Бала ойынмен ?седі. Осыны жа?сы т?сінген бабаларымыз ?лтты? ойынны? небір т?рлерін ойлап тап?ан.Зерделеп ?араса?, ?лтты? ойындарды? сан-салалы т?рбиелік м?німен бірге,оны? білімдіілік мазм?ны да орасан зор.Сондай ойынны? бірі асы? ойыны –?те ке? тара?ан ?аза? хал?ыны? ежелгі ?лтты? ойын т?рлеріні? бірі. Оны к?шпелі этном?дени ?мір тудыр?ан т?лтума ?нер деп танимыз. Ойынны? басты объектісі де, ??ралы да – асы?. Аталмыш ойын ?сіресе балалар арасында ке? тара?ан. Оларды ептілікке, мергендікке, ??ыптылы?а, сергектікке баулыйтын т?рбиені? к?зі. Асы? – т?рт т?лік мал мен а?дар тілерсегінде болатын, бітісі б?лек, ?ызметі аса к?рделі, буын?а біткен шымыр с?йек. Ешкі, ?ой, сиыр, т?йе асы?ы ?лкен-кішілігіне ?арамастан сырт?ы формасы бір пішіндес, м?сіндес зат.
I.Асы? ойыны туралы т?сінік
"Асы? ойыны –?аза? хал?ыны? д?ст?рлі ?лтты? ойыны. Жалпы асы? ойыны тек к??іл ашу, ??марлы? ойыны ?ана емес. Бейне шахмат ойыныны? т?ркініндегі ?скери стратегия сия?ты. Б?л да хал?ымызды? ел болуы мен Т?уелсіздігі жолында?ы ішкі-сырт?ы ?ор?аныс м?селесін тере? зерттеуден ту?ан. ?лтты? ілкідегі елдік ішкі кемелін, ірге бекітуін, хан мен ?араша арасында?ы бірлік пен байланысты ны?айтуды ойлауы арыдан жал?асын тауып келген ?лтты? негізді? ойын т?ріндегі к?рінісі. Асы? сыйпатына ?арай – алшы, т?йке ,б?ге,шіге,омпы ,шо??ай ал ату?а арнап арнайы ?ор?асын ??йып жасал?аны- са?а,жа?сылары– о??ай деп аталады. Ауылдан шы??ан ?ай –?айсымызды? да бала к?німізде асы? ойна?анымыз белгілі, дегенмен б?л к?нде аы? ойнайтын бала кеме-кем, ?алалы жердегі балалар болса м?ндай ?ллты? ойынны? барын ?мытып барады.
Ал негізінде асы? ойыны хал?ымызды? т?рмыс- салтыны? ажырамас б?лігі,?рпа? т?рбиесіні? бір б?лігі емес пе еді?Жалпы ?лтты? ойын т?рлеріні? астарында игілікке айнал?ан істі?, о?и?аны?, негізді? болатыны даусыз. Ол та?ы уа?ыт ?те келе с?зсіз д?ст?р т?рінде істелетін салтты? іске не ойнайтын ?лтты? ойын?а айналып, жалпы ?лтты? ?? алып, халы?пен бірге жасайды.
II.Асы? ату ойынында?ы механика
Асы? ату ойынында?ы іс-?рекетерді физикалы? ??былыстар т?р?ысынан т?сіндіре отырып,саба? ?рдісіне білім беру да?дыларын ?алыптастыру м?селелеріне то?талма?пын.?рине,асы? атуды? физикалы? механизімін діл баяндау мектеп ба?дарламасынан тыс к?рделі математикалы? талдауларды ?ажет ететін бол?анды?тан, біз ??былыстарды? жуы? есептеулерімен ?ана шектелмекпін.Асы? атіу мектеп физикасыны? механика б?ліміні? материалдарымен ты?ыз байланысты.
Асы? шиыр?анда бетке жатуына байланысты б?к,шік, алшы,т?йке,омпы болып б?лінеді де,б?лар бетке ?йкелісі ж?не орны?тылы?ы жа?ынан бір-бірімен ерекшеленеді.
Асы? ату ойнында са?а басты р?л ат?арады. Са?а- ?ор?асын ??ю ар?ылы массасы артылып жасалады.О??ай асы? бас барма?пен,алшы ?ырын басып ?ста?анда оны? шік жа?ы ??йыл?ан ?ор?асын жер бетімен о?ай сыр?анау?а ж?не со??ыны д? ?абылдау?а м?мкіндік ту?ызады.
Са?аны? массасын арттыру ?ажеттілігі неде? Оны4 физикалы? т?р?ыдан екі м?нісі бар.
Біріншіден, са?аны? міндеті сызы? ішінде со?ыл?ан асы?ты не??рлым алыс?а ?шыра отырып, ?з тігілген асы? ?атарынан ?замауы керек.Ал, ?зара ?серлескен денелерді? ?деулері мен массалары арасында?ы ?атынас те?дігімен аны?талатынды?ы физикадан белгілі.Демек,са?а массасы,асы?тан ?анша есе к?п болса,?деу одан онша есе аз болады ж?не ол асыц??а салыстыр?анда теріс ?деу алады.
Екіншіден, ?оз?алыста?ы денені? кинетикалы? энергясы оны? массасына тура пропорционал болатынды?ы белгілі.Демек,са?а массасын арттыру оны? екпінін сонша есе артуына м?мкіндік береді.
Са?аны ла?тыру. Са?а жер бетінен H биіктікте к?теріліп, V жылдамды?пен ла?тырылады.Сонджа ол,параболалы? сызы? бойымен ?оз?алаотырып асы??а V жылдамды?пен келіп со?ады.(1 сурет)
