Физика саба?ында о?ушыларды? танымды? белсенділігін арттыру м?селелері
Физика саба?ында о?ушыларды? танымды? белсенділігін арттыру м?селелері
Физика саба?ында о?ушыларды?
танымды? белсенділігін арттыру м?селелері
?ылыми- техникалы? прогресті? ?ар?ынды даму ?дерісінде ж?не оны? ?ндірісте ау?ымды пайдалану заманы-білім беру саласыны? мекемелеріні? алдында ?лкен міндет ж?ктеп отыр. Б?л міндет – о?ушыларды ж?йелі т?рде сапалы біліммен ?амтамасыз ете отырып келешекте ал?ан білімдерін толы?тырып оны ?здеріні? танымды? ж?не зерттеушілік ?аблеттерімен ?штастыра білу.
Физика п?ні бойынша білімді сапалы т?рде ?алыптастыруды? ма?ызды факторларыны? бірі – саба? ?стінде о?ушыларды? білімге деген танымды? ?ызы?ушылы?ын арттыру. Б?л ?шін жа?а саба?ты т?сіндіру барысында сыныпта жа?ымды ахуал ?алыптастыру ?те ма?ызды. Физика п?ніні? кабинетін замануи талаптар?а сай жабды?тау о?ушыны? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын ?з кезегінде жа?ымды ?сер етуі с?зсіз. Кабинетті? талап?а сай жабды?талуы м??алімге жа?а материалды т?сіндіруге уа?ытын ?немді ж?не тиімді пайдалануына ?лкен септігін тигізеді.
К?птеген о?ушыларда о?у?а деген нем??райлы?, осы?ан орай т?мен танымды? ?ызы?ушылы? де?гейі к?рінеді. Сонды?тан да кез-келген м??алімні? алдында осындай м?селелерді шешу ?шін саба? беруді? тиімді ?дістерін, т?рлерін іздестірген ж?н деп есептеймін. Бірінші кезекте к?ттірмейтін шешім б?л білім беру ?дерісінде о?ушыларды? белсенділігін арттыру. Білім алу ?дерісінде т?л?аны? белсенділігін арттыру-б?л сапасы де?гейіні? к?рсеткішіне ж?не т?л?аны дамыту?а ж?не оны? к?сіби дайынды?ына тікелей ?сер ететін факторды? бірі болып табылады. Жылдан-жыл?а а?парат ау?ымыны? жылдам ?суі оны? к?псалалы?ы біздерден іскерлікті талап ететіні даусыз, ендеше осы ма?сат?а жету жолы б?л аралас білім ар?ылы іздену, д?рыс шешім ?абылдау. О?ушыны? бойына табылатын білім-білік да?дысы оны? м?ліметтер жинауда, оны талдауда, а?парат ж?йесін жина?тауда н?тижелерді ?орытындылауда ж?не істі? со?ына дейін жеткізудегі ?зіні? жекелеген іс-?рекеті болып табылады. Осы?ан орай м??алімні? де ма?сат-міндеттері ?згеріп отырады. Енді м??алім тек ?ана білім беретін а?парат к?зі ?ана болып ?оймайды, м??алім енді о?ушыны? ?зін-?зі дамытуда?ы іс-?рекеттерді? ?йымдастырушысы, шы?армашылы? ізденістерге ба?ыт-ба?дар беруші болуы керек.
М??алім мен о?ушыны? бірлескен шы?армашылы? іс-?рекеттеріні? ар?асында б?л м?селелерді шешуді? тиімді жолдарын ?арастыру?а болады. Білім беруді? белсенділігін арттыруды? стратегиялы? ба?ыты берілетін а?паратты? ау?ымдылы?ында емес, ба?ылау ж?мыстарыны? жиілігінде немесе ?ата?ды?ында емес, б?л о?ушыны? ойлау, ?абылдау ?абілетіне дидактикалы? ж?не психологиялы? жа?дай ?алыптастыру болып табылады. Б?л ба?ытта о?ушыны? интелектуалды? белсенділігі ?ана емес, сонымен ?атар т?л?аны?, ?леуметтік белсенділігі де ?арастырылады. Ж?мыс?а деген белсенділікті ?зіндік іс-?рекеті, к?шбасшылы?ты, шы?армашылы?ты дамыту – б?л о?у-т?рбие ?дерісінде іске асырылатын б?гінгі к?нні? талабы. ?о?амны? даму ?дерісі адами факторды? белсенділігімен, к?сіптік ж?не ?о?амды? салаларды? барлы? т?рлеріндегі адамдарды? шы?армашылы? дамуымен тікелей байланысты. Сонды?тан да жалпы білім беретін мектептер білім-білік да?дыларын игерумен ?ана шектеліп ?алмайды, сонымен бірге т?л?аны? дамуына, танымды? белсенділігін арттыру?а ба?ыттал?ан іс-?рекеттерді ж?зеге асырады.
