Нон учун хамир тайёрлаш

Dars shiori:

Bilish uchun tabiatni,

o’rganamiz fizikani!

O`TILGAN MAVZUNI SO`RASH

Quyosh sistemasi: 1.Merkuriy 2.Venera 3.Yer 4.Mars 5.Yupiter 6.Saturn 7.Uran 8.Neptun

“ NON UCHUN XAMIR”

topshirig’ini kimyo, fizika va biologiya

darslarida qo`llash .

YODINGIZDAMI?

Bolalagimizda hammamiz “Bo`g’irsoq” ertagini sevib tinglaganmiz.

Bugun biz ham siz bilan

multfilmdagi buvijon

bajargan amalga doir topshiriqni

tabiiy fanlar- kimyo,biologiya

va fizika fanlarida qo`llash

jarayonini tahlil qilamiz.

BIOLOGIYA

Mashg’ulotda tahlil qilinadigan nazariy ma’lumotlar:

Non tayyorlash uchun xamir qilayotganda, osh tuzi, un, suv va xamirturush aralashtiriladi. Shundan so'ng xamir achitish jarayonini boshlash uchun bir necha soat davomida idishga joylashtiriladi. Achitish paytida kimyoviy jarayonlar xamirda paydo bo'ladi. Xamirturush (bir hujayrali qo'ziqorin) undagi kraxmal va shakarni karbonat angidridi va spirtga aylantiradi.

Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar biologiya fanidan 5- va 9-sinfda o’tiladigan “Zamburug’lar”mavzusidagi bir hujayrali (achitqi) zamburug‘lar, achish jarayoni haqidagi bilimlarni yodga olishlari kerak:

Xamirturushlar bir hujayrali zamburug'lardir .

Past haroratlarda (muzlatgichda) ular to'xtatilgan animatsiyaga tushadi - hayotning vaqtinchalik deyarli to'liq to'xtash holati .

Achitqi zamburug’lari qulay sharoitga joylashtirilsa,ulardagi hayotiy jarayonlar faollashadi.Buning uchun ularga quyidagilar kerak:

Issiqlik

Suv

Oziqa

Aynan shu sabab ham multfilm qahramoni-

Buvijon bo`g’irsoq uchun xamirga suyuqlik

solib qoradi va uni hajmi ko`tarilishi uchun

issiqqina joyga qo`yadi.

Achitqilar hayot faoliyati

natijasida un tarkibidagi shakar va kraxmalni dastlab glukozaga, so‘ng karbonat angidrid va spirtga parchalaydi, xamir hosil bo‘lgan karbonat angidrid gazi hisobiga ko‘tariladi.

KIMYO

Achitqidan hosil bo`lgan karbonat angidrid xamirning ko'tarilishiga olib keladi.

Karbonat angidrid pufakchalari xamirni shishiradi,

unda bo'shliqlar hosil bo'ladi . Ular xamirni bo'shashtiruvchi teshiklar deyiladi.

Karbonat angidrid yengil, u, boshqa har qanday gaz kabi, qochishga intiladi, ammo un kraxmalining suv bilan ta’siri natijasida hosil bo'ladigan kleykovina bunga yo'l qo'ymaydi.

Yopishqoq va bardoshli kleykovina karbonat angidrid pufakchalarini o'rab oladi va ularni tashqariga chiqarmaydi.

Bunda qancha ko'p gaz hosil bo'lsa, xamir ko'proq hajmda ko'tariladi.

Yodingizda tuting! Xamir oshgan sari uning vazni yengillashib boradi.

Buning sababi achitqilarda ekanligini isbotlash uchun novvoyga 4-xil tajriba taqdim etamiz.

Aynan qaysi tajribalarni tanlash va taqqoslash lozimligini aniqlashda sizning yordamingiz zarur bo`ladi.

FIZIKA

Modda xossasi saqlanib qoladigan eng kichik zarrachaga molekula deyiladi.

