?ызы. Зымыран. ?арыш саласыны? жетістігі)
Ма?сат
а) О?ушыларды раективті ?оз?алысты? ашылу тарихы, зымыранны? ??рылысы ж?не ж?мыс істеу принципімен таныстыру. О?ушылар?а жетелеу с?ра?тарын ?оя отырып, ?арыш туралы білетін м?ліметтерімен б?гінгі алатын білімді байланыстыру.
б) Реактивті ?оз?алысты? таби?ат пен техникада?ы ма?ызы, ?арышты игеру тарихынан м?ліметтер бере отырып,о?ушыларды? ой-?рісін дамыту. Реактивті ?оз?алысты сипаттайтын за?дылы?ты ??ыну.
С) Ал?ан білімді пайдаланып, о?ушыны? де?гейіне орай дайындал?ан тапсырманы орындап, ал?ан білімді ?мірде, практикада ?олдана алу?а ?йрену.
К?тілетін н?тиже
О?ушылар білуге тиіс
1. Реактивті ?оз?алысты? ма?ызын.
2. Реактивті ?оз?алыс кезіндегі денелерді? алатын жылдамды?ын, импульсін есептеу формулаларын пайдаланып ?орытынды жасайды.
3. Та?ырыпты ашып, формулаларды ?олданып, есептер шы?ара алады.
Саба?ты? типі
Жа?а саба?
Тапсырма
Топты? ж?мыс — зерттеу ж?мысы. М?ліметпен б?лісу.
Жеке ж?мыс — есептеулер жасай алуы, ж?мысты ?орытындылау.
?зара ба?алау жасай алуы.
Саба?ты? к?рнекілігі мен ?ажетті ??ралдар:
О?улы?, ресурс пара?тары, АКТ интернет желісі, ба?алау пара?тары, есептер жина?ы, слайд-презентация.
?діс-т?сілдер
Диалогты? о?ыту, зерттеушілік ??гіме, ке?ейтілген тапсырмалар, жо?ары, т?мен д?режелі с?ра?тар, «Ойлан.Ж?птас.Б?ліс», «Серпілген сауал»
П?наралы? байланыс
физика, астрономия, а?ылшын тілі, география, ?аза? тілі, тарих
Саба?ты? барысы
Саба?ты? кезе?дері
М??алімні? ?рекеті
О?ушыны? ?рекеті
?йымдастыру б?лімі
(5 мин)
?йымдастыру (1 мин)
Саба?ты? ма?сатымен таныстыру
Саба??а ?зірліктерін тексеру (1 мин)
Сыныпты 3 топ?а б?лемін. (т?рлі-т?сті стикер ар?ылы)
?й ж?мысы «Серпілген сауал» ?дісімен тексеріледі.
(5 мин).
М??аліммен амандасады. О?ушылар саба? ??ралдарын тексеріп, орналасады. Саба??а зер салады.Топтар?а б?лінеді. ?йден о?ып келген білімді сауалдар ар?ылы к?рсетеді.
?р о?ушы жеке ж?мыс жасайды.
Презентация
(8 мин)
Білім тексеру с?ра?тары. (серпілген сауал), ?р топ?а с?ра?тар жазыл?ан стикерлерді шашып жіберемін, ?р о?ушы ал?ан с?ра?ы ?арсы топ?а ?ояды, топтар арасында диалог орнайды. (5 минут)
1.Т?йы? ж?йе деп ?андай ж?йені айтамыз?
(т?йы? ж?йе деп сырт?ы к?штер ?рекет етпеген жа?дайда ж?йеге енетін денелер бір –бірімен ішкі к?штер ар?ылы ?ана ?рекеттесетін ж?йені айтады)
2.Импульсті? са?талу за?ын т?жырымда?дар.
(Т?йы? ж?йедегі ?зара ?рекеттесетін денелер импульстеріні? ?осындысы ?згермейді (са?талады)
3.Дене импульсі дегеніміз не?
(Денені? массасы мен оны? ?оз?алыс жылдамды?ыны? к?бейтіндісіне те? болатын физикалы? шама дене импульсі деп аталады.)
4.К?ш импульсі дегеніміз не?
(к?ш пен оны? ?рекет ету уа?ытыны? к?бейтіндісі к?ш импульсі деп аталады)
5.К?ш импульсі мен дене импульсіні? арасында ?андай байланыс бар?
(Дене импульсіні? ?згерісі к?ш импульсіне те?)
6.Дене импульсі ?андай ?ріппен белгіленеді?
(р)
7.Дене импульсіні? ХБЖ-гі ?лшем бірлігі?
(кг*м/с)
8.К?ш импульсіні? ?лшем бірлігі?
(Н*с)
9.Дене импульсі ?андай шама?
(векторлы? шама)
10.?атты тебілген футбол добын то?тату о?ай, ал т?бешіктен тіпті баяу жылжып келе жат?ан автомобильді то?тату о?ай?а со?пайды. Не себепті?
