Саба? та?ырыбы: «Астрономия – аспан денелері туралы ?ылым. ?лемні? ??рылымы ж?не дамуы туралы т?сініктер»
Саба?ты? ма?саты:
1. Білімділік: О?ушыларды? таным ?абілеттерін арттыра отырып, та?ырыпты? мазм?нын ашып т?сіндіру.
2. Дамытушылы?: О?ушыларды? білім де?гейін ж?не білім мазм?ныны? т?ра?тылы?ын мен оны игерудегі іскерлік пен да?дыны ?алыптастыру, о?шылардын ?алыптан тыс ойлауына жа?дай жасау,?лем сырына ??ілуге баулу, ал?ан білімдерін п?наралы? байланыста ме?герту.
3. Т?рбиелік: Жауапкершілікке, ойын т?жырымдай білуге, д?йекті баяндай білуге баулу, ізденімпазды??а т?рбиелеу.
К?рнекі ??ралдар: интерактив та?та, презентация, ?алымдарды? портреттері
Саба?ты? т?рі: д?ст?рлі емес-интерактивті саба?.
Саба?ты? типі: жа?а білімді ме?герту саба?ы
Саба? барысы: І.?йымдастыру. ІІ.?й тапсырмасын с?рау.
1. «Физика» атауы нені білдіреді ж?не оны ?ылыми негіздеген ?алымдар кімдер?
2. Физиканы? негізгі ма?саты не?
3. Физика за?дары ?алай ашылады?
4. Физикалы? ??ымдар мен терминдер деген не?
5. Материя, зат, дене ??ымдарыны? ма?ынасы?
6. Неге XX ?асыр ?ылыми- техникалы? т??керіс ?асыры деп аталады?
7. XX ?асырды? е? ірі ?ылыми – техникалы? жетістіктері ?андай? ІІІ.Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Саба?ты? та?ырыбын, ма?сатын хабарлаймын.
· Астрономия грекше астрон – ж?лдыз, номос – за? деген ??ымды береді. Астрономия да физика сия?ты – таби?ат туралы к?не ?ылымдарды? бірі. Оны? дамуына ертедегі адамдарды? т?рмыс – тіршілігіне байланысты ?ажеттілік себеп болды. Ол кезе уа?ытты, ба?ыт – ба?дарды д?л к?рсететін ??ралдар мен жабды?тар болма?ан. Сонды?тан адамдар К?н мен Ай?а, аспанда?ы ж?лдыздар?а ?арап жыл мерзімі мен уа?ытты айыратын бол?ан. С?йтіп практикалы? ?ажеттілік астрономия ?ылымыны? тууына е? басты т?рткі болды. . Астрономия ?арыш ке?істігіндегі жекелеген денелерде немесе денелер ж?йесінде болып жат?ан ??былыстарды зерттейді. Аспан денелеріне: галактикалар, ж?лдыздар, планеталар, оларды? серіктері, астероидтар мен кометалар, метеориттер мен ша? – тоза?дардан т?ратын б?лттар жатады.
· Т???ыш рет аспан денелерін жай к?збен емес, арнайы ??рал – ?лкейткіш оптикалы? т?тікті? ж?рдемімен зерттеген италиян о?ымыстысы Г.Галилей болды. 1608 жылы Голландияда денені ?лкейтетін д?рбі жасал?анын біліп, онымен т?нгі аспанды ба?ылап к?рейін деп шешті. Ол ?зі де бар бол?аны кішісі -3 есе, ?лкені 32 есе ?ана ?лкейтетін оптикалы? т?тіктерді ??растырып, ?лы жа?алы?тар ашты.
Ол: 1. Ай – теп- тегіс «хрусталь шар» емес, жер сия?ты ойпаттар мен ?ыраттардан т?ратынын;
2. Шолпанны? – планета екендігін, ол к?н с?улесін шашырататынын, пішінін ?згертетінін; жерді айналатынын; 3. К?нні? бетінде да?тар бар екенін; ?з осінен айналатынын;4. Алып планета – Юпитерді? т?рт серігін ашты 5. Ай- жерді? таби?и серігі екендігін 6. Жер де бас?а планеталар да К?нді айнала ?оз?алады деді 7. ??с жолыны? орасан мол ж?лдыздардан т?ратынын аш?ан болатын.
