7-сынып. Ауырлы? к?ш ?рекет ететін денені? потенциалды? энергиясы. Деформациялан?ан серіппені? потенциалды? энергиясы.

І топ

Жер бетінен 3,5м биіктікке көтерілген массасы 6 кг дененің потенциалдық

энергиясын анықтаңыз.

Массасы 60 кг денеге 1200Дж энергия шамасымен қандай биіктікке шығаруға

болады?

ІІ топ

9 м/с жылдамдықпен қозғалатын 6кг дененің кинетикалық энергия неге тең?

20 м/с жылдамдықпен қозғалған дененің кинетикалық энергиясы 400Дж

болса,оның массасы:

ІІІ топ

Тік жоғары 10 м/с жылдамдықпен лақтырылған массасы 400 г дененің ең жоғарғы

көтерілу нүктесіндегі кинетикалық энергиясы.

Массасы 12 кг денені 6 м биіктікке көтрілдегі потенциалдық энергиясы қандай

болады?

ІV топ

Массасы 20 кг денені көтергенде 4000 Дж жұмыс жасалса, дене көтерілген биіктік

қандай болады? g = 10 Н/кг

20 м/с жылдамдық қозғалған дененің кинетикалық энергиясы 400 Дж болса,

масссасы неге тең?

Салауатты тамақтану - халық денсаулығын , балалардың дұрыс өсуі мен дамуын қамтамасыз ететін , физикалық және ақыл –ойдың дұрыс дамуын , жұмысқа қабілеттілікті нығайтатын , алиментарлық аурулардың алдын алу, әлеуметтік – экономикалық дамуды , ұлттық қауіпсіздігін анықтайтын бірден-бір және басты факторлары болып табылады.
Тамақтану сауаттылығының бес негізі бар:
1) Тамақ құрамында негізгі қоректік заттардың болуы (белок, май, көмірсу);
2) Тамақ рационында қосымша заттардың болуы (витаминдер, микроэлементтер);
3) Тамақ нәрлігі адам жасына, денсаулық күйіне, табиғат климатына байланысты;
4) Тәулік бойынша тамақтану тәртібінің мөлшерін сақтау;
5) Тамақтанудың санитарлық – гигиеналық нормаға сай болуы.