Танымды? белсенділікті, ?з бетінше білімін толы?тыратын ?асиеттерді дамытпайынша жа?а т?л?аны ?алыптастыру м?мкін емес.
Л.Н. Толстойды? мына с?здерін айта кеткенді ж?н к?ріп отырмын « Знание тогда знание, когда оно приобретено усилиями своей мысли, а не памятью».
О?ушыларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттыруды? та?ы бір жолы б?л о?ушыларды? ?зіне ?р т?рлі тапсырмалар жина?ын ??растырудытапсыру керек. О?ушылар?а ?р т?рлі эксперименттік есептер шы?ар?ан ?найды. О?ушылармен ал?ан білімді тияна?тау, жина?таума?сатында саба? ?стінде ?рт?рлі ойындар ?йымдастыр?ан ?те тиімді. М?ндай саба?ты? т?рі – сайыс саба? ретінде ?туі м?мкін. Сайыс - саба?ты? негізін топтар арасында с?ра?- жауап ж?не кезектесіп берілген тапсырмалар ар?ылы ?йымдастыру?а болады. М?ндай саба?тарды ?ткізуді? ?р т?рлі т?сілдері бар. Олар: «К??ілді тап?ырлар тобы», «Брейн ринг», «Ж?лдызда с?т», «Ба?ытты ша?» сия?ты б?рілеріне таныс ойындарнегізінде ?йымдастыру?а болады. Сайыс саба?тарды ?йымдастыру мен ?ткізу т?мендегідей ?ш негізгікезе?нен т?рады: дайынды?, ойын с?ті, ?орытынды.
Жалпы саба? с?тті ?ту ?шін т?мендегідей бірнеше шарттарды? болуы ?ажет.
Жо?арыда к?рсетілген шарттар саба? барысында бір- бірімен то?ысып, ж?йелі т?рде ж?зеге асып жатса, м?ндай саба?тар белгілі бір н?тижелер берері с?зсіз. О?ушыларды? одан ?рі танымды? белсенділігін арттыру ?шін, е? бастысы біз ?шін о?у материалын о?ушылар?а т?сінікті тілде жеткізу, со?ан жа?дай ?алыптастыру.
Осы?ан орай т?рт т?рлі аспектісін б?ліп ?арасыру?а болады.
3. Психологиялы? за?дылы? пен ?дістемелік талаптарды ескеру;
4. О?улы?пен ж?мыс.
Танымды? іс- ?рекетті белсендіру ?шін логикалы? ойлау ?абілетті шы?дау м?селесіне де то?талмай кету м?мкін емес. Б??ан эвристикалы? ??гіме, салыстыру?а арнал?ан тапсырмалар, о?ушыларды? эксперименттік ж?мыстары,логика?а негізделген о?ушыларды? ?зіндік ж?мыстары, т.б.
Физика п?ні саба?ында о?ушыларды? танымды? белсенділігін арттыру ма?сатында о?у- т?рбие ?дерісінде сыни т?р?ыдан ойлауды дамыту т?сілдерін пайдалану ?те тиімді т?сіл болып табылып отыр.
Сыни т?р?ыдан ойлау –ба?ылауды?, т?жірибені?, ойлау мен тал?ылауды? н?тижесінде алын?ан а?паратты - ойлау?а, ба?алау?а, таладау?а ж?не синтездеуге ба?ыттал?ан п?ндік шешім. Ол болаша?та ?рекет жасау?а негіз бола алады. Сыни т?р?ыдан ойлау, к?бінесе ?арсы пікір айту?а, баламалы шешімдер ?абылдау?а, ойлау ж?не іс- ?рекеттерімізге жа?а немесе т?рлендірілген т?сілдерді енгізуге дайын болу?а, ?йымдастырыл?ан ?о?амды? ?рекеттерге ж?не бас?аларды сыни т?р?ыдан ойлау?а баулуды, білдіреді.
Сыни т?р?ыдан ойлау - м?тінді есепке ала отырып, ба?ылау мен ты?дау ар?ылу д?лелдер жинастыру ж?не шешім ?абылдау сия?ты да?дыларды дамытуды ?арастырады. Сыни т?р?ыдан ойлауды? б?л да?дылары т?мендегідей сипатталады:
Ба?ылау;
Талдау;
?орытынды;
Интерпретация;
Балаларды диалог пен д?йектер, тал?ылау?а тарту, белсенді ж?ргізіліген жа?дайда оларды? о?уы тиімдірек ж?не зиятты жетістіктері жо?ары болатыны даусыз.
