Ньютонның екінші заңы. Күш.Масса.

Физика. 9 сынып.

Сабақ тақырыбы:

Күш. Масса.

Ньютонның екінші заңы.

Физика пәнінің мұғалімі

Сегізбаева Ұлмира Әбдібекқызы

Сабақтан

қалмай,

сапалы да,

саналы

білім алу

Сабақтың барысы

ІІ

Мақсаты

І

Тақырыбы

ІІІ

Өткенді

қайталау

VIІІ

Үй

тапсырмасы

ІV

Жаңа

сабақ

VIІ

Сөзжұмбақ

шешу

V

Деңгейлік

тапсырмалар

VI

“ Бәйге” ойыны

3

Мақсаты

Білімділік: Денелердің механикалық қозғалысын зерттеу барысында ауырлық, серпімділік, үйкеліс күштері туралы түсіндіру. Механиканың ең іргелі заңдарының бірі Ньютонның екінші заңын тұжырымдау.

Дамытушылық: Оқушылардың ақыл-ойын, байқағыштық қабілеттерін дамыту, физика пәніне қызығушылығын арттыру.

Тәрбиелік: Балаларды әдептілікке, ұқыптылыққа, алғырлыққа тәрбиелеу.

4

Қайталау сұрақтары

“ Кім жылдам?”

• Динамика нені зерттейді?
• Санақ жүйесі дегеніміз не?
• Қандай санақ жүйесі инерциялық деп аталады? Мысал келтір.
• Жермен байланысқан санақ жүйесі инерциялық жүйеге жата ма?
• Ньютонның бірінші заңын тұжырымда. Мысал келтір.
• Үдеу дегеніміз не? Формуласын жаз.

Жаңа сабақ

Күш. Масса.

Ньютонның екінші заңы.

Күш деп бір дененің екінші бір денеге механикалық әсерін сипаттайтын және осы әсердің өлшемі болатын векторлық физикалық шамасын айтады. “Күш” деген терминнің денелерің өзара әсерлесуімен байланысты екенін және оның сандық мөлшері екенін есте ұстаған жөн. Ньютонның атымен Халықаралық бірліктер жүйесінде күштің өлшем бірлігі – ньютонмен өлшенеді.

Тең

Тең емес

Ауырлық күші деп денелердің Жерге тартылу күшін айтады. Ғ а =mg ,

м ұнадағы m - дененің массасы , ал g - дененің еркін түсу үдеуі, оның модулі шамамен

9,8 м / с 2 - қа тең

Ғ а

Серпімділік күші деп дененің пішіні мен көлемі өзгерген кезде пайда болатын күшті айтады.Бұл күш денелерді қы су , созу, майыстыру немесе бұрау кезінде пайда болады. Серпімділік күші әр қ ашан дененің пішіні мен өлшем д ерінің өзгеруін тудырған күшке қарама-қарсы бағытталады.

серп

серп

Гук заңы

Үйкеліс күші деп денелер тікелей жанасқанда пайда болатын күшті айтады және ол күш әрдайым жанасу бетінің бойымен қозғалыс бағытына қарама - қарсы жаққа қарай бағытталады.

|F үйк |=μN , мұндағы μ- үйкеліс коэффициенті деп аталатын пропорционалдық коэффициент.

Үйкеліс күші:

1. Сырғанау

2. Тербеліс

3. Тыныштық

Үйкеліс күші

Қарастырылатын дененің үйкеліс күші екінші дененің бетін басып қысатын күшке (демек, тіректің реакция күшіне де) үйкелісетін беттердің материалы мен өнделу сапасына байланысты болады.

үйк

Тіректің реакция күші деп тіректің денеге әрекет ететін серпімділік күшін айтады.

Теңәрекетті күш деп денеге бір мезгілде әрекет ететін бірнеше күштің әрекетіндей әрекет жасайтын күшті айтады.

Дененің массасы – оның инерттілігінің, яғни күштің әрекетінен белгілі бір үдеу алу қабілетінің сандық сипаттамасы болып табылады.

Денелер жүйесінің массасы оны құрайтын денелердің массаларының қосындысына тең болады, яғни

m = m 1 + m 2 +…+m n. Денеге бірдей күш түсірілген жағдайда денелердің алатын үдеуі олардың массаларына кері пропорционал болатындығын байқаймыз. Дененің массасы неғұрлым үлкен болса , белгілі бір күш әрекетінен ол соғұрлым аз үдеу алады.