Біздің ағзамызға тағаммен бірге көп мөлшерде мынадай заттектер түсіп отыру қажет: белок, май, көмірсу, дәрумендер, микроэлементтер, минералды заттектер. Ол өз кезегінде ағзамыздағы тіндер мен жасушалардың үнемі жаңарып, дамуын қамтамасыз етеді және де энергия көзі болып табылады. Адамның тұтынатын тамағы, яғни ішетін асы оның жұмсайтын энергиясымен сәйкесу керек.
Дұрыс тамақтанудың негізгі ұсыныстары
1. Бір ғана азық-түлік ағзаның қажеттілігін өтей алмайды, сондықтан да тағамның әртүрлілігі өте маңызды. Тамақ әр түрлі болуы үшін азық-түліктің түрін көбейтіп қана қоймай, сондай- ақ олардан түрліше тағамдар дайындау қажет;
2. Бір рет қабылдаған ас мөлшері 300-500 гр жеткілікті, ал бір күндік тағамның калориясы 1600-1800 ккал-ны құрауы керек ( ал ауыр жұмыс істейтіндер үшін 2400-2800 ккал);
3. Міндетті түрде тағам рационынан тез дайындалатын тағамдарды (фаст-фуд) , қойытылған сүт (сгущенка), қант, шұжық, және т.б әртүрлі қытырлақтарды алып тастау керек;
4. Көкөністер мен жемістерді тәулігіне бірнеше рет тұтыну керек (400 гр-нан көп) . Көкөністер мен жемістер –антиоксиданттардың , фолий қышқылының , темір, дәрумен және минералды заттектердің көзі және де жоғарғы қан қысымының, атеросклероз және т.б жүрек- қан тамыр ауруларының даму қауіпін төмендетеді;
5. Орта есеппен күнделікті 1,5-2 литр таза, фильтрленген , газдалмаған су ішу ұсынылады. Судың жеткіліксіздігінен қан тамырларында өзгерістер болады, олар тарылады да артериялық қысымның жоғарылауына әкеледі. Ал егер су жеткілікті мөлшерде түссе, онда қан тамырлары кеңейіп, қысым орнына келеді және де ағзаны жасартады. Сырттай бұл әжімдердің тегістелуімен және тері серпімділігінің жақсаруымен көрінеді. Бірақ бұдан да маңыздысы, суды қабылдау арқылы , ми қызметінің , ақыл-ой мен есте сақтау қабілетінің жақсаруына әсер етеді. Сондықтан, судың тапшылығы бас миының белсенділігін төмендетеді.
6. Майлылығы аз сүт өнімдерін күнделікті қолдану керек (кефир, ірімшік, сүзбе, йогурт және т.б). Сүт өнімдері сүйектер мен тістерді нығайту үшін кальцийдің негізгі көзі болып табылады;
7. Майлы еттерді майсыз еттерге алмастыру . Балықты аптасына 2 рет қолдану керек. Балық құрамында жүрек-қан трамыр жүйесіне пайдалы қанықпаған май қышқылдары және дәрумендер бар. Сондай-ақ белоктың көзі ретінде ас бұршақтарын қолдану;
8. Нан, консервіленген және басқа да азық-түліктер құрамындағы тұзды қоса есептегенде тәулігіне тұздың мөлшері 6 гр-дан аспауы керек. Консервілер, тұзды, тұзға кептірілген азық-түліктерді күн сайын қолдануға болмайды. Тағамдарды аз тұздау керек және йодталған тұзды қолдану қажет;
9. Жеңіл сіңетін көмірсулардың(қант, бал, тосап, конфенттер және басқа да тәттілер) мөлшері күнделікті қолданатын калорияның 10 % аспауы керек.
Тағам құрамындағы заттектердің жеткіліксіздігі және дұрыс тамақтанбау алиментарлық аурулардың өсуіне (жүрек-қан тамыр аурулары (атеросклероз, миокард инфаркті, инсульт), қант диабеті, рак , семіздік , остеопороз , теміртапшылықты анемия және йод тапшылығы және де т.б аурулар ) және де балалардың физикалық және ойлау қабілетінің төмендеуіне алып келеді. Артық тамақтану, не аз ас ішу, жалпы дұрыс тамақтанбау - қоғамдағы аурулардың 60 пайызының негізгі себебі болып табылады.

Тамақтану режимін сақтау өте маңызды.
Тамақтану режимі мыналарды қамтиды: тамақты қабылдау мезгілдігі, тамақ қабылдау аралығындағы үзіліс. Күнделікті төрт реттік тамақтану керек, оның екеуі міндетті түрде ыстық ас болуы қажет. Тамақты күн сайын белгілі бір сағаттарда ішу маңызды. Бұл жағдайда ағзада уақытқа шартты рефлекс қалыптасады, яғни тамақ ішу белгіленген уақытта асқазан сөлі көбірек бөлінеді, тәбет ашылады, тамақты жақсы қорытуға жағдай жасалады. Асқазан ішілген тамақтан шамамен 4 сағат шамасында босайды, сол себепті тамақ ішудің арасы 3-3,5 сағаттан кем және 4-4,5 сағаттан аспауы керек . Тамақты жиірек ішкен сайын асқазан –ішек жолдары жұмысының ырғағы бұзылады. Егер тамақ ішу аралығында үзіліс өте ұзаққа созылып кетсе, онда күшті ашығу сезімі туындайды және оны қанағаттандыру үшін көп тамақ ішу қажет болады, бұл да асқазанның қорытуын киындатады. Төрт мезгіл тамақтану кезінде тәуліктік рационды бөлу күн тәртібіне және әдеттенуіне байланысты істеледі. Рационды мынадай тәртіппен бөлу анағұрлым тиімді: таңертеңгі асқа 25%, түскі ас 35%,сәскелік ас 15%, кешкі ас 25%. Ақырғы тамақ қабылдау уақыты ұйқыға дейін 3 сағат бұрын болуы тиіс.

