Atomning bor modeli. Bor postulatlari

Maqola

Mavzu: Atomning bor modeli. Bor postulatlari

1903-yilda  ingliz  fzigi  J. J.  Tomson  atomning  tuzilishi  haqidagi  birinchi  modelni  taklif  qildi.  Tomson  modeliga  muvofq,  atom  –  massasi  tekis  taqsimlangan 10–10 m kattalikdagi musbat zaryadlardan iborat shar sifatida tasavvur  qilinadi.  Uning  ichida  esa,  o‘z  muvozanat  vaziyatlari  atrofda  tebranma  harakat  qiluvchi  manfy  zaryadlar  (elektronlar)  mavjud  bo‘lib  (bunda atomni keksga o‘xshatish va elektron mayiz singari joylashgan deyish mumkin), musbat va manfy zaryadlarning yig‘indisi o‘zaro teng.

Boshqa  ingliz  fzigi  D.  Rezerford  1911-yilda  o‘z  tajribalariga  asosan  Tomson modelini inkor etib, atomning yadroviy (planetar) modelini taklif qildi. Ushbu modelga ko‘ra atom jajjigina quyosh sistemasidek tasavvur qilinadi.  Elektronlar  yadro  atrofda  (yopiq)  orbitalar  –  atomning  elektron  qobig‘i bo‘ylab harakatlanadi va ularning zaryadi yadrodagi musbat zaryadga teng.

Atomning  o‘lchamlari  juda  kichik  bo‘lgani  uchun  (≈ 10–10m) uning tuzilishini bevosita o‘rganish juda qiyin. shuning uchun uning tuzilishini bilvosita, ya’ni ichki tuzilishi haqida ma’lumot beruvchi xarakteristikalar yordamida  o‘rganish  maqsadga  muvofqdir.  Shunday  xarakteristikalardan  biri – atomning nurlanish spektri. atomning nurlanish spektri, ya’ni atom elektromagnit nurlar chiqarishida (yoki yutishida) hosil bo‘ladigan optic spektrlar ancha batafsil o‘rganilgan. Shveysariyalik  fzik  I.Balmer  1885-yilda  tajriba  natijalariga  tayanib  vodorod spektri chiziqlari chastotalari uchun quyidagi formulani topdi.

Birinchidan,  elektronning  yadro  atrofdagi  orbita  bo‘ylab  harakati  egri chiziqli, ya’ni tezlanish bilan ro‘y beradigan harakatdir. Bu harakatda elektronning energiyasi kamayadi, uning aylanish orbitasi kichrayadi va u yadroga yaqinlasha boradi. Boshqacha aytganda, ma’lum vaqtdan keyin elektron yadroga qulab, atom yo‘qolishi kerak. Bu rezerford modeliga muvofq,  atom  nostabil  sistema  bo‘lishini  ko‘rsatadi.  Amalda  esa  atomlar  juda mustahkam sistema hisoblanadi.

ikkinchidan, elektron atomga yaqinlashgan sari orbitasining radiusi kichraya boradi (R→0), tezligi esa o‘zgarmaydi (= const). Natijada

Demak, Borning birinchi postulatiga ko‘ra, atomdagi elektron istalgan orbita bo‘ylab emas, balki statsionar orbita deb ataluvchi ma’lum orbitalar bo‘ylab harakatlanishi mumkin. Bu harakat davomida nurlanmaydi, ya’ni energiyasi kamaymaydi. energiyasi kamaymasa, yadroga tushmaydi va atom yo‘qolmaydi. shunday qilib, ushbu postulat rezerford modelining birinchi kamchiligini bartaraf qiladi.