Саба?ты? та?ырыбы: §9.1 ?арышты? с?улелер §9.2 Ядролы? к?штер

§9 . 1 Ғарыштық сәулелер

§9 . 2 Ядролық күштер

а) білімділік: Оқушыларға ғарыштық сәулелер, олардың энергиясы туралы атап өту, элементар бөлшектер туралы түсініктерін қалыптастыру .

б) тәрбиелік: Өз біліміне, интуициясына

в) дамытушылық: Оқушылардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру

Сабақтың мақсаттары:

а) білімділік: Оқушыларға ғарыштық сәулелер, олардың энергиясы туралы атап өту, элементар бөлшектер туралы түсініктерін қалыптастыру .

б) тәрбиелік: Өз біліміне, интуициясына

в) дамытушылық: Оқушылардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру

Сабақтың түрі: конференция-сабақ, СТО Сабақтың көрнегілігі: слайдтар, карточкалар Сабақтың әдісі: түсіндіру, әңгімелесу

• Сабақтың құрылымы:
• 1. Ұйымдастыру кезеңі
• 2. Тірек білімдерін актуальдау, сабаққа дайындық
• 3. Жаңа материалды баяндау және бекіту
• 4. Ғарыштық сәулелердің биологиялық әсері
• 5. Ғарыштық сәулелердің химиялық әсері
• 6. Қорытындылау, бағалау

“ Біз өмір бойына жететін білім алу” моделінен өмір бойы білім алып өту моделіне көшуге тиіспіз. Болашаққа біліммен қадам басып, лайықты қолтаңбамызды қалдырайық. “Білімді азамат – ел ертеңі ”

Сұрақ:

• Ғарыштан келетін сәулелердің энергиясы қандай? Зияны бар ма??
• Егер ядро протон мен нейтрондардан тұрса, онда оң зарядты протондардың кулондық тебу күштерінің әрекетінен неге ядро ыдырап кетпейді?

Бейне көрініс

• Бөлшектерді тіркейтін құрал(1908 ж Гейгер санағышы) ойлап табылғаннан кейін-ақ
• 1911 ж ғарыштық сәулелер

ашылды. Олар- әлем кеңістігінен Жерге келетін өте жоғары энергиялы (1021 эВ дейін) орнықты бөлшектердің ағыны және осы бөлшектердің атмосферадағы атом ядроларымен өзара әрекеттесуінен пайда болатын екінші ретті бөлшектер.

Цифрлар 1 с- та 1 м 2 жерге түсетін бөлшектер санын көрсетеді.

1932 ж Вильсон камерасының көмегімен К.Д.Андерсон суреттен қарама-қарсы бағытта қозғалған екі бөлшектің қисайған ізін байқаған

Ядродағы нейтрон өзінен -өзі ыдырауға ұшырап, протон мен электронға және анти

нейтриноға ауысады

Қазіргі заманғы үдеткіштердегі зарядталған бөлшектердің энергиясы өте аз, тығыздығы көп. Дегенмен ғалымдар өздерінің зерттеулерінде соқтығысуы сирек ғарыштық сәулелерді пайдаланады. Осындай соқтығысулар кезінде бұрын белгісіз жаңа элементар бөлшектер пайда болады

• Сонымен «біздің әлемдегі» әрбір бөлшек (фотоннан басқасы) антибөлшекке ие. 1955ж антипротон, 1956 ж антинейтрон, 1969 ж антигелий ашылды.

• Нуклондарды ядроның ішінде қандай да бір жаңа күштер ұстап тұр. Бұл сұрақтың жауабын ғалымдар эксперимент жолымен іздеді. Олардың болжамы бойынша массасы тыныштықтағы электрон массасынан 250 есе үлкен делдал бөлшек бар деп есептелінді. Бұл бөлшектер мю-мезондар немесе мезондар деп аталынды.

• Бірақ тәжірибе көрсеткендей, мезондар нуклондармен де, ядролармен де тіпті бір-бірімен өзара әрекеттеспейтін болып шықты. Тек 1947 ж массасы тыныштықтағы электронның массасынан 270 есе көп π-мезондар

немесе пиондар деп аталатын бөлшектер ашылды.

• Үлкен энергиялы протондар басқа нуклондармен кездескенде, энергиясының артығын жаңа бөлшектерге береді. Эйнштейннің теңдеуінен
• Me/mp=1014/109=105 есе үлкен. Яғни артық энергия қоры жаңа ауыр бөлшектердің пайда болуына жеткілікті. Мұндай массалары протон массасынан үлкен бөлшектер гиперондар, яғни асқын ауыр деп аталады.

Адам өмiрi оны қоршаған табиғатпен, ғарыштық кеңiстiкпен, күн сәулелерiмен және радиацияның жер бетiндегi тiршiлiкке, соның iшiнде адамға да тигiзетiн әсерiмен биосфералық жағынан тығыз байланыста өтедi. Бұл жөнiнде Чижевскийдiң “Күн бетiндегi отты борандардың жер бетiндегi жаңғырығы” атты кiтабында айтылады

Ғарыштық сәулелері және Жердің радиактивтік заттарының сәулеленуі табиғи радиациялық фон құрады. Табиғи радиациялық фон Жер бетіндегі бүкіл тірі жәндіктерге, жануарларға, адамға және өсімдіктерге әсерін тигізеді.

КІМ ЖҮЙРІК?

Б лиц-турнир

1-сұрақ

Микродүниеде болып

жататын

құбылыстарды

зерттейтін бөлім?

А: Механика

B: оптика

С : ядролық

физика

D : Электр

2-сұрақ

Энергияның өлшем

бірлігі

А: Дж

B: Ом

C : А

D: В

3-сұрақ

Протон қашан

ашылды?

А : 1918

B : 1919

C : 1911

D: 1915

4-сұрақ

Ядроның өлшемінің

шамасы

А:10 -15 м

B : 10 -12

C : 10 -10

D: 10 -6

5-сұрақ

Табиғи радиоактивті

құбылысын кім ашты?

B: Резерфорд

А: Беккерель

C : Чедвик

D: Томсон

6-сұрақ

Нейтронның

заряды қандай?

А: оң

B: оң және

теріс

C : теріс

D: бейтарап

7 -сұрақ

Гелий атомының ядросы

B: α сәуле

А: β сәуле

D: ω бөлшек

C : γ сәуле

• Қорытындылау Жеңген топты марапаттау Бағалау

Үйге тапсырма

§ 9 .1

§ 9.2