XXI ?асырда ж?не кейінгі ?асырларда ?мір с?ру ?шін ?ажетті да?дылармен ж?не ?асиеттермен ?аруландыру – м??алімдер ?шін ынталандырушы к?ш болып табылады.
Біз ?зімізді? саба? ?стінде ?олданатын іс-?рекеттерін кейбіреулерімен таныстырып ?тейін.
?ызы?ушылы?ты ояту с?ті: ал?а ?ой?ан ма?сат?а жету, білімді ба?алау.
Диалог?а тарту (о?ушыларды? та?ырып бойынша ?з ойларын білдіруіне м?мкіндік береді).
Саба? ?стінде ?рт?рлі іс- т?сілдерді ?олдану – о?ушыларды? ерік- жігерін к?тереді ( мысалы, ауысша жауап беру, сыныппен ж?мыс, ?зіндік ж?мыс, жекелеген тапсырмалар, ?зіндік ба?ылау, ойын элементтері)
Саба?ты? ??рылымы сыныпты? білім де?гейіне орай ??рылуы ?ажет. Сыныпта?ы барлы? о?ушы ?немі ж?мыс ?стінде, ?арым-?атыныста, ?оз?алыста болуы м?мкін.
Саба?тан о?ушы жалы?ып кетпес ?шін, саба?та ?олданылатын стратегияларда ?р-т?рлі болуы керек. Біз физика саба?ында о?ушыларды? танымды? белсенділігін арттыру ма?сатында т?мендегідей стратегияларды ?олданамыз:
Просмотр содержимого документа
«Физика саба?ында о?ушыларды? танымды? белсенділігін арттыру м?селелері »
Физика сабағында оқушылардың
танымдық белсенділігін арттыру мәселелері
Ғылыми- техникалық прогрестің қарқынды даму үдерісінде және оның өндірісте ауқымды пайдалану заманы -білім беру саласының мекемелерінің алдында үлкен міндет жүктеп отыр. Бұл міндет – оқушыларды жүйелі түрде сапалы біліммен қамтамасыз ете отырып келешекте алған білімдерін толықтырып оны өздерінің танымдық және зерттеушілік қаблеттерімен ұштастыра білу.
Физика пәні бойынша білімді сапалы түрде қалыптастырудың маңызды факторларының бірі – сабақ үстінде оқушылардың білімге деген танымдық қызығушылығын арттыру. Бұл үшін жаңа сабақты түсіндіру барысында сыныпта жағымды ахуал қалыптастыру өте маңызды. Физика пәнінің кабинетін замануи талаптарға сай жабдықтау оқушының пәнге деген қызығушылығын өз кезегінде жағымды әсер етуі сөзсіз. Кабинеттің талапқа сай жабдықталуы мұғалімге жаңа материалды түсіндіруге уақытын үнемді және тиімді пайдалануына үлкен септігін тигізеді.
Көптеген оқушыларда оқуға деген немқұрайлық, осыған орай төмен танымдық қызығушылық деңгейі көрінеді. Сондықтан да кез-келген мұғалімнің алдында осындай мәселелерді шешу үшін сабақ берудің тиімді әдістерін, түрлерін іздестірген жөн деп есептеймін. Бірінші кезекте күттірмейтін шешім бұл білім беру үдерісінде оқушылардың белсенділігін арттыру. Білім алу үдерісінде тұлғаның белсенділігін арттыру-бұл сапасы деңгейінің көрсеткішіне және тұлғаны дамытуға және оның кәсіби дайындығына тікелей әсер ететін фактордың бірі болып табылады. Жылдан-жылға ақпарат ауқымының жылдам өсуі оның көпсалалығы біздерден іскерлікті талап ететіні даусыз, ендеше осы мақсатқа жету жолы бұл аралас білім арқылы іздену, дұрыс шешім қабылдау. Оқушының бойына табылатын білім-білік дағдысы оның мәліметтер жинауда, оны талдауда, ақпарат жүйесін жинақтауда нәтижелерді қорытындылауда және істің соңына дейін жеткізудегі өзінің жекелеген іс-әрекеті болып табылады. Осыған орай мұғалімнің де мақсат-міндеттері өзгеріп отырады. Енді мұғалім тек қана білім беретін ақпарат көзі ғана болып қоймайды, мұғалім енді оқушының өзін-өзі дамытудағы іс-әрекеттердің ұйымдастырушысы, шығармашылық ізденістерге бағыт-бағдар беруші болуы керек.