Осылайша ол Джордано Бруно мен Николай Коперникті? іліміні? д?рысты?ын д?лелдеп берді. 1633 жылы шіркеу діншілдері сот ?йымдастырып, ?з ілімінен «?айттым» деуге м?жб?р етті.
Физика мен астрономия ?ылымдары бір – бірімен бірігіп таби?ат за?дарын ??ыну?а ж?рдемдеседі. Мысалы, И.Ньютонны? аш?ан Б?кіл?лемдік тартылыс за?ы бойынша денелерді? жерге ??лауы, планеталарды? К?нді айнала ?оз?алуы т?сіндіріледі. К?птеген физикалы? жа?алы?тарды? ашылуы аспан денелерін зерттеумен тікелей байланысты. Мысалы, гелий газы ?уелі К?ннен табылды. Ол спектрлік талдау деп аталатын физикалы? зерттеу ?дісін ?олану ар?ылы аны?талады. Е? ал?аш б?л газ К?н ??рамынан табыл?анды?тан, оны гелий ( грекше гелиос – К?н) деп ата?ан. Кейінірек ол Жердегі ауа ??рамында да бар болып шы?ты. Астрономия нысандарын физикалы? ?дістермен зерттейтін ?ылым саласы – астрофизика деп аталады.Галактика деп б?ріне орта? бір центрден айналатын сансыз мол ж?лдыздарды? алапат ?лкен ж?йесін айтады. Аспанда?ы жай к?збен к?рінетін самса?ан 6000 ж?лдыз Бізді? Галактика деп аталатын бір ?ана галактика?а жатады. Кейде «С?т Жолы» деп те атайтын Бізді? галактикада жай к?зге к?рінбейтін 200 миллиардтай ж?лдыз бар. О?ан аспан к?мбезін белдеулеп жат?ан, шашырап т?гілген с?тке ??сас, а?шыл жола? та кіреді. Б?л жола?ты С?т жолы, ал ?аза?тар ??с жолы деп атайды.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«7 класс. Астраномия »
7 cынып күні_________
Сабақ тақырыбы: «Астрономия – аспан денелері туралы ғылым. Әлемнің құрылымы және дамуы туралы түсініктер»
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: Оқушылардың таным қабілеттерін арттыра отырып, тақырыптың мазмұнын ашып түсіндіру.
2. Дамытушылық: Оқушылардың білім деңгейін және білім мазмұнының тұрақтылығын мен оны игерудегі іскерлік пен дағдыны қалыптастыру, оқшылардын қалыптан тыс ойлауына жағдай жасау,әлем сырына үңілуге баулу, алған білімдерін пәнаралық байланыста меңгерту. 3. Тәрбиелік: Жауапкершілікке, ойын тұжырымдай білуге, дәйекті баяндай білуге баулу, ізденімпаздыққа тәрбиелеу. Көрнекі құралдар: интерактив тақта, презентация, ғалымдардың портреттері Сабақтың түрі: дәстүрлі емес-интерактивті сабақ . Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту сабағы Сабақ барысы: І.Ұйымдастыру. ІІ.Үй тапсырмасын сұрау. 1. «Физика» атауы нені білдіреді және оны ғылыми негіздеген ғалымдар кімдер? 2. Физиканың негізгі мақсаты не? 3. Физика заңдары қалай ашылады? 4. Физикалық ұғымдар мен терминдер деген не? 5. Материя, зат, дене ұғымдарының мағынасы? 6. Неге XX ғасыр ғылыми- техникалық төңкеріс ғасыры деп аталады? 7. XX ғасырдың ең ірі ғылыми – техникалық жетістіктері қандай? ІІІ.Жаңа сабақты түсіндіру. Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлаймын.