• Molekula (lotincha moles - massa) bitta atomdan yoki bir necha atomdan tashkil topishi mumkin. Masalan, suv molekulasi 3 ta atomdan tashkil topgan. Unda 1 ta kislorod va 2 ta vodorod atomi bor

NON PISHIRISH TEXNOLOGIYASI

1.Nondagi nam 100°C ga yaqin haroratda faqat qobiq va mag‘iz oraligida joylashgan bug‘lanish zonasida bug‘lanadi;

2.Qobiq butunlay suvsizlangan qavat bo‘lib, nonning ichki qavatlaridan ajralgan nam bug‘ holatida qobiqdan o‘tib ketadi.

3. Pishirish jarayoni qanchalik uzoq davom etmasin bug’- lanish zonasi bilan o ‘ralgan m a g ‘izning harorati 100°C dan oshmaydi

4.Suv bug`larining kondensatsiyasi hisobiga issiqlik xamir zuvalasiga uzatilib, uning qizdirilishini tezlashtiradi.

Pisa savollari (biologiya,kimyo,fizika)

• 1.Achish natijasida xamir ko‘tariladi (hajmi ortadi). Xamir nima sababdan

ko‘tariladi? (BIOLOGIYA)

• 2.Rasmda ko‘rsatilgan to‘rtta tajribaning boshlanishida xamirning massasi bir xil bo‘lgan. Novvoy qaysi ikkita tajribaning natijalarini o‘zaro taqqoslab, xamirning massasi kamayishiga achitqilar sababchi ekanini aniqlashi zarur? (KIMYO)

3.Xamirdagi xamirturush kimyoviy reaksiya natijasida undagi kraxmal va shakarni karbonat angidrid va spirtga aylantiradi. Karbonat angidrid va spirt qayerdan paydo bo'ladi?(KIMYO)

4.Nonvoy oshgan xamirda non yasab tandirga yopganda bug` va gaz pushakchakari kengayadi.Nima sababdan gaz va bug` qizdirildanda kengayadi?(FIZIKA)

1-savol

Achish natijasida xamir ko‘tariladi (hajmi ortadi). Xamir nima sababdan ko‘tariladi?

A . Xamir ko‘tariladi, chunki gazsimon holatga o‘tadigan spirt hosil bo‘ladi.

B . Xamir ko‘tariladi, chunki bir hujayrali zamburug‘lar ko‘payadi.

C. Xamir ko‘tariladi, chunki karbonat angidrid gazi hosil bo‘ladi.

D. Xamir ko‘tariladi, chunki achish jarayonida suv bug‘ ga aylanadi.

1-savolni baholash mezoni:

Agar o‘quvchilar to‘g‘ri javob sifatida

• “ C. Karbonat angidrid gazi hosil bo‘lishi natijasida xamir ko‘tariladi” variantini belgilashsa, javob to‘liq qabul qilinadi .

Boshqa javoblar yoki javob yo‘q bo‘lsa, qabul qilinmaydi.

Mazkur savol o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish kompetensiyasini baholashga qaratilgan.

Nazorat va sinov tajribalari

Og’zi yopiq idish holatida…..

Bu ikki xil tajriba sharoitlari tadqiq

etilayotgan omil (achitqi) ning bor yoki yo‘qligi bilangina bir-biridan farq qiladi.

Nazorat va sinov tajribalari

Og’zi ochiq idish holatida…..

Bu ikki xil tajriba sharoitlari tadqiq

etilayotgan omil (achitqi) ning bor yoki yo‘qligi bilangina bir-biridan farq qiladi.

2-Savol:

Rasmda ko‘rsatilgan to‘rtta tajribaning boshlanishida xamirning massasi bir xil bo‘lgan. Novvoy qaysi ikkita tajribaning natijalarini o‘zaro taqqoslab, xamirning massasi kamayishiga achitqilar sababchi ekanini aniqlashi zarur?