Мұғалім мен оқушының бірлескен шығармашылық іс-әрекеттерінің арқасында бұл мәселелерді шешудің тиімді жолдарын қарастыруға болады. Білім берудің белсенділігін арттырудың стратегиялық бағыты берілетін ақпараттың ауқымдылығында емес, бақылау жұмыстарының жиілігінде немесе қатаңдығында емес, бұл оқушының ойлау, қабылдау қабілетіне дидактикалық және психологиялық жағдай қалыптастыру болып табылады. Бұл бағытта оқушының интелектуалдық белсенділігі ғана емес, сонымен қатар тұлғаның, әлеуметтік белсенділігі де қарастырылады. Жұмысқа деген белсенділікті өзіндік іс-әрекеті, көшбасшылықты, шығармашылықты дамыту – бұл оқу-тәрбие үдерісінде іске асырылатын бүгінгі күннің талабы. Қоғамның даму үдерісі адами фактордың белсенділігімен, кәсіптік және қоғамдық салалардың барлық түрлеріндегі адамдардың шығармашылық дамуымен тікелей байланысты. Сондықтан да жалпы білім беретін мектептер білім-білік дағдыларын игерумен ғана шектеліп қалмайды, сонымен бірге тұлғаның дамуына, танымдық белсенділігін арттыруға бағытталған іс-әрекеттерді жүзеге асырады.
Танымдық белсенділікті, өз бетінше білімін толықтыратын қасиеттерді дамытпайынша жаңа тұлғаны қалыптастыру мүмкін емес.
Л.Н. Толстойдың мына сөздерін айта кеткенді жөн көріп отырмын « Знание тогда знание, когда оно приобретено усилиями своей мысли, а не памятью».
Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырудың тағы бір жолы бұл оқушылардың өзіне әр түрлі тапсырмалар жинағын құрастыруды тапсыру керек. Оқушыларға әр түрлі эксперименттік есептер шығарған ұнайды. Оқушылармен алған білімді тиянақтау, жинақтау мақсатында сабақ үстінде әртүрлі ойындар ұйымдастырған өте тиімді. Мұндай сабақтың түрі – сайыс сабақ ретінде өтуі мүмкін. Сайыс - сабақтың негізін топтар арасында сұрақ- жауап және кезектесіп берілген тапсырмалар арқылы ұйымдастыруға болады. Мұндай сабақтарды өткізудің әр түрлі тәсілдері бар. Олар: «Көңілді тапқырлар тобы», «Брейн ринг», «Жұлдызда сәт», «Бақытты шақ» сияқты бәрілеріне таныс ойындарнегізінде ұйымдастыруға болады. Сайыс сабақтарды ұйымдастыру мен өткізу төмендегідей үш негізгі кезеңнен тұрады: дайындық, ойын сәті, қорытынды.
Жалпы сабақ сәтті өту үшін төмендегідей бірнеше шарттардың болуы қажет.
Жоғарыда көрсетілген шарттар сабақ барысында бір- бірімен тоғысып, жүйелі түрде жүзеге асып жатса, мұндай сабақтар белгілі бір нәтижелер берері сөзсіз. Оқушылардың одан әрі танымдық белсенділігін арттыру үшін, ең бастысы біз үшін оқу материалын оқушыларға түсінікті тілде жеткізу, соған жағдай қалыптастыру.
Осыған орай төрт түрлі аспектісін бөліп қарасыруға болады.
1.Оқушыларға жаңа оқу материалын қабылдауын ұйымдастыру;
2. Түсіндіруде дәлелдеу тәсілдерін кеңінен қолдану;
3. Психологиялық заңдылық пен әдістемелік талаптарды ескеру;
4. Оқулықпен жұмыс.
Танымдық іс- әрекетті белсендіру үшін логикалық ойлау қабілетті шыңдау мәселесіне де тоқталмай кету мүмкін емес. Бұған эвристикалық әңгіме, салыстыруға арналған тапсырмалар, оқушылардың эксперименттік жұмыстары, логикаға негізделген оқушылардың өзіндік жұмыстары, т.б.
Физика пәні сабағында оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мақсатында оқу- тәрбие үдерісінде сыни тұрғыдан ойлауды дамыту тәсілдерін пайдалану өте тиімді тәсіл болып табылып отыр.