Астрономия грекше астрон – жұлдыз, номос – заң деген ұғымды береді. Астрономия да физика сияқты – табиғат туралы көне ғылымдардың бірі. Оның дамуына ертедегі адамдардың тұрмыс – тіршілігіне байланысты қажеттілік себеп болды. Ол кезе уақытты, бағыт – бағдарды дәл көрсететін құралдар мен жабдықтар болмаған. Сондықтан адамдар Күн мен Айға, аспандағы жұлдыздарға қарап жыл мерзімі мен уақытты айыратын болған. Сөйтіп практикалық қажеттілік астрономия ғылымының тууына ең басты түрткі болды. . Астрономия ғарыш кеңістігіндегі жекелеген денелерде немесе денелер жүйесінде болып жатқан құбылыстарды зерттейді. Аспан денелеріне: галактикалар, жұлдыздар, планеталар, олардың серіктері, астероидтар мен кометалар, метеориттер мен шаң – тозаңдардан тұратын бұлттар жатады.
Тұңғыш рет аспан денелерін жай көзбен емес, арнайы құрал – үлкейткіш оптикалық түтіктің жәрдемімен зерттеген италиян оқымыстысы Г.Галилей болды. 1608 жылы Голландияда денені үлкейтетін дүрбі жасалғанын біліп, онымен түнгі аспанды бақылап көрейін деп шешті. Ол өзі де бар болғаны кішісі -3 есе, үлкені 32 есе ғана үлкейтетін оптикалық түтіктерді құрастырып, ұлы жаңалықтар ашты.
Ол: 1. Ай – теп- тегіс «хрусталь шар» емес, жер сияқты ойпаттар мен қыраттардан тұратынын;
2. Шолпанның – планета екендігін, ол күн сәулесін шашырататынын, пішінін өзгертетінін; жерді айналатынын; 3. Күннің бетінде дақтар бар екенін; өз осінен айналатынын;4. Алып планета – Юпитердің төрт серігін ашты 5. Ай- жердің табиғи серігі екендігін 6. Жер де басқа планеталар да Күнді айнала қозғалады деді 7. Құс жолының орасан мол жұлдыздардан тұратынын ашқан болатын.
Осылайша ол Джордано Бруно мен Николай Коперниктің ілімінің дұрыстығын дәлелдеп берді. 1633 жылы шіркеу діншілдері сот ұйымдастырып, өз ілімінен «қайттым» деуге мәжбүр етті.
Физика мен астрономия ғылымдары бір – бірімен бірігіп табиғат заңдарын ұғынуға жәрдемдеседі. Мысалы, И.Ньютонның ашқан Бүкіләлемдік тартылыс заңы бойынша денелердің жерге құлауы, планеталардың Күнді айнала қозғалуы түсіндіріледі. Көптеген физикалық жаңалықтардың ашылуы аспан денелерін зерттеумен тікелей байланысты. Мысалы, гелий газы әуелі Күннен табылды. Ол спектрлік талдау деп аталатын физикалық зерттеу әдісін қолану арқылы анықталады. Ең алғаш бұл газ Күн құрамынан табылғандықтан, оны гелий ( грекше гелиос – Күн) деп атаған. Кейінірек ол Жердегі ауа құрамында да бар болып шықты. Астрономия нысандарын физикалық әдістермен зерттейтін ғылым саласы – астрофизика деп аталады.Галактика деп бәріне ортақ бір центрден айналатын сансыз мол жұлдыздардың алапат үлкен жүйесін айтады. Аспандағы жай көзбен көрінетін самсаған 6000 жұлдыз Біздің Галактика деп аталатын бір ғана галактикаға жатады. Кейде «Сүт Жолы» деп те атайтын Біздің галактикада жай көзге көрінбейтін 200 миллиардтай жұлдыз бар. Оған аспан күмбезін белдеулеп жатқан, шашырап төгілген сүтке ұқсас, ақшыл жолақ та кіреді. Бұл жолақты Сүт жолы, ал қазақтар Құс жолы деп атайды.
