Физика п?нін шы?армашылы? ізденісте о?ыту –к?н талабы
№173 ?.Молда??лова атында?ы
мектебіні? физика п?ніні? м??алімі
Биманова Г?лн?р Ми?айдар?ызы
?аза?стан Республикасыны? «Білім туралы» за?ында «Білім беру ж?йесіні? басты міндеті – ?лтты? ж?не жалпы азаматты? ??ндылы?тар, ?ылым жетістіктері негізінде жеке адамды ?алыптастыру?а ж?не к?сіби шы?дау?а ба?ыттал?ан білім алу ?шін ?ажетті жа?дайлар жасау; о?ытуды? жа?а технологияларын енгізу, білім беруді а?параттандыру, халы?аралы?, ?аламды?, коммуникациялы? желілерге шы?у» делінген. Егемен елімізді? білім беру ж?йесінде ?лемдік де?гейге жету ?шін жасалып жат?ан талпыныстар жа?дайында ?рт?рлі ?діс – т?сілдерді ?олдана отырып, тере? білімді, ізденімпаз, барлы? іс – ?рекетінде шы?армашылы? ба?ыт ?станатын, сол т?р?ыда ?з болмысын таныта алатын, ?з еліне, отанына деген патриотты? сезімі жо?ары де?гейде дамы?ан жеке т?л?аны ?алыптастыру ма?ызды міндет болып отыр.
?азіргі та?да еліміз экономикасы ?арышта?ан, ?ылым мен техникасы жо?ары дамы?ан ?о?амда д?ние ж?зінен ?з орнын алу ма?сатында жан-жа?ты ба?дарламаларды ж?зеге асыруда. Со?ан с?йкес бізді? болаша? т?лектеріміз ?азіргі мектеп о?ушылары техниканы? дамуына негіз болатын жаратылыстану ба?ытында толы??анды білімді болуы тиіс. Физика – ?азіргі техниканы? негізі болып табылатын, маманды? та?дауда ?лкен ма?ызы бар, ?иын да ?ызы? п?н. Дегенмен, оны? ?иынды?ы мен к?рделілігін же?е білу ?стаз шеберлігінде. Сонды?тан м??алім тек мектеп ба?дарламасымен шектелмей, т?рлі ?діс – т?сілдер ар?ылы о?ушылар?а кез – келген проблеманы? шешімін табу жолын ?йретіп, болаша? ?мірде оларды ?олдана білуге да?дыландыруы керек.
Жа?а ?асыр табалдыры?ын аттап т?рып ел президенті Н.Назарбаев ?аза?стан хал?ына Жолдауында «…Бізді? жас мемлекетіміз ?сіп-жетіліп,кемелденеді, бізді? балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді.Оларды? ?з ішінде жауапты да жігерлі, білім ?ресі биік, денсаулы?ы мы?ты ?кілдері бар.
Олар бабаларыны? игі д?ст?рін са?тай отырып, ?азіргі заман?ы нары?ты? экономика жа?дайында ж?мыс істеуге даяр болады.Олар бейбіт, абат, жылдам ?ркендеу ?стіндегі б?кіл ?лемге ?йгілі ?рі сыйлы ?з еліні? патриоттары болады,»- деген болатын.Олай болса, б?гінгі м??алімні? алдында шы?армашылы??а бейім жеке т?л?аны ?алыптастыру міндеті т?р.
«Баланы? шы?армашылы? ?абілетін ашу, оны ал?а ?арай дамыту ?шін е? бастысы жа?дай жасау ?ажет’’.
О?ушыны? дарындылы?ыны? даму,?абілетіні? ашылуы к?бінесе м??алімні? к?сіби біліктілігіне, ж?не оны? т?л?алы? ?асиетіне байланысты екені айдан аны?.?стазды? алдында ?олын соз?ан,?мірге ерекше талпын?ан жас ?рпа? т?р. Білім берудегі шынайы ма?сат – адам?а белгілі бір білімді зерттеу ?ана емес, сондай-а? оны? рухани, адамгершілік т?р?ыда?ы м?нін дамыту. Б?гінгі та?да балаларды? ?мірден орын табуы ?шін ?з бойында?ы таби?и дарыны мен ?абілетіні? ашыла т?сінуіне де к?мектесуді? ?ажеттілігі арта т?суде.
К?бінесе «дарынды о?ушы – б?л жа?сы о?итын о?ушы» деген пікір ?алыптас?ан. Белгілі а?ылшын психологы П.Торрансты? зерттеулері б?л пікірді? м??алімдер арасында жиі кездесетінін аны?тады. Олар?а о?уда ?иыншылы? ту?ызбайтын, т?ртіпті, ?йымшыл, білімді,т?ра?ты, ??ымтал, ?з ойын на?ты ж?не т?сінікті жеткізе алатын о?ушылар к?бірек ?найды. Ал ?исынсыз с?ра? ?оятын, ?з ж?мысымен ?ана айналысатын, т?уелсіз, к?біне т?сінбеушілік ту?ызатын, ?ияли, ?р н?рсеге к?з?арасы б?лек о?ушылар ?намайды. П.Торрансты? зерттеулері на? осы ?асиеттер о?ушыны? шы?армашылы? дарындылы?ын к?рсететтін ж?не оны? нашар о?итын о?ушыларды? арасында да аз емес екендігін ай?ында?ан. Сонды?тан м??алімдер осы зерттеулерді? н?тижесін ?стан?аны ж?н.