Осы табиғаттың игілігін күн сайын пайдаланатын болайық және өзімізді керемет көңіл-күймен , сымбатты дене бітімімен және де келешекте ауыр сырқаттардан сақтауды қамтамасыз етейік. Дұрыс тамақтаныңдар және салауатты өмір сүріңіздер!

Қолданылуы.

Энергия жалпы тіршілік көзі. Яғни энергияны қазіргі заманда барлық өндіріс саласында пайдаланып келеді. Тұрмыста органикалық отын (тас, көмір, мұнай, газ, ағаш т.б) туралы мәселе көп кездеседі. Осы энергия көздері арқылы адамзат күнкөрісі жақсаруда. Бірде бір техника энергиясыз қозғалысқа келіп жұмыс істей алмайды.

ІІІ топ. Венн диаграммасы.

Кинетикалық және потенциалдық энергиялардың ұқсастығы

IV топ. 5 жолды тұжырым.

1. Зат есім. Не?

2. Сан есім. Неше?қанша?

3. Сын есім. Қандай?

4. Етістік. Не қылды, не істеді?

5. Тақырыптың синонимі немесе зат есімнің синонимі.

ІІ топ. Энергия жалпы тіршілік көзі. (энергияның қолданылуын постермен қорғау)

І топ. Адамның тұтынатын тағамы мен оның жұмсайтын энергиясының сәйкес келуі.

№ 3 жалпы орта білім беретін қазақ

мектебі.

« Дененің қозғалу бағытында әрекет ететін күштің жұмысы. Қуат »

Тамағы тоқтық,

жұмысы жоқтық

аздырар адам баласын.

/ Абай /

Денені бір орыннан екінші орынға апаруда күштің істеген

жұмысы механикалық жұмыс деп аталады.

Жұмыс = күш × жол яғни

A – жұмыс ( Дж )

F – күш ( Н )

S – жүрілген жол ( м )

Жұмыс күштің және жүрілген жолдың көбейтіндісіне тең деп

айта аламыз.

Жұмыстың бірлігі XIX ғасырда өмір сүрген ағылшын ғалымы

Д.Джоульдің құрметіне Джоуль деп аталады.

Жұмыстың Джоульден үлкен де,

кіші де бірліктері бар.

1 килоджоуль(1кДж)=1000 Дж=10 3 Дж

1 миллиджоуль(1мДж)=0,001 Дж=10 -3 Дж

1 микроджоуль(1мкДж)=0,000001 Дж=10 -6 Дж

Есте сақта!

1. Егер күш бар болып, орын ауыстыру жоқ

болса, онда жұмыс та болмайды.

2. Егер денеге күш әсер етпесе, бірақ дене

инерциясымен қозғалатын болса, мұндай

жағдайда да жұмыс істелді деп есептелмейді.

Жұмыс өмірді ұзартады,

Жалқаулық – қысқартады.

.

Скалярлық шама

A

Динамометр, сызғыш

Жұмыстың орындалу жылдамдығын сипаттайтын шама қуат деп аталады.

Қуатты табу үшін істелген жұмыстың шамасын сол жұмысты істеуге кеткен уақытқа бөлу керек:

немесе

Мұндағы: қуат, жұмыс, жұмыс істеуге кеткен уақыт.

Қуаттың өлшем бірлігіне 1 секундта істелетін 1 джоуль жұмыс алынады.

Қуаттың мұндай бірлігін бу машинасын ойлап тапқан ағылшын ғалымы Джеймс Уаттың (1736-1819) құрметіне ватт деп атайды (қысқаша Вт деп белгіленеді). Сонымен,

немесе .

Қуаттың үлкен де,

кіші де бірліктері бар.