Сыни тұрғыдан ойлау –бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты - ойлауға, бағалауға, таладауға және синтездеуге бағытталған пәндік шешім. Ол болашақта әрекет жасауға негіз бола алады. Сыни тұрғыдан ойлау, көбінесе қарсы пікір айтуға, баламалы шешімдер қабылдауға, ойлау және іс- әрекеттерімізге жаңа немесе түрлендірілген тәсілдерді енгізуге дайын болуға, ұйымдастырылған қоғамдық әрекеттерге және басқаларды сыни тұрғыдан ойлауға баулуды, білдіреді.
Сыни тұрғыдан ойлау - мәтінді есепке ала отырып, бақылау мен тыңдау арқылу дәлелдер жинастыру және шешім қабылдау сияқты дағдыларды дамытуды қарастырады. Сыни тұрғыдан ойлаудың бұл дағдылары төмендегідей сипатталады:
Бақылау;
Талдау;
Қорытынды;
Интерпретация;
Балаларды диалог пен дәйектер, талқылауға тарту, белсенді жүргізіліген жағдайда олардың оқуы тиімдірек және зиятты жетістіктері жоғары болатыны даусыз.
XXI ғасырда және кейінгі ғасырларда өмір сұру үшін қажетті дағдылармен және қасиеттермен қаруландыру – мұғалімдер үшін ынталандырушы күш болып табылады.
Біз өзіміздің сабақ үстінде қолданатын іс-әрекеттерін кейбіреулерімен таныстырып өтейін.
Қызығушылықты ояту сәті: алға қойған мақсатқа жету, білімді бағалау.
Диалогқа тарту (оқушылардың тақырып бойынша өз ойларын білдіруіне мүмкіндік береді).
Сабақ үстінде әртүрлі іс- тәсілдерді қолдану – оқушылардың ерік- жігерін көтереді ( мысалы, ауысша жауап беру, сыныппен жұмыс, өзіндік жұмыс, жекелеген тапсырмалар, өзіндік бақылау, ойын элементтері)
Сергіту сәті ( күлкілі әңгімелер айту, т.б. арқылы оқушыларға сергектік беру)
Оқушыларға бір- біріне таратпа – тапсырмалар құрастыруды тапсыру.
Мінсіз оқушы үнсіз оқушыдан кейбір тапсырмаларды сұрайды (мысалы, теоремаларды сұрайды).
Оқушының кез-келген танымдық белсенділігіне қолдау көрсету;
Сабақтағы жоғарғы қарқын.
Сабақтың құрылымы сыныптың білім деңгейіне орай құрылуы қажет. Сыныптағы барлық оқушы үнемі жұмыс үстінде, қарым-қатыныста, қозғалыста болуы мүмкін.
Сабақтан оқушы жалығып кетпес үшін, сабақта қолданылатын стратегияларда әр-түрлі болуы керек. Біз физика сабағында оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мақсатында төмендегідей стратегияларды қолданамыз:
Кроссвортар құрастыру;
Рефераттар қорғау;
Бес сұрақ ( Пять вопросов)
Өнер серпесі ( спираль искусства)
«БББ» ( білдім, білемін, білгім келеді)
Конкурстар, байқаулар т.б.
Сабақты өткізудің формаларының әр түрлігі сабақтың танымдық деңгейін көтереді. Мұндай сабақтар оқушылардың қызығушылығын тудырады. Сабақтағы ұйымдастыру кезеңінің қалай басталуы сабақтың қалай қөтіп, қалай аяқталатынына үлкен септігін тигізеді.
Оқушылардың зейінін бірден сабаққа аудару үшін, ауызша сұрақ- жауаптан басталды. Бұл тәсілдің екі түрін қолданамыз.
Біріншісі- сандарды есептеу, оқушыларға таратпа ретінде көрсетіледі немесе таныстырылады. Сосын тақтаға жазылады, оқылады. Оқушылар көру, есту, қолымен ұстау арқылы зейіндерін белгілі бір тақырыпқа шоғырландырады.
Екінші түрі бұл ауызша есептеу. Бұл әрине біріншісіне қарағанда күрделірек. Соған қарамастан бұл тәсіл оқушының ойлау қабілетін шыңдайды. Осы тәсілдердің әр қайсысын ойын элементтері арқылы қолдану, әрине оқушыларға өте қызығырақ болады.
Ойын элементтерін сабақ үстінде пайдалану жалпы бүкіл сабақ бойында жағымда ахуал қалыптастырады.
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мақсатында өткірілетін сабақтарды тамашалау үшін сіздерді физика пәндерінің мұғалімдері Сенкетаева К.Т. және Степашова Т.А. сабақтарына шақырамын.