(себебі, оларды? ?оз?алыс м?лшері денені? массасы мен жылдамды?ына байланысты)
1 кезе?. «Ой ?оз?ау»
Жа?а саба?ты бастау ?шін ?ойылатын с?ра?тар.
- Импульсі? са?талу за?ы техника мен таби?атта?ы кейбір тіршілік иелеріні? ?оз?алысы ?шін ?ажет екен. Ендеше, б?гінгі саба?ымызда осы ж?нінде білетін боламыз. Б?гінгі саба?ты? та?ырыбы, реактивті ?оз?алыс.
«Серпілген сауалды» ?а?ып алып с?ра?тар?а ойланып жауап береді
О?ушылар ?ткен та?ырыпты естеріне т?сіреді.
О?ушылар ?з бетінше 1 минут уа?ыт аралы?ында ?ойыл?ан с?ра??а тез жауап береді.
Жа?а та?ырыпты жазады.
Негізгі б?лім
(3 мин)
(10 мин)
(2 мин)
(7 мин)
Б?гінгі к?ні, реактивті ?оз?алыс принципін пайдалану адамны? бір кездегі арманы мен ?иялы бол?ан тылсым ?леммен тілдесе бастауына ?келді.
Реактивті ?оз?алыс принципі са?атына бірнеше мы?да?ан километр жылдамды?пен ?оз?алатын ?ша?тарды, жерді? жасанды серіктерін, планетааралы? саяхат жасайтын ?арыш зымырандарын жасау?а м?мкіндік ту?ызды. Адам баласыны? ?ырыш ке?істігіне шы?уы ?шін ас?ан кеме?герлік, аса ыжда?атты есеп, ?те к?рделі техника ж?не ас?ан ерлік ?ажет. Соны? б?рі де ?азіргі кезде ж?зеге асты. Енді о?ушылар толы? м?ліметті ?здері? топта тал?ылап, келесі топтар?а презентациялап т?сінік бересі?дер. Ендеше ж?мыс?а кіресеміз. Топты? ережесін са?таймыз.
Топты? ж?мыс.
2 кезе?. «Ма?ынаны ажырату» (Конверт- с?ра? ?дісі)
Сыныпта?ы 3 топ?а м?тіндерді тарату ( О?ушылар флипчартка жазып, постер ?ор?айды)
І топ. «Зымыран»
Реактивті ?оз?алыс- импульсті? са?талу за?ыны? к?рінісі.
ІІ топ. «Бай?о?ыр»
?арышты игеру жетістіктері мен зымыран ?оз?алысы принципі. ?арышкерлер.
ІІІ топ. «?арышкер»
Зымыранда ?олданылатын отын т?рі мен к?п сатылы зымырандар.
(?р топ постерлеріне «Екі ж?лдыз, бір ?сыныс» )
Аны?тама: Денені? бір б?лігі одан ?андай да бір жылдамды?пен б?лініп шы??ан кездегі ?оз?алысы реактивті ?оз?алыс деп аталады.
Массасы М-m болатын зымыран ?абы?ы модулі бойынша те?, біра? газ импульсі ба?ытына ?арама – карсы ба?ыттал?ан (М-m)v2 импульс алады, v2 зымыран ?абы?ыны? жылдамды?ы. Сонда mv1=-(M-m)v2 болады.
Ал б?дан, М?нда?ы : -зымыран ?абы?ыны? жылдамды?ы М-m-?абы?ты? массасы. атылып шы??ан газ жылдамды?ы.
3-кезе? «Реактивті ?оз?алыс» та?ырыбында слайд к?рсете отырып жа?а саба?ты толтырамын.
1.Реактивті ?оз?алыс мысалдары.
2.?арышты игеру жетістіктері.
3.Т???ыш жасанды жер серігі бізді? еліміздегі ?арыш айла?ынан 1957 ж. 4-?азанда ?шырылды.
4. ?арышты игеруді? ма?ызы.
- ЖЖС байланыс ?шін ?олдану. Телефон мен телевизиялы? байланысты? ж?зеге асырылуы. Я?ни, жасанды серіктер ?арышты? байланысты ?амтамассыз етеді. ?арыш ке?істігіндегі жерді? ?стінен ж?здеген серіктер ?шып ж?р. Оларды? біреулері радио ж?не телевизиялы? байланысты, бас?алары Жерге ауа-райы туралы а?парат жібереді, ал ?шіншілерін ?ылыми зерттеулер немесе ?скери ма?саттарда ?олданады. Кейбір серіктер секундына 8 шы?ырым жылдамды?пен ?шып, ?дайы ?оз?алыста болады. Ал бас?алары Жерді? тек бір ауданыны? ?стінде орналасады. Байланыс Жасанды серіктер радио тол?ындарды жіберу ар?ылы телеграмма-сообщение, телефонограмма, ?ялы телефондармен с?йлесулер ж?реді, факстер, интернетке шы?у?а болады.
- Жасанды серіктерді те?із навигациясы мен ?скери ма?сатта.
- Метереологияда алдн ала ауа-райын болжау, Использование спутников в метеорологии и атмосферада?ы болып жат?ан ?згерістерді аны?тау ?шін.