Дарынды о?ушымен ж?мысты? негізгі ма?саты - оларды? шы?армашылы? ж?мыста ?зіні? ?абілетін іске асыру?а дайынды?ын ?алыптастыру. Ал ма?сат?а жету о?у ба?дарламасын тере?детіп о?ыту ж?не о?ушыны? танымды? белсенділігін дамыту ар?ылы ж?зеге асады.
О?ушыны? шы?армашылы?ын арттыру жолы жеке тапсырма ?осымша саба?тар ?ткізу, саба?та ?ызы?ушылы?ын арттыру, кесте толтыру, ба?ылау ж?мыстарын ?р та?ырып бойынша ?ткізу, тест дайынды?ын ?йрету. ?зін-?зі тану баланы жолдастары арасында ?зін сыйлата білуге, ?зін-?зі жетілдіріп бас?адан ?лгі алу?а, ?орша?ан орта жа?дайында ?зін-?зі ба?ып алуына, ?з бетінше бір шешім айта алуына, ?р іске жауапкершілікпен ?арау?а т?рбиелейді. Біра? б?л жолда м??алімге ?лкен шы?армашылы?пен ізденіс керек. Онсыз ?стазды? бала ж?регіне жол табылуы м?мкін емес. Физика п?ні саба?тарыны? ерекшелігі - о?ушыларды? ?немі ?арым-?атынаста болатынды?ы. Балалар ?зі туралы, ?зіні? ішкі ойлары, к?з?арасы, кез-келген іс-?рекетіне ?арсы ойын немесе пікірін білдіре алады. Саба?ты? ?зіне т?н ерекшелігі - саба?ты? стандартты емес т?рлері ?сынылады: талдау саба?тары, сайыс саба?тары, экскурсия саба?тары, ойын саба?тары, топсеруен саба?тары т.б. Физика п?ніні? саба?тан тыс ж?мыстары саба?та ме?герген білімдерін іс-ж?зінде ?олдана білуді ж?не ?о?ам?а ?ызмет етуді ?арастырады.
О?ушыларды? ?з ойларын ?ылыми- таным ?дістеріне с?йеніп дамытуы физикалы? білімні? тияна?ты да тере? болуын ту?ызады. Физиканы о?ытуды? ?ылыми ?дістеріні? негізгісі- ??былысты ба?ылау мен эксперимент жасау ар?ылы арнайы дайындал?ан дидактикалы? материалдар к?мегімен о?ушыларды? білім ме?геруін ?арастырайын.
О?ушылар?а ?ойыл?ан проблема бойынша м??алімні? жаса?ан т?жірибесін ба?ылап, ой т?жырымдауы тапсырылады. Т?жірибе орындалып бол?ан со?, о?ушылар алдында т?жірибеде пайдалан?ан приборларды? осы жердегі ма?сатты? пайдалануы; бай?ал?ан ??былыстарды ай?ындау; б?л ??былысты? себептері мен салдары; ??былысты? ерекшелігі секілді бірнеше проблемалар ?ойылады.
Б?л ж?мыстар саба?ты? кез-келген кезе?інде:
а) ?й тапсырмасын тексергенде;
б) білімді к?кейтестілендіруде;
в) жа?а материалды т?сіндіруде;
г) материалды бекітуде;
д) лабараториялы? эксперимент ж?не практикум саба?тарында беріледі.
Мысалы, о?ушыны? электр тогы мен кернеуді? байланысын та?айындау ма?сатында м??алімні? жаса?ан т?жірибесін ба?ылауын т?мендегідей ?діспен ?йымдастырдым. Б?л ?шін о?ушылар?а арнайы дайындал?ан мынандай дидактикалы? пара?тар ?лестірілді.
О?ушыны? ба?ылау н?тижесі бойынша ж?мыс пара?ын толтыру
1. Экспериментті? бастап?ы кезінде мен не к?рдім:
М??алім т?жирибе жасады.
2. Одан кейін мен не бай?адым:
электр тізбегін т?йы?тау кезде шамдар жар?ырап жанды, оларды? жар?ырап не ?лсіреуі реостатты? жылжымалы контактісін ?оз?а?ан?а байланысты болды.
3. ??былыс?а ?атысты физикалы? объектілер:
амперметр, вольтметр, кілт,?ш шам,ток к?зі,реостат,жал?а?ыш сымдар.
4. О?и?а кезінде ?рбір дене ?андай ?згеріске т?сті:
амперметр мен вольтметірді? тілдері реостатты? ?алпына ?арай ауыт?ып отырды, о?ан с?йкес шамдарды? жар?ырауы да ?згеріп отырды.