A )Novvoy 1- va 2- tajriba natijalarini o‘zaro taqqoslashi kerak

B )Novvoy 1- va 3- tajriba natijalarini o‘zaro taqqoslashi kerak

C )Novvoy 2- va 4- tajriba natijalarini o‘zaro taqqoslashi kerak

D) Novvoy 3- va 4- tajriba natijalarini o‘zaro taqqoslashi kerak

• Yuqorida keltirilgan 3- va 4-tajribalarni o‘zaro taqqoslab, xamir massasining kamayishiga achitqilar sababchi ekanini aniqlash mumkin, chunki xamirda hosil bo‘lgan karbonat angidrid gazsimon holatda bo‘lganligi sababli og‘zi ochiq shisha idishdan tashqariga chiqib ketadi. Natijada xamirning massasi kamayadi, buni tarozi yordamida aniqlash mumkin (3-tajriba).

• 1-tajribada og‘zi tiqin bilan yopilgan idishdagi xamirning massasi

kamaymaydi, chunki achitqilar ishtirokida xamirda karbonat angidrid hosil bo‘lsada, idish tiqin bilan yopilganligi sababli tashqariga chiqib ketmaydi, natijada tarozi ko‘rsatkichi o‘zgarmaydi.

Agar o‘quvchilar

• “ D Novvoy 3- va 4- tajriba natijalarini o‘zaro taqqoslashi kerak” javob variantini belgilasa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball).

• Boshqa javoblar yoki javob yo‘q bo‘lsa, qabul qilinmaydi (0 ball).

Mazkur savol o‘quvchilarning ilmiy tadqiqotlarni loyihalash va baholash kompetensiyasini

baholashga qaratilgan bo‘lib, unga javob berish uchun o‘quvchilar metodologik bilimga ega

bo‘lishlari zarur.

Topshiriqning 3-savoliga javob topishdan oldin xamirda amalga oshadigan kimyoviy jarayonlarni tahlil qilib olamiz.

Un tarkibidagi kraxmal mikroorganizmlar(achitqi zamburug’i) ta’sirida parchalanadi.Natijada glukoza hosil bo`ladi:

(С 6 Н 10 О 5 )n + n Н 2 О = n С 6  Н 12 О 6 ( glukoza )

Glukoza esa o`z navbatida bijg’ib, etil spirti va karbonat angidrid gazini hosil qiladi:

C 6 H 12 O 6 → C 2 H 5 OH+CO 2 ↑

Xamirning pishishi jarayonida etil spirti ham, karbonat angidrid gazi ham undan chiqib ketadi va g’ovaklar hosil bo`ladi.

3-savol

Xamirdagi xamirturush kimyoviy reaksiya natijasida undagi kraxmal va shakarni karbonat angidrid va spirtga aylantiradi. Karbonat angidrid va spirt qayerdan paydo bo'ladi?

Quyidagi tushuntirishlarning har biri uchun "Ha" yoki "Yo'q" bandni belgilang.

3-savolni baholash mezoni:

• Agar o‘quvchilar belgilangan ketma-ketlikdagi uchta to‘g‘ri javobni (Ha, Yo‘q, Yo‘q) belgilashsa, javob to‘liq qabul qilinadi,

• boshqa javoblar yoki javob yo‘q bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi.

Mazkur savol o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish

kompetensiyasini baholashga qaratilgan.

4-SAVOL

Nonvoy oshgan xamirda non yasab tandirga yopganda

bug` va gaz pushakchakari kengayadi.

Nima sababdan gaz va bug` qizdirildanda kengayadi?

• Ularning molekulalari kattalashadi

• Ularning molekulalari tezroq harakatlanadi

• Ularning molekulalari soni ortadi

• Ularning molekulalari kamroq to`qnashadi.

4-savolni baholash mezoni:

Agar o‘quvchilar to‘g‘ri javob sifatida

• “ B Ularning molekulalari tezroq harakatlanadi”ni

belgilashsa, u to‘liq qabul qilinadi (1 ball),

• boshqa javoblar yoki javob yo‘q bo‘lsa, qabul

qilinmaydi (0 ball).

Mazkur savol o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish kompetensiyasini baholashga

qaratilgan.

Non haqida rivoyat

Guruhlarni baholash

Uyga vazifa:

• MAVZUNI O’QISH
• AMALIY TOPSHIRIQNI BAJARISH.

Faol ishtirokingiz

uchun raxmat!