- ?ылыми зерттеулер ж?ргізу, таби?и ресурстарды аны?тауда.
- ?арышты зерттеу ж?не К?н ж?йесіндегі бас?а денелерді? физикалы? таби?атын зерттеуге ?олданылады.
5.?аза? ?арышкерлері.
?осымша материал: «Сен білесі? бе?»
1.Неліктен космодром «Бай?о?ыр» деп атал?ан?
1961 жылы 12 с?уірде Ю.А. Гагарин ?аза? жерінен космос ?леміне ?шып шы?ып, бірден бірнеше д?ркін д?ниеж?зілік рекордтар жасады. Сол к?ні халы?аралы? авиация ж?не космонавтика ?йымдары Гагаринні? рекордтарын ресми тіркеу ?шін на?ты ?ай жерден ?шып шы??анын айты?ыздар деп талап ?ойды. Сонда осы уа?ыт?а дейін ??пия болып келген Сырдария жа?асында?ы Т?ретам станциясынан ?ш?анын білдірмеу ?шін, сол жерден тура солт?стікке ?арай орналас?ан Жез?аз?ан жеріндегі, ?арса?бай ?асында?ы Бай?о?ыр елді- мекені айтылды. Т???ыш ?арышкер ?шып шы??ан жер «Бай?о?ыр» деп аталып, ?аза? с?зі ?лемге тарап кетті.
2.?лемдік рекордтарды тізетін Гиннес кітабына аты жазыл?ан т???ыш ?аза? ?арышкері?
Т. М?сабаев. 1994 ж. 126 т?улік бойы космос ?лемінде ?шып ж?рді. 1998 ж. Орбитада 7 ай бойы ж?ріп, 7 рет ашы? аспан ?леміне шы?ты. Бас ая?ы 30 са?атын космосты? ?ара т???иы?ымен бетпе-бет ?ткізді.
3-кезе?. О?улы?пен ж?мыс.
- С-де?гей.
18-жатты?у. («Есептей білгенні? есесі т?гел»)
?р топ?а карточкамен есептер беру
2) В-де?гей.
- Зат есім. ?арышкер
- Аны?тауыш. Батырсы?, т?зімдісі?
- Етістік .?ызы?асы?, зерттейсі?, ?шасы?
- С?з тіркесі. ?арыш?а м??гі жол аш?ан
- Синоним. Адам
3)А-де?гей. (кесте толтырады)
С?йкестендір:
Физикалы? шама
Белгіленуі
?лшем бірлігі
Формуласы
Дене импульсі
К?ш импульсі
Жылдамды?
Дене массасы
Топпен бірігіп ж?мысты?.
О?ушылар ты?дайды,
О?ушылар топ болып схемасы бойынша тізбек ??рады, т?жірибені? барысын не к?ргенін ой елегінен ?ткізіп бір бірлерімен ж?птасып диалог ??рады, сосын талдайды
1)Д?птерге жа?а м?ліметтерді жазып алады.
2)?р топ берілген м?тінмен танысып, постер ??рады.
3)?р топ м?шелері постермен таныстырады.
4)2 ?сыныс пен ж?лдыздарын айтады.
5)Бір-бірін ?ол шапала?тап, ?олдап отырады.
Жа?а та?ырыптан ал?ан білімді толы?тыру ?шін, та?та?а шы?ып есептер шы?арады.
Импульсті? са?талу за?ын пайдаланып есептер шы?арады, ?р о?ушы жеке ж?мыстанады.
С, В де?гей о?ушылары есептерді шы?арады.
А де?гейдегі о?ушы ізденіп, кестені толтырады,д?птерге жазады
Саба?ты ?орытындылау
(10 мин)
Бекіту - ( 5 мин). О?ушыларды? алдына ?ой?ан ма?сатыны? орындал?анын с?рау.
- Зымыран ?алай ?оз?алады?
- Реактивті ?оз?алыс дегеніміз не?
- ?андай ма?сатпен зымырандар к?псатылы болып жасалады?
- Реактивті ?оз?алыс жылдамды?ы ?андай шамалар?а байланысты?
- ?арышты зерттеудегі ?андай жетістіктерді білесі?дер?
Саба? бойынша рефлексия (3 мин)
1. ?з алды?а ?андай ма?сат ?ойды??
2. Ол ма?саты? орындалдыма?
3. ?з ж?мыстары?ды ба?ала?дар.
Ал жаса?ан ж?мыстары?ызды? ба?асын, д?птерлері?ді тексеріп бол?асын ?оямын.
Ба?алау. ?зара ба?алау жасатамын, Формативті, суммативті ба?алаймын.
?/т (2 мин) § 21, 18-жатты?у.
«Мені? ?иялымда?ы ?арыш» та?ырыбында эссе жазу
Рахмет. Саба? ая?талды.
М??алімні? с?ра?ына жауап береді, ?зара бір-біріне с?ра? ?ояды
Рефлексия пара?ын толтырады.
?й тапсырмасын жазып алады.