Күн – Жерден орташа алғанда 150 млн. км қашықтықта орналасқан.
Ол осы Галактиканың кішігірім жұлдызы.
Жарық Жер бетіне секундна 300000 км жылдамдықпен 8 минутта жетеді.
Жарық бір жылда 9 460 528 405 000км жол жүреді. – осы қашықтық астрономияда бір жарық жылы деп аталады.
Біздің Галактиканың бір шетінен қарсы шетіне жарық 100 мың жылда жетеді. Әлемнің кеңдігі сондай, Біздің Галактикамен шамалас миллиардтаған галактикалар бар. Ал біздің галактикаға жақын көршілес екі галактика бар. Олардың бірін- Үлкен Магеллан Бұлты, екіншісін Кіші Магеллан Бұлты деп атайды. Біріншісінен жарық бізге 169 000 жылда, екіншісінен 180 000 жылда жетеді.
Өткен ғасырдың 20-жылдары Э. Хаббл галактикаларды пішіні бойынша үш топқа бөлген болатын:
1. Жұлдыздарды спираль бойымен орналасқан спиральдық галактикалар;
2. Эллипсоид пішіндес эллипистік галактикалар;
3. Белгілі бір пішіні жоқ бұрыс галактикалар.
Біздің Галактиканың жасы 12 миллиард жылдай. Күн оның спираль бұтағының шеткергі аймағында орналасқан. Күннің пайда болғанына 5 миллиардтай жыл болды. Оның құрамындағы элементтердің ядролық отындарының қоры тағы да 5-10 миллиард жылға жетеді. Көптеген жұлдыздарды төңіректеп олардың планеталары айналып жүреді. Күнді айналатын планеталар мен денелер толығырақ зерттелген. Олардың қатарын Күнге жақындарынан бастап санағанда мына сегіз планета құрайды: 1.Меркурий (Кіші Шолпан);
2. Шолпан;
3 Жер;
4.Марс (Қызыл жұлдыз);
5. Юпитер (Есекқырған);
6. Сатурн;
7. Уран;
8. Нептун. Күнді Нептуннан кейін айналатын 9 – планета саналатын – Плутонды кіші планеталар (астероидтар) қатарына қосайық деген келісім астрономдар арасында 2004 жылы қабылданды.
IV. Бекіту сұрақтары:Тест.
V.Бағалау.
VI. Үйге тапсырма: §3
1.Астрономия нені зерттейді?
а) табиғат құбылыстарын
ә) ғарыш кеңістігіндегі денелер жүйесіндегі құбылыстарды
б) галактикаларды
2. Әуелі күннен табылған газ-
а) сутек ә) оттек б) гелий
3. Астрономия нысандарын физикалық әдістермен зерттейтін бөлігі-
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
4. Әлем кеңістігіндегі ғарыш аппараттарының қозғалысын зерттейтін -
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
5. аспан денелерінің пайда болуын және дамуын зерттейтін -
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
6. Г
алактика деген -
а) планеталар жүйесі
ә) жұлдыздар жүйесі
б) тұмандықтар мен бұлттар
7. Күннен Жерге дейінгі қашықтық -
а) 150 км ә) 150 мың км б) 150 млн. км
8. Күннен жарық Жер бетіне
а) 3 минутта жетеді
ә) 8 минутта жетеді
б) 300 минутта жетеді.
9. Э. Хаббл галактикаларды пішіні бойынша неше топқа бөлді?
а) 5- топқа ә) 2 –топқа б) 3- топқа
10. Біздің Галактика –
а) спиральдық ә) эллипстік б) бұрыс
11. Біздің Галактиканың жасы -
а) 5 млрд. жыл ә) 15 млрд. жыл
б) 12 млрд. жыл
12. Күннің пайда болғанына -
а) 5 млрд. жыл ә) 15 млрд. жыл б) 12 млрд. жыл
1.Астрономия нені зерттейді?