«Тірек сөз » тапсырмасы:

Сәйкестендіру

/еселік,үлестік бірліктерді анықтау/

1 МДж = 10 6 Дж 2 мкВт =2·10 -6 Вт

5 кДж =5·10 3 Дж 6 мДж =6·10 -3 Дж

11 кВт =11·10 3 Вт 4МВт =4·10 6 Вт

Сөз тізбегі / Жұмыс – келесі сөз бастапқы сөздің соңғы әрпінен басталуы керек/

Жұмы с с аға т т ермомет р

р адиу с с алма қ қ ысы м

м асс а

Feedback Sandwich «Кері байланыс Сэндвичі» немесе «Ынталандыру Сэндвичі»

1 қатпар– позитивті ұсыныс, не ұнады;

2 қатпар – конструктивті сын, нені жақсарту керек және оны қалай жақсарту керек;

3 қатпар – мынадай сөздер арқылы позитивті ұсыныс: маған ұнады бірақ, келесіде…

Есептер қаласы

Машина 72 км/сағ жылдамдықпен бірқалыпты қозғалып келеді.Егер оның моторының тарту күші 2000 Н болса,онда ол 10 с-та қанша жұмыс атқарады.

Берілгені Х.Ж. Шешуі Есептеу

υ =72 км/сағ 20 м/с A=F·S

F=2000 Н S=υ·t

t=10 с A=F·υ·t

A=?

Есептер қаласы

Машина 72 км/сағ жылдамдықпен бірқалыпты қозғалып келеді.Егер оның моторының тарту күші 2000 Н болса,онда ол 10 с-та қанша жұмыс атқарады.

Берілгені Х.Ж. Шешуі Есептеу

υ =72 км/сағ 20 м/с A=F·S A=2000Н·20м/с·10с=

F=2000 Н S=υ·t = 400 кДж.

t=10 с A=F·υ·t

A=?

Кім жылдам

/кесте толтыру /

А (Дж)

F ( Н )

3

75

S (м)

120

12

6

15

Кім жылдам

/кесте толтыру /

А (Дж)

36

F ( Н )

3

75

S (м)

120

5

12

6

15

20

Кім алғыр. / Ж -дан басталатын физикаға байланысты сөздер табу/

Ж .....................

Ж......................

Ж......................

Ж......................

Ж ......................

Ж ......................

Ж .......................

Кім алғыр. / Ж -дан басталатын физикаға байланысты сөздер табу/

Ж ылдамдық

Жол

Жұмыс

Жарық

Жұлдыздар

Жылу

Жер

Есеп шығару.

Көлемі 0,5 м 3 , тығыздығы 2500 кг/ м 3 гранит

плитаны 20 м биіктікке көтергенде

істелетін жұмысты есепте.

Берілгені Шешуі Есептеу

V= 0,5 м 3 A=FS

ρ=2500 кг/ м 3 m=ρV

h= 20 м F=mg

g=10Н/кг S=h

A=? A=ρVgh

Есеп шығару.

Көлемі 0,5 м 3 , тығыздығы 2500 кг/ м 3 гранит

плитаны 20 м биіктікке көтергенде

істелетін жұмысты есепте.

Берілгені Шешуі Есептеу

V= 0,5 м 3 A=FS A=2500 кг/ м 3 ·0,5 м 3 ·

ρ=2500 кг/ м 3 F=mg ·10Н/кг·20м=250 кДж

h= 20 м m=ρV

g=10Н/кг S=h

A=? A=ρVgh

«Жұмыс» сөзжұмбақ шешу

Ж

Ұ

М

Ы

С

Сұрақтары:

1. Жолдың уақытқа қатынасына тең шама

2. Метрмен өлшенетін физикалық шама

3. Кез келген заттың ең ұсақ бөлшегі

4. Архимед күшінің басқаша атауы

5. Уақыттың өлшем бірлігі

«Жұмыс» сөзжұмбақ шешу

Ж

ы

Ұ

л

з

М

д

Ы

ы

о

а

ғ

С

н

л

ы

е

е

м

д

д

к

к

с

ы

қ

у

т

ы

у

н

қ

л

ы

д

а

р

у

ш

ы

Сұрақтары:

1. Жолдың уақытқа қатынасына тең шама

2. Метрмен өлшенетін физикалық шама

3. Кез келген заттың ең ұсақ бөлшегі

4. Архимед күшінің басқаша атауы

5. Уақыттың өлшем бірлігі

Ассоциация

Жұмыс

Ассоциация

А

Дж

Жұмыс

қозғалыс

еңбек

скаляр шама

күш

A=F·S

Физикалық шамаларды анықтау. (семантикалық кесте )

Физикалық шамалар

тығыздық

m

A

жол

ρ

күш

S

уақыт

V

жұмыс

көлем

t

масса

F

жылдамдық

P

үйкеліс коэффиценті

μ

қысым

υ

Физикалық шамаларды анықтау. (семантикалық кесте )

Физикалық шамалар

m

тығыздық

A

жол

ρ

күш

+

S

уақыт

V

қысым

көлем

+

t

F

жұмыс

P

масса

+

μ

жылдамдық

+

+

+

үйкеліс коэффиценті

υ

+

+

+

+

Еңбек – бәрін де жеңбек.

“ Бизнесмендер” тобының тапсырмасы

1.Курс қанша /өлшем бірліктерді байланыстыру/

2.Есеп шығару.

3.”Байлықтың кілті ”

4.Ақша санау /еселік,үлестік бірліктерді анықтау/

5.Сөз тізбегі /Жұмыс – келесі сөз бастапқы сөздің соңғы әрпінен басталуы керек/

Курс қанша / өлшем бірліктерді байланыстыру/

1 км = .........м 1 т = .........кг

1 л = ......... м 3 1 сағат = .........с

1м = .........мм 1 кг = .........г

Курс қанша / өлшем бірліктерді байланыстыру/

1 км = 1000 м 1 т = 1000 кг

1 л = 10 -3 м 3 1 сағат = 3600 с

1м = 1000 мм 1 кг = 1000 г

Есеп шығару

Массасы 2 кг орындықты 5 м жерге орын

ауыстырғанда баланың істеген жұмысының

шамасы неге тең?

Берілгені Шешуі Есептеу

m=2 кг A=FS

S=3 м F=mg

g=10 Н/кг A=mgS

A=?

Есеп шығару

Массасы 2 кг орындықты 5 м жерге орын

ауыстырғанда баланың істеген жұмысының

шамасы неге тең?

Берілгені Шешуі Есептеу

m=2 кг A=FS A= 2кг·10Н/кг·3м=

S=3 м F=mg = 60 Дж.

g=10 Н/кг A=mgS

A=?

“ Байлықтың кілті ”

......... бар жерде ,......... бар.

“ Байлықтың кілті ”

Бірлік бар жерде , тірлік бар.

Ақша санау /еселік,үлестік бірліктерді анықтау/

1 МДж = .......Дж 2 мкН = .......Н

5 кН = .......Н 6 мДж = .......Дж

7 мкПа = .......Па 4МПа = .......Па

Сөз тізбегі / Жұмыс – келесі сөз бастапқы сөздің соңғы әрпінен басталуы керек /

Жұмыс с...........

Ерінбей еңбек етсең,шыдап егер, Тікен де гүлге айналып шыға келер.

Бұл өмірге келген әрбір адамның

алдында үлкен үш жұмыс тұр:

1. Үй тұрғызу / отбасы туралы екі мақал айту /

2. Ағаш отырғызу / табиғат туралы екі мақал айту/

3. Бала тәрбиелеу / мінез-құлық туралы екі мақал айту /

Еңбек сүйсең, жасыңнан, Бақыттысың, жас ұлан!

Талап, еңбек, терең ой,

Қанағат, рақым, ойлап қой –

Бес асыл іс көнсеңіз.

/ Абай /

Бүгінгі сабақта ерінбей еңбектенгендерің үшін

көп рахмет.

Өмірде мақсат – мұраттарыңа жетіңдер.