Процесті?, ??былысты? болу себебі біріншіден, тізбек д?рыс жал?анып, тізбекте ток ж?реді
екіншіден, кедергіні арттыру немесе кемітуге байланысты ток к?ші Ом за?ына байланысты бірде артып,бірде кеміп отырады Процесті?, ??былысты? салдары:
экспримент кезінде шамдарды? жар?ырауы т?рліше болады
Менім ?орытындарым:
Мен мынадай ??былысты (за?дылы?ты) бай?адым
Реостатты ары-бері ?оз?ау ар?ылы ток к?ші арттырылады ж?не кемітілді.
Ом за?ына сай ток к?ші кернеуге тура пропорционал болып шы?ты.
??былысты? ерекшеліктері
Электр тогы мен кернеу арасында?ы байланысты та?айындау экспериментке ?олданыл?ан шамдарды? жар?ырауы ар?ылы-а?, ?ай кезде то?тын арт?анын немесе кернеуді? кемігенін ж?не керісінше бай?ау?а болады.
«Тізбек б?лігі ?шін Ом за?ы» та?ырыбын ?ткенде о?ушылар?а ток к?ші мен кедергіні? т?уелділігі та?айындау ма?сатында келесі тапсырма берілді.
ТАПСЫРМА.
Берілген приборлар мен материалдар ар?ылы электр тогы к?ші мен кернеуді? байланысын та?айында?дар.
М?нда о?ушылар?а ?ажетті приборлар мен жабды?тар ?стел ?стіне алдын-ала ?ойылады.
Мен о?ыту экспериментін ?ткізген 8-сыныпта физикалы? эксперимент жасау бойынша ( о?ушыны? аты-ж?ні жазылады) есеп толтыру пара?ын келтірейін.
- Мен білгім келеді:
?ткізгіштерді ток к?ші шамасыны? кедергіге ?алай т?уелді екенін.
- Мені? б?л туралы білетінім:
Ом за?ы бойынша ток к?ші мен кедергі бір-біріне кері пропорционал.
- ?ажетті приборлар мен материалдар:
амперметр, вольтметр, гальваникалы? элемент,кілт,екі ?ткізгіш.
4. Мені? орындайтын іс-?рекеттерімні? жоспары:
а) электр тізбегіні? схемасын сызу
б) тізбек ??растыру
в) екі ?ткізгішті? кедергісін реостат ар?ылы реттеу
г) приборларды? тілдері ауыт?иды.
Н?тижесінде мынаны аламын:
а) схема д?рыс сызылады
б) тізбек д?рыс ??растырылады
в) ток к?ші мен кернеуді? к?рсетулері ?згереді
г) приборларды? к?рсетулері жазып алынады.
5. ?орытынды жасаймын: параллель жал?ан?ан екі ?ткізгішті? кедергілерін арттыр?анда ток к?ші кемиді.
6. Н?тижелерді т?сіндіремін: екі ?ткізгіштегі ток шамасыны? ?згеруі ?ткізгіштерді жеке-дара алып ?ара?анда оларда?ы токты? артып не кемуінен т?рліше болды.
7. Н?тижелерді талдаймын: екі ?ткізгіштегі ток шамасыны? т?рліше болуы ?ткізгіштерді параллель жал?ауына орай ?ткізгіш сымны? тарма?талуын, с?йкесінше токты? да екі тарма?та т?рліше болып кетуін ту?ызады.
О?ушылар?а есеп-тапсырмаларды? ?тымды берілуі о?ушыларды? физика п?ніне, физика ?ылымына о? к?з?арастарын ?алыптастырып, физикалы? білімні? те?деуіне, о?ушылар шы?армашылы?ын д?рыс арнада ж?ргізуге м?мкіндік беретінін практика к?рсетті. О?ушылар шы?армашылы?ын дамыту есеп шы?аруда оларды? ?ылыми таным ?дістерін ме?геруімен ?атар, о?ыту процесінде компьютер ар?ылы ж?мыс жасай білуіне де талап ?ояды.
?ріптестерімді, ?андай п?н болмасын, жас ?рпа? ?шін ?ызмет жасап, ?ашанда даму ?стінде ж?ретін шы?армашыл ?стаз болу?а ша?ырамын.
?дебиеттер:
- ?аза?стан Республикасыны? «Білім туралы» За?ы
- ?аза?стан Республикасы білім беруді дамытуды? 2011-2020 жылдар?а арнал?ан мемлекеттік ба?дарламасы
- ?аза?стан Президенті Н.?.Назарбаев Жолдаулары.
- “Болаша?ты? іргесін бірге ?алаймыз” Н.?.Назарбаевты? ?аза?стан хал?ына Жолдауы, 2011 жыл
- ?азіргі педагогикалы? технологиялар: о?у - ?дістемелік ??рал Алматы. 2008.
- Е.С. Сарманов, С.К. Сапаров. Саба?та жа?а технологияларды ?олдану. Шымкент. 2006
- «Физика ж?не астрономия» журналы №4, 2007 жыл
- «Физика» журналы №6, 2006 жыл
ерілген приборлар мен материалдар арқылы электр тогы күші мен кернеудің байланысын тағайындаңдар. 