а) табиғат құбылыстарын
ә) ғарыш кеңістігіндегі денелер жүйесіндегі құбылыстарды
б) галактикаларды
2. Әуелі күннен табылған газ-
а) сутек ә) оттек б) гелий
3. Астрономия нысандарын физикалық әдістермен зерттейтін бөлігі-
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
4. Әлем кеңістігіндегі ғарыш аппараттарының қозғалысын зерттейтін -
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
5. аспан денелерінің пайда болуын және дамуын зерттейтін -
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
6. Галактика деген -
а) планеталар жүйесі
ә) жұлдыздар жүйесі
б) тұмандықтар мен бұлттар
7. Күннен Жерге дейінгі қашықтық -
а) 150 км ә) 150 мың км б) 150 млн. км
8. Күннен жарық Жер бетіне
а) 3 минутта жетеді
ә) 8 минутта жетеді
б) 300 минутта жетеді.
9. Э. Хаббл галактикаларды пішіні бойынша неше топқа бөлді?
а) 5- топқа ә) 2 –топқа б) 3- топқа
10. Біздің Галактика –
а) спиральдық ә) эллипстік б) бұрыс
11. Біздің Галактиканың жасы -
а) 5 млрд. жыл ә) 15 млрд. жыл
б) 12 млрд. жыл
12. Күннің пайда болғанына -
а) 5 млрд. жыл ә) 15 млрд. жыл б) 12 млрд. жыл
1.Астрономия нені зерттейді?
а) табиғат құбылыстарын
ә) ғарыш кеңістігіндегі денелер жүйесіндегі құбылыстарды
б) галактикаларды
2. Әуелі күннен табылған газ-
а) сутек ә) оттек б) гелий
3. Астрономия нысандарын физикалық әдістермен зерттейтін бөлігі-
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
4. Әлем кеңістігіндегі ғарыш аппараттарының қозғалысын зерттейтін -
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
5. аспан денелерінің пайда болуын және дамуын зерттейтін -
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
6. Галактика деген -
а) планеталар жүйесі
ә) жұлдыздар жүйесі
б) тұмандықтар мен бұлттар
7. Күннен Жерге дейінгі қашықтық -
а) 150 км ә) 150 мың км б) 150 млн. км
8. Күннен жарық Жер бетіне
а) 3 минутта жетеді
ә) 8 минутта жетеді
б) 300 минутта жетеді.
9. Э. Хаббл галактикаларды пішіні бойынша неше топқа бөлді?
а) 5- топқа ә) 2 –топқа б) 3- топқа
10. Біздің Галактика –
а) спиральдық ә) эллипстік б) бұрыс
11. Біздің Галактиканың жасы -
а) 5 млрд. жыл ә) 15 млрд. жыл
б) 12 млрд. жыл
12. Күннің пайда болғанына -
а) 5 млрд. жыл ә) 15 млрд. жыл б) 12 млрд. жыл
1.Астрономия нені зерттейді?
а) табиғат құбылыстарын
ә) ғарыш кеңістігіндегі денелер жүйесіндегі құбылыстарды
б) галактикаларды
2. Әуелі күннен табылған газ-
а) сутек ә) оттек б) гелий
3. Астрономия нысандарын физикалық әдістермен зерттейтін бөлігі-
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
4. Әлем кеңістігіндегі ғарыш аппараттарының қозғалысын зерттейтін -
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
5. аспан денелерінің пайда болуын және дамуын зерттейтін -
а) астрофизика
ә) ғарышкерлік (космонавтика)
б) ғарыштану (космогония)
6. Галактика деген -
а) планеталар жүйесі
ә) жұлдыздар жүйесі
б) тұмандықтар мен бұлттар
7. Күннен Жерге дейінгі қашықтық -
а) 150 км ә) 150 мың км б) 150 млн. км
8. Күннен жарық Жер бетіне
а) 3 минутта жетеді
ә) 8 минутта жетеді
б) 300 минутта жетеді.
9. Э. Хаббл галактикаларды пішіні бойынша неше топқа бөлді?