Дененің үдеуі мен оған әрекет етуші күш арасында Ғ ~ а (m= const кезінде) және кез келген дененің үдеуімен оның массасының арасында а ~ (Ғ= const болғандағы) байланыс болса , онда механиканың іргелі заңдарының бірі Ньютонның екінші заңы былайша тұжырымдалады:

Есте сақта

Дене туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура пропорционал, ал оның массасы кері пропорционал:

Ньютонның екінші заңының

формуласы

Күш.Масса.Ньютонның екінші заңы тақырыбына есептер шығару

І деңгей

1) Егер m 1 = m 2 = 2кг , ал Ғ = 12 Н болса , онда денелер қандай үдеумен қозғалады?

2) Массасы 4 кг дене қандай да бір күшті әрекетінен 2м/с 2 үдеу алады. Массасы 8 кг денеге дәл осындай күшпен әрекет еткенде , ол қандай үдеу алады?

3) Реактивті ұшақтың массасы 60 т қозғалтқышының тарту күші 90 кН болса , ол екпін алғанда қандай үдеумен қозғалады ?

ІІ деңгей

1) Массасы 5кг дене 15 м\с 2 үдеумен вертикаль құлауы үшін оған қандай күш әрекет ету керек ?

2) Жеңіл автокөлігінің массасы 2 т, ал жүк автокөлігінің массасы 8 т . Жүк автокөлігінің тарту күші жеңіл автокөлігінің тарту күшінен екі есе артық, олардың үдеулерін салыстырыңдар.

3) 1,5 м/с² жылдамдықпен үдейтін массасы 600 кг машинаға әсер ететін тең әсерлі күшті есептеңіз.

600кг

ІІІ деңгей

а

m

8кг

F

0,4м\с 2

2Н

3г

2км\с 2

200кг

6мН

0,1м\с 2

10г

5см\с 2

20Н

1 кН

Ғ күшінің әсерімен массасы m -ге тең дене a үдеумен қозғалады. Кестені толтырыңдар.

Мына өрнектердің арасында қандай байланыс бар ?

N

тіректің реакция күші,Н

k

қатаңдық

F

күш,Н

m

дененің массасы,кг

A

механикалық жұмыс,Дж

μ

Үйкеліс коэффициенті

t

уақыт, с

S

жол,м

“ Бәйге” ойыны

10

10

10

20

20

20

30

30

30

Сұрақ

Күш нені сипаттайды?

Сұрақ

Күш неліктен векторлық шама болып саналады?

Сұрақ

Денелердің инерттілік қасиетінің мәні неде?

Сұрақ

Дененің массасы дегеніміз не?

Ол қандай шамаға жатады – векторлық па әлде скалярлық па?

Сұрақ

Ньютонның екінші заңы қалай тұжырымдалады?

Сұрақ

Бірнеше күш әрекет еткендегі дененің үдеуін қалай табуға болады?

Сұрақ

Күш пен үдеудің арасында қандай байланыс бар?

Сұрақ

Күштердің қандай түрлерін білесіңдер?

Мысал келтіріңдер.

Сұрақ

Массасы 200 г дене 1,5 м/с 2 үдеумен қозғалуы үшін оған қандай күш түсіру қажет?

Сөзжұмбақты шешу

• Күштің бір түрі
• Ньтонның бірінші заңы басқаша қалай аталады?
• Динамиканың негізгі заңдарын ашқан ағылшын ғалымы
• Денелердің Жерге тартылу күші
• Инерттіліктің сандық сипаттамасы ретінде қолданылатын физикалық шама
• Ньютонның аты
• Денелердің бір-біріне әрекетінің сандық өлшемін сипаттайтын физикалық шама
• Денелер жүйесінің массасы оны құрайтын денелердің массаларының қосындысына тең болады, ондай шамаларды қалай атайды?

д

и

н

а

м

и

к

а

Үйге тапсырма

§11. Күш

9-жаттығу №3, №4

§12. Ньютонның екінші заңы. Масса

10 жаттығу №3, №4

Назарларыңызға рахмет!